NEDEN ALPHAN TELEK? Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler (İngilizce) Bölümü’nü dereceyle bitirdi. Yüksek lisansını Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü Bölümü’nde yaptı. Doktora araştırmalarını Paris’te, Sciences Po’ya bağlı Milletlerarası Araştırmalar Merkezi’nde (CERI, Centre de Recherches Internationales) sürdürüyor. İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü’nün (İstanPol) kurucularından ve hala idare heyeti üyesi, ayrıyeten İnsani & Toplumsal Kalkınma programı yöneticisi ve “Hepimiz Prekaryayız” başlıklı bir kitabı var. Pandemi nedeniyle yoksulluk ve mahrumluk daha görünür olunca bize de Alphan Telek’e sormak kaldı.
10 YILDA ONLARCA MİLYONLUK BORÇLU YARATTIK, HER YAŞTAN
- Dünyada toplumsal eşitsizlik son 40 yıldır yükseliyor, pandemi ile daha da arttı. Bir yanda fakirler, prekarya ve öbür yanda güçlü siyasetçiler, yandaşlar ve zenginler giderek büyüyor.
- Güvencesizlerin acil gereksinimleri var, bunu lakin bir toplumsal refah devleti çözebilir. Bunların yokluğunda prekarya yalnızlaşır ve ne yazık ki o da eninde sonunda boyun şayet.
- Prekarya için ayrıyeten yarı vatandaş tabiri de kullanılıyor. Giderek haklarını kaybeden ve ikinci sınıf vatandaş pozisyonuna düşen bir küme bu. Pandemi bunu iyice gösterdi hepimize
- Gençlerin çoğunluğu fırsat bulsa ülkeyi terk etmek istiyor, daha iyi bir fiyat ve hayat beklentileri var, işyerinde daha çok kelam istiyorlar, paha görmek istiyorlar.
- Trump, Erdoğan, Orban üzere önderler mevcut sıkıntılar karşısında düşmanlaştıracak bir öteki buldu kendine daima. Toplumlar da içinde bulundukları durumdan çıkmak için bir kurtarıcı arayışına gittiler.
- Dedem ilkokulu terk etmiş ve 70’lerde kahvede ocakçı olarak çalışan biri, o gün altı çocuğuna bakabiliyor, okutuyor. Bugün yüksek lisans eğitimi almış bireyler kâfi gelir oluşturmakta bile zorlanıyor.
– “Orta sınıf çöküyor… Orta sınıf çökerse toplum çöker!” tespitine katılıyor musunuz?
Zannediyorum bunu söyleyenler, toplumu taşıyan kolonun orta sınıf ve mensupları olduğunu düşünüyor fakat orta sınıf bir türlü açıklanamadı diye düşünüyorum. Çeşitli isimler verildi son 200 yılda orta sınıf, küçük burjuvazi, çelişkili sınıf pozisyonları dendi ve günümüzde prekarya olarak tahminen de kendisini gösteriyor. Çok canlı bir kesim var burada. Lakin problem şu ki bugün prekaryalaşma dediğimiz güvencesizleşme öylesine tesirli ki toplumu taşıyan kolonlar güvencesizlerin sırtında yükseliyor artık. Her yerdeler. Bazen bir banka çalışanı olarak onları görüyoruz bazen bir kurye, bazense mesken personeli olarak. Onların çökmesi toplumun çökmesi manasına gelir mi, ben şöyle derdim: Onların işi bırakması gündelik hayatın ve sistemin durması manasına gelir. Bugün pandemide dahi konutta kalamayanlar dediğimiz kümeler yani mesela kuryeler, kasiyerler ve market çalışanları misyonlarına devam etmeseydi neler olabileceğini düşünebiliyor musunuz? Ya da Amazon personellerinin işi bıraktığını düşünün; global dağıtım düzenekleri yara alırdı değil mi? Dün imalat kesiminde fabrikadaki emekçi sınıfının bu türlü bir gücü vardı, bugün dağıtım sistemlerinin her yerinde olan prekaryanın.
