NEDEN UĞUR GÜRSES? Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat Bölümü’nü bitirdi. Çalışma hayatına 1986’da TC Merkez Bankası’nda başladı. Döviz kuru siyaseti, portföy idaresi, döviz rezerv idaresi mevzularında çalıştı. Mesleğinde ana değişimler daima ekonomik krizlerle oldu: 1994 krizinin sonlarında MB’den ayrılıp özel dala geçti. 2000’e kadar ticari bankalarda üst kademe yöneticilik yaptı. 2000-2018 ortası çeşitli televizyon ve gazetelerde iktisat yorumculuğu, iktisat haber yöneticiliği ve köşe müellifliği yaptı. Çeşitli online haber mecralarında yazmaya devam ediyor. Kurumlara Türkiye iktisadını, gelecek on yıllarda dünya iktisadını, mikro çapta değişen ekonomiyi anlatıyor. Cumhuriyet tarihinin en büyük finansal “bilmecesi” derin bir politik çatışmaya dönüşünce, bize de süreci birinci sorgulayan Gürses’e sormak kaldı.
– MB Lideri art kapı rezervini itiraf etti.
– Rezervler çarçur edildi.
– Hükümdarın çıplak olduğu bir noktaya gelindi.
– Savaşa girseniz döviz rezerviniz yok.
– Berat Albayrak’ın hissesi büyük.
– Bu olay siyasi direktifle yapıldı.
– 128 değil, 140 milyar dolar.
– Cumhurbaşkanı’na brifing verildi mi?
– Hazine vatandaşından döviz borçlanmaz.
– “Şovun bedeli” 128 milyar dolarmış!
– Yarat enkazı, sür halının altına!
– Uğur Beyefendi, bir tweet’inizde “Kanunsuz cürüm uydurduğunuz sürece vatandaş döviz ve altına koşmaya devam eder, lakin bu sefer eritecek bir 128 milyar dolar yok…” diyorsunuz. Merkez Bankası’nın bir daha bu türlü bir birikime ulaşma bahtı var mı?
Yok, zira mevcut döviz rezervi bir biçimde eritildi. O eriyenin yerine borç alınarak ikame edildi. 128 milyar dolar hesabı bu halde yapılıyor. Merkez Bankası’nın kabaca 100 milyar rezervinin olduğu vakit kolaylaştırarak söylüyorum, 50 milyar dolar civarında bir borcu vardı. Yani 50 milyar dolar fazlası vardı. Sonra Mart 2019’da döviz satışları başlayınca ve dövizler eksildikçe yerine borç alınarak konuldu. Dışarıdan bakanlar açısından döviz rezervi eksilmiyor üzere görüldü. Lakin biz hesaplıyorduk ki borçlar artıyordu, bu swap’ların gizlenmesinin temel sebebi bu. Bizim ne kadar borçlandığımız görülmesin, ne kadar dövizi açığa sattığımız anlaşılmasın diye… O denli bir noktaya geldik ki bugün prestijiyle Merkez Bankası’nın net döviz rezervi eksi 60 milyar dolar… Kabaca 20-25 milyar dolarlık bir döviz girişi de harcandığı için görmüyoruz stoklarda. Buradan hareketle ilave bir borç alınabilir mi, hiç sanmıyorum. Bütün imkânlar kullanıldı, bütün o makyaj materyalleri kullanıldı. Hükümdarın çıplak olduğu bir noktaya gelindi. Türk tipi dev bir başkanlık rejimine geçtikten sonra kurumların ve kuralların, kuvvetler ayrılığının çöktüğü, denetim düzeneklerinin olmadığı şartta gelinen yer burası.
– Aslında son lokal seçimler öncesinde, “Merkez Bankası’nın döviz rezervleri art kapı metotlarıyla kamu bankalarına aktarılarak oradan da piyasaya örtülü biçimde satılarak eritilmeye başlanmıştı” diyerek fırtınanın habercisi olmuştunuz…
Bu anlaşılınca döviz kurları patladı. Bu işi yaptıkça rezerv eridi, rezerv eridikçe itimat kaybı oldu. Zira “Bu ülke bununla nasıl başa çıkacak” tasası belirdi. Bir girdap haline geldi.
– “Rezervler peşkeş mi çekildi, çarçur mu edildi?” Hangisi gerçek?
– Nisan 2019 enflasyon raporu toplantısında MB’nin rezervlerinden eksilen meblağ ve mevduat faizleri üzerinde uygulanan yönlendirme dikkatleri çekerken MB Lideri soruları genel geçer cümlelerle geçiştiriyordu. O günü anlatır mısınız?
