Alper Hasanoğlu, Cumhuriyet Cumartesi eki için yazdı.
Albert Camus ‘absürd’ü anlattığı ünlü yapıtı ‘Sisyphos Mitosu’ isimli kitabına şöyle başlar: “Gerçekten değerli olan bir tek ideoloji sorunu vardır: intihar. Ömrün yaşanmaya değip değmediği konusunda bir yargıya varmak, ideolojinin temel sorusuna karşılık vermektir.” İnsan hayatını ne olursa olsun korumak için Hipokrat yemini etmiş bir tabip olarak, çok tehlikeli bir girizgâh olduğunu söyleyebilirim. Lakin devam edeceğim, zira bir intihar güzellemesi değil, bilakis bir hayat savunusu yapmak istiyorum sizlere. İnsan hayatı savunusu…
Hekimliğimi bir kenara bırakırsak da tehlikeli buluyorum bu giriş cümlesini, zira ömür içindeki olasılıklarımızı ikiye indiriyor ve bu olasılıklardan biri de vefat. Hayatı manalı bulmazsak kendimizi öldürmekten öbür bir tahlil bırakmıyor bize Camus bu giriş cümlesiyle. Bence en iyi romanı olan ‘Yabancı’da hayat ve vefat ortasındaki ince hududun absürdlüğünü göstermek için, mahkemede romanın kahramanı Meursault’ya o adamı neden öldürdüğü sorulduğunda, güneşin çok parlak olduğunu ve gözünü aldığını söyletir Camus. Bir manada haklıdır. Dünyada oluşumuz büsbütün tesadüf yapıtıdır elbette, dünyaya atılmışızdır Alman filozof Martin Heidegger’in ince ince düşünerek dikkatle seçtiği kelimeyi kullanırsak ve dünyada oluyor olmamızla olmamamız ortasında zerre kadar fark yoktur mana açısından. Rus müellif Anton Çehov, hayatın manası sorulduğunda kendisine, “Havucun manası nedir? Havucun manası neyse hayatın da manası odur,” diye karşılık vermiştir. Bir havuç da manalıdır elbette yeri geldiğinde, bilhassa de içindeki vitamine gereksinim duyuyorsak. Yeniden hayat çıkıyor karşımıza dikkat ederseniz.
Camus bu tehlikeli başlangıçtan kendisi de korkmuş olmalı ki, kitabın son cümlesi şöyledir: “Sisyphos’u memnun bir insan olarak da tahayyül edebiliriz.” Sisyphos elbette keyifli değildir koca bir taşı koca bir dağın doruğuna taşıyıp durmaktan fakat ona mutsuz da diyemeyiz. Zira tekrar ve tekrar başladığına nazaran yaptığı bu zahmetli işe, bir umudu vardır kesinlikle ve bir mana yüklemiştir o taşı kan ter içinde o doruğa tekrar tekrar çıkarmaya.
Çizen: Özge Ekmekçioğlu.
Her ne kadar bu hareket rabler tarafından verilmiş bir ceza da olsa, Zeus’u kandırabilecek kadar zeki olan Sisyphos’un bu cezadan kurtulmak için hiçbir şey yapmamış olması, onun bu duruma bir mana yüklediğini gösterir. Homeros da bu cezanın neden verildiği kısmıyla pek ilgilenmez, sırf Sisyphos’un acı çekerek tekrar tekrar taşı zirveye taşımaya çalıştığını anlatır. Lakin aslında Yunan mitolojisinde ilahlar insanları cezalandırıp dururlar. Yaratılışın başlangıcında beşere verdikleri cezaların en büyüğü, onun acı çekerek çalışmak ve sonra türlü türlü acılar çekerek ölmek zorunda olmasıdır. Bu açıdan baktığımızda, Sisyphos’a verilen ceza ‘yaşama’ cezasıdır bir bakıma.
Günümüzde Sisyphos’un hareketi, beyhude bir uğraş için kullanılan gündelik bir tabire dönüşmüş de olsa, Camus’nün yaptığı yorumu akılda tutmakta yarar var. Kitabın sondan bir evvelki cümle şöyledir: “Dağın doruğuyla girişilen savaş insanın yüreğini tatmin edecek kapasitede bir uğraştır.” Sisyphos kendisine verilen ‘yaşama cezası’ndan bir mana çıkarmayı başarmış mitolojik bir kahramandır. Bu manada Camus, acılı ve şiddetli bir uğraş yoluyla da olsa hayata bir mana yüklemiş ve kitabın en başında sorduğu tehlikeli soruyu, mevti değil hayatı seçerek yanıtlamıştır.
Sisyphos mitosunun, ‘condicio humana’, yani insan olmanın şartları, insanın tabiatı olarak okunması gerekliliğine vurgudur Camus’nün bu yorumu. Alman müellif Günter Kunert 1992’de yazdığı ‘Sisyphos’tan Yenilikler’ isimli kitabında, Sisyphos’un sonunda taşı en doruğa kadar götürebildiğini ve taşın yuvarlanmadan dorukta kaldığını anlatır. Lakin Sisyphos bu zaferden çok kısa bir müddet sonra taşı şöyle bir dürter ve aşağı yuvarlar. Zira aksiyon sona erdiğinde ortaya çıkan boşluk hissine katlanamamıştır.
Bu mitolojik öyküyü neden mi anlattım? Psikoterapinin kendisini tıbbın bir kolu olarak tabiat bilimlerinin içinde konumlandırması, terapisti ve danışanını hastalıklı geçmişine ve var olan eksiklere odaklanmaya zorlar. Halbuki psikoterapi – psikiyatri değil psikoterapi – bir tabiat bilimi değil, bir tin bilimidir (Geisteswissenschaft). Odağında bir bütün olarak insan, ‘Dasein’ olarak insan denen varlık vardır. Yapıp ettiklerimizi ‘neden’ yaptığımız sorusu kadar, ‘ne için var olduğumuz’, ‘ne için yaşıyor olduğumuz’ sorusu da terapinin odağında olmalıdır. Bu mana sorusu / sorunu da yalnızca geçmişe odaklanmanın indirgemeciliğinden çıkıp bugüne ve bilhassa geleceğe ışık tutmaya çalışmayı, psikoterapinin bir tin bilimi olarak insanı anlamasına imkan tanımayı, yani psikoterapiyi bir ideoloji yapma biçimi olarak daha geniş bir perspektifte düşünmeyi gerektirmektedir. I. Kant, “Felsefe bir ilâç üzere tesir etmelidir,” der lakin ben naçizane, büyük bir dikkatle, “Bir ideoloji yapma biçimi olarak psikoterapi beşere bir ilâç üzere tesir eder,” diye değiştirmek isterim bu cümleyi.
Bunu yapabilmenin yolu da psikoterapi eğitimine bir metot olarak ideoloji yapmanın ve ayrıyeten belirli ideolojilerin entegre edilmesinden geçer. Buna da ‘klinik felsefe’ dememizde bir sakınca yoktur.
Cumhuriyet