– Güvencesizler diyorsunuz ya da prekarya… Yeni bir sınıf… Orta sınıftan ya da personel sınıfından daha mı farklı?
En temel karşılık vakit, yer ve hislerin kendisinde. Her ikisi bu üç düzlemde de çok farklı. Bu da farklı tecrübeler, farklı stratejiler, farklı hisler yaşamalarına sebep oluyor. Kısaca değinmek gerekirse, proletaryanın kendi vakit anlayışı vardı. Sistemli, istikrarlı bu ömür biçimi proletaryanın hayatının temel noktalarından biriydi. Askeri nizamı andırırcasına bir düzenlilik kelam konusuydu. Bugün ben prekarya zamandayız diyorum. Bölük pörçük, istikrarsız, dağınık bir vakit anlayışı altında çalışıyoruz. Olağan burada eklenmesi gereken bir başka öge sürat. Bugün sürat teknolojik dönüşümle prekaryanın hayatının temel noktası, bu modüllü vakit anlayışının kökeninde bu sürat var. Şunu eklemek isterim; 1970’lerin teknolojik imkânlarında düzenlilik temeldir, amaç emekçiden alınan randımanı olabildiğince yükseltmek, bugünse modüllü vakit (hani esnek diyorlar ya) ile prekaryadan azamî randımanı almak istiyorlar. Bugünün teknolojisi buna müsaade veriyor, bir proletere gece 12’de işvereni ya da müşterisi ulaşamazdı, artık bu türlü değil. İkincisi yer. Tıpkı öge geçerli. Mekânsal düzenlilik yok. Fabrikalar ya da üniversiteler bütün münasebetlerin kurulduğu tek ve yegâne yerler değil. Bugün yerler da parçalandı. Birçok farklı yerde farklı vakitte prekarya hayatta kalmaya çalışıyor. Bu da onun bütün hislerini, tecrübelerini belirliyor. Bu onları sınıf yapar mı? Temel şartlarını sağlar. Gerisi dışarıdan dokunuşa bağlı.
– Prekaryanın temsilcileri kimler?
Türkiye açısından bakacak olduğumda güç bela geçinen milyonlarca çalışan, bilhassa minimum ücretliler, yalnız olduğunu düşünen ve ülkeyi terk etmek isteyen gençler, güvencesizliği hem toplumsal pozisyonlarından hem de kimliklerinden ötürü yaşayan bayanlar, 65 yaş ve üstü çalışmak zorunda yaşlılar, EYT’liler, işsizler lakin tahminen de bilhassa genç işsizler, borçlu öğrenciler, konut emekçileri, kuryeler. Daha birçok küme sayabiliriz. Farkındaysanız farklı yaş, meslek, kimlik kümelerini kesen bir durumdan bahsediyoruz. Bunun da bir ismi var toplumsal sınıf yani mevcut durumda prekarya.
– Esnaf isyanda. İşsizlik almış başını gidiyor. Taban fiyat eşittir açlıkken bunu yaşayan milyonlarca insan, yolsuzluk karşısında nasıl bir tutum takınır? Sesini mi yükseltir yoksa sizin kitabını yazdığınız prekaryanın dehşetleri mı devreye girer?