O gün birinci kere Merkez Bankası Lideri, basının ve analistlerin önüne çıkıyordu. Zira enflasyon raporu rutin olarak nisan sonunda açıklanıyor. Ben de o toplantıda “Merkez bankaları dalgalı kur içinde döviz satmaz, satarsa bile açıklar. Neden swap’larla saklıyorsunuz” diye sordum. Bir de doğal o vakit şöyle bir şey uygulanıyordu: Merkez Bankası’nın faizleri yüzde 24 düzeyindeyken bankalara baskı yapılıyor ve “Siz faizleri yüzde 21’de tutacaksınız” deniliyordu. Berat Albayrak’ın bakanlık periyoduydu. Bankaların buna uymamak üzere bir lüksü yoktu, zira o devirde BDDK bankalara telefon açıp “Şu görevliyi işten atın” deyip gayri formel bir yol izliyordu. Yanlış bir para siyaseti vardı. Örtülü bir biçimde döviz satılıyor, bu saklanıyordu. Bunun bir halde şeffaf olması lazımdı, bunu sordum orada…
– Hükümete yakın medya hakkınızda “Bu gösterinin bedeli kaç para?” diye yazdı…
128 milyar dolar olduğu anlaşılıyor.
– Pekala, satılan dövizleri kim aldı?
Büyük bir çoğunlukla Türk vatandaşları, şirketler, 10-12 milyar dolar yabancılar, daha evvel döviz getirmiş olan ve yanlış iktisat siyasetleri yüzünden bu dövizlerini alıp gitmek isteyenler ki bu çok doğal. Bir kısmını açıklayamıyoruz. Bunun şeffaf yapılmamış olması hesabı yapmamızı zorlaştırıyor.
– Kopan fırtınada Berat Albayrak’ın hissesi var mı, yoksa fatura ona mı çıktı?
Hissesi büyük, zira bu siyasi direktifle yapıldı. Birinci elden iktisat bakanının sorumluluğu var lakin alışılmış hükümet sistemine baktığınızda ister istemez Beştepe idaresi sorumlu bundan.
– “MB’nin döviz rezervleri ‘arka kapı yöntemi’yle kamu bankalarına aktarıldı, oradan da örtülü biçimde piyasa satılarak eritildi” diyerek 15 soru yönelttiniz. Biri de “Ülke rezervlerinin finansal güvenliğini tehlikeye atacak seviyede bu kadar eritilmesinde siyasi direktif var mıdır?” idi. Artık “siyasi direktifle yapıldı” diyorsunuz. Yani anlaşılıyor ki karşılık belirli. Öyleyse ben de size sorayım: Satılan, eritilen döviz rezervi ölçüsü tam olarak ne kadardır, 128 milyar doların üzerine çıkma mümkünlüğü var mı?
Benim yaptığım hesaba nazaran var. 128-130 milyar dolara artı olarak kamu bankalarının sattığı döviz var. Onu da 12 milyar dolar civarında hesaplıyoruz. Toplamda 140 milyar dolar çıkıyor. Lakin kamu bankalarının sattığı dövizi, Hazine döviz tahvili vererek kapattığı için, satılan döviz Hazine’nin üstüne geçti. Yani Hazine’nin açık durumu var. Hazine, olmayan dövizi satıyor ve tahvil ihraç ederek tırnak içinde o dövizi yerine koyuyor. Döviz yok aslında. Bu türlü bir hesapla kabaca 140 milyar dolar çıkıyor. Hazine 2018’de kendi vatandaşlarından 35 milyar dolar borçlandı. Uzun vakit evvel terk edilmiş bir sistemdi. Bir ülke hazinesi, kendi vatandaşından döviz, altın borçlanmaz. O vakit kendi vatandaşınıza “Türk parasını tercih edin, ülkenize güvenin” diyebilir misiniz?
– Sizce olan biten, “siyasal (ekonomik) bir yol kazası mı”, “burnunun dikine gitmek mi” yoksa “hesaplı kitaplı mı”?
Benim gördüğüm Ankara’daki siyaset yapıcıların da olan biteni gördüğü, bildiği… Bu bir tercih. Sürdürülemez bir siyaset platformundaysanız şayet, siyasi bekanızı uzatmak için her türlü imkânı kullanıyorsunuz. İktisatta enkaz mı yaratılıyor, hiç umurlarında değil, “yarat enkazı, sür halının altına” halinde ilerliyor olaylar. O yüzden Türkiye’de iktisadın toparlanması ya da olağana dönmesinin temel şartı siyasetin olağanlaşması. Hükümetin tek yapmak istediği, 128 milyar dolarda olduğu üzere, vatandaş bunları görüp rahatsız olmasın.
– İktisat İşleri Lideri Nurettin Canikli tenkitlere kızıyor: “İftiracılara sesleniyorum: Bildiğiniz somut bir şey varsa açıklayın yoksa susun. Bu ülkeye ziyan veriyorsunuz. Sonuç prestiji ile her şey açık ve net, 128 milyar dolar burada, ya sizin aklınız nerede?” Haklı mı, değil mi?
Bizim aklımız 128 milyar doların nereye gittiğinde… Nurettin Canikli, analistleri, siyasetçileri, bu soruyu soranları cehaletle suçluyor fakat o sorular yanıtlanırsa aslında bizim de 128 milyarın nasıl eritildiğine dair cehaletimiz ortadan kalkacak.
– Mesela yüz dolarlık banknotlar halinde nakit olarak çekmek isteseniz bankaya 50 adet hafriyat kamyonu ile gitmeniz gerekecek kadar büyük bir meblağdan kelam ediyoruz. Bu kadar para nasıl harcanabildi?
Bir şey satın alınarak harcanmadı alışılmış. Bu para yanlış iktisat siyasetlerini örtülemek için harcandı. Olağan şartlarda sizin iktisat siyasetiniz yanılgılı olmasa vatandaş neden dövize gitsin? Yabancılardan değil, yerleşik Türk vatandaşlarından bahsediyorum. Nurettin Canikli, aslında yaptığı açıklamayla bize şunu söylemiş oluyor: “Vatandaşlar Türk Lirası’ndan kaçıyordu, biz onların kaçışını kolaylaştırmak için ucuza döviz tanzim satışı yaptık.” Makûs idarenin itirafı. Öteki ülkede olsa skandaldır.
CUMHURBAŞKANI’NA NE VAKİT BRİFİNG VERİLDİ?
– Merkez Bankası Başkanı’nın son açıklamaları sizi tatmin etti mi?
TCMB Lideri, resmi ağızdan art kapıdan rezerv erimesini muğlak olarak da olsa itiraf ediyor, lakin temel soruları yanıtlamıyor. Döviz rezervlerinin nasıl eritildiğine dair tanımlamayı da “satış” yerine “işlem” olarak tanımlıyor. Neden “arka kapı” usulüyle yapıldığını söylemiyor, ki en kıymetli soru bu.
– MB’nin saygınlığının azalmasının maliyeti nedir? “128 milyar dolar nerede?” banka için cevaplanamayacak bir soru mudur?
Maliyeti çok büyük. Merkez Bankası yakın vakte kadar hiç siyasi bir durum almamıştı. Hem siyasi direktif altında bu işi yaparak dalgalı kur rejiminde döviz satıyor, hem de art kapıdan satıyor. Bunu da örtüyor. İki sefer kusur yapıyor yani. Merkez Bankası’na Naci Ağbal vaktinde bir soru sordum: “Cumhurbaşkanı’na yapılan brifingler ne vakit yapılmıştır?”
– Bu neden kıymetli?
Merkez Bankası, yasası gereği yılda iki kere Meclis’te Plan-Bütçe Komisyonu’na sunum yapıyor, bir de cumhurbaşkanına. Geçmişte web sitesinde bunları açıklıyordu. Hatta son olarak Naci Ağbal’ın TBMM’de Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı sunum var fakat Cumhurbaşkanı’na yapılan yok. Ben şunu öğrenmek istiyorum: Rezervlerin eridiği konusunda Cumhurbaşkanı’na ne vakit brifing verildi? Maalesef Merkez Bankası buna cevap vermedi. Karşılık vermemesinin sebebi şu: “Biz 128 milyar doların hesabını verirsek bunun siyasi sonuçları olur, o vakit biz siyasi sonuç yaratacak adım atmış oluruz…”
– Brifing verilmiştir herhalde, değil mi?
Doğal, verilmemesi mümkün değil. Yalnızca açıklarlarsa kamuoyu bilmiş olacak. O vakit gazeteciler, vatandaşlar, ekonomistler şunu soracak: Merkez Bankası size brifing vermiş, bu rezervlerin erimesinden sizin haberiniz yok muydu? Merkez Bankası, siyasetin üstünü örttüğü şalı koruyayım sıkıntısında. Dünyanın hiçbir yerinde olmaz bu.
– Ağbal, “200 puanlık faiz artışına imza attığı için” MB Başkanlığı’ndan alındı. Yerine getirilen de bu oranı değiştirmedi… Siz değişiklik bekliyor muydunuz? Bu, beşere “Demek sorun faiz değilmiş” dedirtiyor mu?
Cumhurbaşkanı Erdoğan, geçmişteki örneklere de bakarsak, iktidarın, döviz kurunda köşeye sıkıştığını hissederse o vakit faiz artışına müsaade veriyor. Sıkıntının yalnızca faiz olduğunu düşünmüyorum. Faizi daha fazla indirme taraftarı bir lider ataması kelam konusu oldu, mevcut liderin da piyasaları yatıştırmak için niyetinden vazgeçtiğini düşünmüyorum fakat sinyali verdi. Muhtemelen bu 128 milyar dolar sıkıntısı de can sıkmış olabilir. Naci Ağbal muhtemelen bu bahse ne olduğunu soruşturmuş olabilir. 128 milyar dolar sıkıntısı kıymetli. Ülkenin üstünden battaniyesi çekildi. Savaşa girseniz döviz rezerviniz yok. Petrol ithal edemezsiniz döviz rezervi olmazsa… Güç ithalatınızı tesirler…
– CHP’ye karşı harekete geçen Cumhur İttifakı “128 Milyar Dolar Nerede” pankartına adeta savaş açtı. Sonunda iş, vekillerin pencerelerden sarkıttığı afişler yüzünden itfaiyeyle karşı karşıya gelmesine kadar vardı…
2019 Martı’nda 9 milyar dolarla başladı bu olay. O vakit da yazdık, çizdik. CHP’nin gerçek bir biçimde kampanya yaptığını düşünüyorum.
Cumhuriyet