Uygun siyasi iklim olsa natürel ki sesini yükseltirdi ya da siyasetten bu insanlara gerçek ve samimi bir formda el uzatan, birlikte başarabiliriz deyip onların taleplerini siyasete aktaran ve birlikte başarma hissi veren birileri ya da bir siyasi parti olsa. Ses çıkarmak için iki temel öge gerekli: Tabir özgürlüğü ve birlikte başarabiliriz hissini inşa eden bir siyaset. Bugün Türkiye’de ne yazık ki ikisi de hasarlı. Gayretler var, demokratik bir koalisyon inşa etmek, güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüş etrafında yapılan tartışmalar bunlar kıymetli fakat kâfi değil. Güvencesizlerin acil muhtaçlıkları var, bunu lakin bir toplumsal refah devleti çözebilir. Bunların yokluğunda prekarya yalnızlaşır ve ne yazık ki tek başına kalan herkes üzere o da eninde sonunda boyun şayet. Bu siyasal bir depresyon yaratıyor. Onu endişelerinden, yalnızlığından, geriliminden kurtaracak yegâne şey siyasetin kendisi, garip bir halde siyaset prekaryanın hem en makus kâbusu, hem de en hoş düşü durumunda.
– Orta tabakanın çöküşü bir manada demokrasi olgusunu da rafa kaldırır mı?
Şöyle düşünebiliriz: Dünyada toplumsal eşitsizlik son 40 yıldır yükseliyor, pandemi ile daha da arttı. Bir yanda fakirler, prekarya ve öbür yanda güçlü siyasetçiler, onların yakınları (yandaşlar) ve zenginler giderek büyüyor. Bu ikisi ortasındaki uçurum da derinleşiyor. Böylesi bir durumda bir siyasetçi kalkıp bu kutuplaşmaya dokunarak popülist bir siyaset örebilir. Ördü de. Lakin bunu kimlikçi temelde yaptılar. Mesela Trump, Erdoğan, Orban üzere önderler mevcut sıkıntılar karşısında düşmanlaştıracak bir öteki buldu kendine daima. Toplumlar da içinde bulundukları durumdan çıkmak için bir kurtarıcı arayışına gittiler. Bu açıdan önderlere Sezar vazifesi verildi adeta. Gel bizi kurtar diye. Onlar da demokratik kurum ve normları kendi güçlerini korumak için çeşitli kılıflar altında gerilettiler. Toplumsal eşitsizlikler her vakit için otoriter sistemlerin doğuşunu tetikliyor ya da derinleştiriyor. Bunu artık görmezden gelemeyiz. O açıdan prekaryalaşma yani güvencesizleşmenin derinleştiği yerlerde otoriter sistemler bekleyebiliriz.
– Otoriter rejimlerin yükseldiği toplumlarda, hiçbir şey adil olmadığı üzere gelir dağılımı da adil değil elbet… Fakir yüklü toplumsal yapıların ortaya çıkması, siyasi erkin istediği üzere at oynatabileceği bir alan mı açıyor?
Yalnızca gelir dağılımı olsa iyi. Bugün çok büyük bir servet eşitsizliği de var. Dünyadaki servetin değerli bir kısmı en varlıklı yüzde 1’in elinde birikmiş durumda. Dahası bu kesim pandemide servetine servet kattı. Prekarya ile zenginler ortasındaki fark daha da açıldı, hani malum para parayı çeker kuralı. Daha da ilginci Fransız ekonomist Thomas Piketty ve arkadaşlarının Dünya Eşitsizlik Raporu’na nazaran, tüm dünyada bölgesel açıdan servet eşitsizliğinin en çok olduğu bölge Ortadoğu bölgesi. Ortadoğu’nun en varlıklı yüzde 10’luk kısmı burada toplam servetin yüzde 61’ini elinde tutuyor. Bana kalırsa bölgedeki otoriter petro-monarşiler ve giderek otoriterleşen yapılar ile toplumsal eşitsizlikler ortasında çok kuvvetli bir bağ var. Otoriter sistemler kaynakları kendi yakınlarına dağıtıyor, kendi yandaşının kazanması için elinden geleni yapıyor. Bizde elektrik şirketlerine son devirde yapılanları, yalnızca yandaşa değil genel olarak sermaye bölümüne tanınan sayısız iltiması, vergi affını hatırlayın, bunlar o denli demokratik sayılan rejimlerde kolay olacak işler değil. Batı’da da öteki yolları var. Onlar da vergi cennetlerine gidiyorlar, ama otoriterleşen sistemlerde hem bu var hem de sınırsız güç yetkisi ile ekonomik kaynakları har vurup harman savurma var. Bu da Ortadoğu’daki servet eşitsizliğini açıklıyor sanırım. Buna bir eşitsizlik davası dersek, siyasi erk bu davanın bazen hâkimi, bazen savcısı, bazen de avukatı oluyor. Fakat mağdur daima birebir: halk.
– Artık yaşadıklarımızın (-yasaklar, bir gün ortayla değişen genelgeler, hata içermeyen soruşturmalar-) bu sistemin sonucu olduğunu söyleyebiliyor muyuz?
Bugün yaşadıklarımız çok net bir biçimde hem Türkiye’de siyasal sistemin giderek otoriterleşmesinin hem de son 40 yıldır dünyada vuku bulan güvencesizleştirme sürecinin bir kesimi. Gördüğüm kadarıyla beşerler bugün şöyle bir ayrıma gidiyor: Otoriter kapitalizm, demokratik kapitalizm. Bunu yanlış buluyorum. Kapitalizm farklı ülkelerde farklı kılıklara bürünmeyi seven, kâr ve servet isteği karşısında çabuk ahenk sağlayan bir yapı. Yani Türkiye’nin son 20 yılını yalnızca demokrasiden uzaklaşma olarak anlatanlara mana veremiyorum. Pekala, ya prekaryalaşma süreci ne olacak? Cumhuriyet tarihinin en büyük özelleştirmeleri, iktisadın ve toplumun IMF ıslahatlarının istekleri doğrultusunda şekillenmesi gökten zembille inmedi. Belli siyasi kararlarla yapıldı. Bir noktada iktidar kendini tehlikede gördü ve sistemi kendi iktidarını sağlama alacak formda reforme etmek istedi. 2017’de olan şey buydu. 2017’den sonra Türkiye hem otoriterliği hem de toplumsal eşitsizliği çok derinden yaşıyor. IMF’nin son raporuna bakın. Türkiye’de mutlak fakir sayısı son iki yılda 3 milyon kişi artmış ve 10 milyona varmış. Pahalı iktisatçı Prof. Dr. Öner Günçavdı, gerçek sayının 16 milyona varabileceğini söylüyor. Ayrıyeten buna güvencesizler dahil değil. Onları da dahil ettiğimizde çok büyük bir sayı ile karşı karşıyayız. Ve evet, tüm bu genelgeler, yoksulluk, güvencesizlik hem siyasi hem ekonomik modelimizin bir sonucu.
– Siz prekaryalaşmayı siyasetçiler, seçkinler ve finansal kuruluşların birlikte gerçekleştirdiğini söylüyorsunuz. Yeni zincirler ne; kredi kartları, banka borçları, buzdolabı taksitleri mi?
Bunun bir ismi var: neo-liberalizm. Mali ve finansal açıdan piyasacı anlayışa siyasal ve kültürel açıdan neo-con’luk yani yeni muhafazakârlık eşlik etti. Aslında AKP’nin 2002 sonrası sürecinde bu iki kavram çok kıymetli yer fiyat. Fakat yapılanlar 2002 öncesine dayanıyor. Başlangıç noktası dünya için 1970’ler. Kanadalı gazeteci Naomi Klein, 1973’te Şili’de General Pinochet darbesinin ve sonrasında ülkenin generaller tarafından süratle piyasa iktisadına çevrilmesinin bir deney olduğunu söylüyor. Bu deney çeşitli yerlerde devam etti. Nikaragua’da, hatta ABD’de New York hudutları içerisinde bunun 1970’lerde denendiği söyleniyor. Bizse 24 Ocak kararları vasıtasıyla tanıştık lakin 12 Eylül bunun gerçek uygulayıcısı oldu. Türkiye ve Şili’nin iki deney ülke olduğu söylenir. Esasen bugün OECD ülkeleri ortasındaki gelir eşitsizliğini ölçen bilgilere nazaran bu iki ülke en makus beş ülke ortasında yer alıyor. O açıdan deney, uygulayanlar açısından başarılı olmuş diyebiliriz. Lakin toplum açısından birebir şey geçerli değil. Güvencesizleştirilme süreci tıpkı vakitte borçlandırma sürecidir. Kişisel kredi kullanımının tarihi çok eski değil. 1980’den sonra tüm dünyada patlama yapıyor. 1980 başlangıç evet, bundan sonra bir ölçü sıçrama var, ortam kişisel kredilere hazırlanıyor, olağan bu sırada toplumsal devlet uygulamaya sokulmuyor, toplumsal yardımların eksikliğinde beşerler kredilere koşuyor. Lakin kredi kullanımının hane seviyesinde sıçrayış yaptığı periyot 2002 ve sonrası. Bu mevzuda kitabımda IMF’nin bir grafiğini kullanıyorum; şöyle düşünün: Güya bir sismik ölçer çok stabilken 2002 sonrasında birden büyük bir zelzele oluyor ve büyük bir yükseliş çiziyor. Borçlu olmayan kaldı mı? Benim öğrencilerim vardı, mezun olanlar 50 bin TL borçla mezun oldu iki-üç yıl evvel. Ben şöyle diyorum: 10 yılda onlarca milyon borçlu yarattık, her yaştan. Kısa keseyim, prekaryalaştırmanın iki gayesi vardı: Servet dorukta biriksin ve bir de yönetilemeyen topluluklar yönetilebilsin. İşte kısa öykümüz.
– Pekala, “tarihin görmüş olduğu en eğitimli sınıflardan biri” bu oyuna nasıl geldi?
Evet, prekaryanın en kıymetli özelliklerinden biri bu. Tarihte hiçbir sınıf bu kadar eğitimli değildi. Bir diploma enflasyonu yaşadık son on yıllarda. Bu noktada geçmiş jenerasyonlarla prekaryanın bariz bir farklılığı var. Kendi ailemden bir örnek vereyim: Dedem ilkokulu terk etmiş ve 70’lerde kahvede ocakçı olarak çalışan biri, o gün altı çocuğuna bakabiliyor, okutuyor. Bugün yüksek lisans eğitimi almış bireyler bırakın altı çocuğu, kendine bakmakta ve kâfi gelir oluşturmakta bile zorlanıyor. Şöyle de söyleyebilirim: O günlerde çalışmanın bir kıymeti vardı, bugünse yalnızca hayatta kalmak için çalışıyor beşerler. Devasa bir tezat var. Bu prekaryanın ya da 1980’lerde emekçi sınıfının müdahale edebileceği bir şey miydi, sanırım değildi. Fakat geleceğe yönelik umutluyum. Bunun sebebi de bu oyunun sonuçları çok iyi görüldü. Bugün dünyada devasa bir toplumsal eşitsizlik ve otoriterlik sorunu var. Kimi coğrafyalarda biri önde, kimi yerlerde ikisi de bir ortada. Pandemi bütün meseleleri kristalleştirdi. Artık kaçış yok. O yüzden geçen hafta Joe Biden, ABD tarihinin en büyük yardım paketlerinden birini açıkladı ve eşitsizliklere karşı bir savaş başlattığını duyurdu. Bu, 1929 buhranı sonrasında da olmuştu, Roosevelt periyodunda. Şayet ABD yeni bir ekonomik modele giderse -ki bugün IMF ve Dünya Bankası üzere kuruluşlar bile eşitsizliklerin azaltılması gerektiğini söylüyor- o vakit bütün dünya onları izleyecektir. Lakin riskler de var elbette.
VATANDAŞLARIN EFENDİSİ
– İki milyon kişi işini kaybediyor. Bir pandemi yaşanıyor, emekçi çalışmak zorunda. Üstelik aşılanamıyoruz bile. Bu yetmezmiş üzere, bir de Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu da “Turistin görebileceği herkesi mayıs sonuna kadar aşılayacağız” demez mi? Bir ülkenin yurttaşının kendi ülkesinde kendisini ikinci sınıf hissetmesi için daha ne olmalı ki?
Bu ortada çok iyi bir noktaya temas ettiniz. Prekarya için ayrıyeten “yarı vatandaş” tabiri de kullanılıyor. Giderek haklarını kaybeden ve ikinci sınıf vatandaş pozisyonuna düşen bir küme bu. Pandemi bunu iyice gösterdi hepimize. Lakin bizim ülkede insanların üzerinde fazladan bir yük var. Bir yılı aştı, zati işler yolunda gitmiyor, toplumsal yardım yok, çocuklar ve yaşlılar meskene kapatıldı, bu iki kuşak adeta maphus jenerasyon, gençler işsiz ve işi olanlar da teminatsız, (düşünün ki genç işsizlik oranı yüzde 25’in üzerinde, uzmanlar gerçek oranın yüzde 40’lara vardığını söylüyor), bayanlar İstanbul Sözleşmesi’nin feshedildiğini gördüler, mutlak fakirlerin sayısı artıyor, esnaf adeta toplumsal mevte terk ediliyor. Bunlar vatandaşların kimi haklarını kaybettiğine ya da onları kullanamayacak duruma geldiklerine işaret ediyor. Yarı vatandaşlık durumu bu aslında. Sonra kendi memleketinizde size yarı vatandaş üzere ceza kesilirken, sermaye akışını temsil eden turistlere vatandaşların efendisi üzere davranılıyor. Mevcut toplumsal eşitsizliklerin üstüne bu ceza manzaraları adalet hissini daha da zedeliyor.
– “Hepimiz Prekaryayız” kitabınızda en çok atıfta bulunduğunuz kişi prekarya kavramını ileri süren Guy Standing, bu sınıfı yeni tehlikeli sınıf olarak tanımlıyor, ne demek istiyor?
Bu soru için teşekkür ederim, zira kitap yayımlanır yayımlanmaz kimi akademisyenler kitabı okumadan evvel Standing’e çok az referans verdiğimi söylüyordu. Kitabı okusalardı önsözden sonuca kadar Standing’e defaatle referans verdiğimi görürlerdi. Tehlikeli derken şunu kastediyor: Bu sınıf dünyada giderek büyüyor, şayet ne olduğunun ve birbirlerinin farkına varır da bir ortaya gelirlerse, dünün tehlikeli personel sınıfı bugünün prekaryası olacaktır. Aslında bu tehlikeyi sistem için öngörüyor, yoksa prekarya için bu tehlike değerli bir heyecan.
– Standing’le geçen yıl bir söyleşi yapmıştım, önerisi şuydu: “Eşitsizlikler ve süregelen ekonomik güvensizliğin azaltılmasının tek yolu, herkese eşit olarak ödenen temel bir gelirdir. Koronavirüs salgını, temel bir gelir sisteminin getirilmesini mutlaka gerekli kılmıştır.” Bazılarına nazaran ütopik, size nazaran?
Temel gelir değerli bir tartışma. Her şeyi çözmez fakat bugünü atlatmamızı sağlayabilir. Salgın kurallarında hepimiz temel gelirin ne kadar değerli olduğunu anladı. Zira salgın gösterdi ki gelir teminatımız bile yok. Bu da yoksulluğu hatta açlık ihtimalini gündeme getiriyor. Olağan bunu yapabilmek için mevcut ekonomik modelin değişmesi gerekiyor. Servetin zirvede değil, aşağıda ve ortada birikmesi için vergiden tutun toplumsal siyasetlere kadar bütün bir iktisat modeli değişmeli. Guy, bana kalırsa bunu bir anahtar olarak görüyor. Toplumsal refah devletine açılan bir anahtar. Benim kuşkularım burada devreye giriyor. zira ben siyaset bilimciyim, sistemleri değiştirenin teknik bir düzenlemeden çok, toplumların verdiği reaksiyon yani karşı tepki olduğunu düşünüyorum. O yüzden siyasal prekarya kavramını 2018’de ileri sürdüm. Siyasal prekaryaya yani prekaryanın siyasetini yapanlara gereksinimimiz var; temel gelir bir kapı açabilir lakin kapının açık kalmasını ve aralığı genişletecek olan şey siyasal prekarya diye düşünüyorum.
– Bu noktada toplumsal yardımlara da değinelim. Bugün siyasetin bir aracı haline geldi. Üstelik iktidar bu silah elinden alınsın istemiyor. Belediyeler eliyle yapılan yardımların nasıl engellenmek istediğini gördük… Dayanışmayı siyasetin iyi niyetiyle buluşturmanın bir yolu yok mu?
Âlâ bir toplumsal siyaset ya da adil bir toplumsal devlet için öncelikle eşit ve özgür bir siyasi iklim gerekir. Mevcut hükümet sistemi gücü tek elde ağırlaştırıyor. Kaynakların nasıl dağıtılacağına da tek başına karar vermek istiyor, belediyelerin toplumsal yardım sistemlerini engellemeye çalışmak istemeleri, bu güç isteğinden kaynaklanıyor. Tabanı kaybederiz ve düşeriz korkusu hâkim. Şu an bu hükümet sisteminde yapılabilecek bir şey yok. Lakin muhalefet partilerinin yapabileceği bir şey var: Çıksınlar güvencesizlere, fakirlere, en az güçlendirilmiş parlamenter sistemi konuştukları kadar nasıl bir Türkiye hayal ettiklerini söylesinler. Fakirler tekrar olacak mı, onların çocukları için ne yapacaklar, emekliler için ne yapacaklar, özel okullar yeniden olacak mı (çünkü bunlar eşitsizlik jeneratörü gibi), vergilendirmeyi değiştirecekler mi, fiyatları artıracaklar mı, toplumsal gelir seçenekleri yaratacaklar mı, vs. Bunları konuşmadıkları takdirde gerçek bir alternatif oluşturabileceklerini düşünmüyorum. Esasen kararsızların fazla olması buna işaret ediyor.
İŞTEN ATILMAKTAN KORKUYOR
– Bir prekarya neden korkar?
İşsizlikten, işten atılmaktan, işyerinde mobbing deneyimlemekten, az maaş almaktan, öbür gelir ve birikime sahip olmamaktan, tatil yapamamaktan, kâfi ve kaliteli beslenememekten, yalnız kalmak ya da bırakılmaktan, daha fazla güvencesizlik ve daha fazla meçhullükten en nihayetinde.
– Pekala, bu, örneğin işten atılma korkusu onun gündelik ömrünü nasıl tesirler?
Külliyen ona odaklanır. İşten atılmamak için de -eğer alternatifleri ve geliri yoksa- ne yazık ki işyerinin bütün talep ve yönlendirmelerine uyar. Hülasa gündelik hayatı üzerindeki denetimi diğerlerine verir.
GENÇLER ÜLKEYİ TERK ETMEK İSTİYOR
– Gençleri iyi tanıyorsunuz. Artık siyaset onları “tavlamak” için kolları sıvadı… En büyük kaygıları, beklentileri ne?
Dediğiniz üzere siyaset önümüzdeki seçimlerde yeni gelen seçmenin yani gençlerin değerli bir rolü olduğunu anladı. O yüzden AKP’den tutun öbür partilere kadar herkes farkındaysanız yeni jenerasyona uygun toplumsal medya kartlarını alana sürüyor. Bu hususta İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü’nde (IstanPol) Seren Selvin Korkmaz ile birlikte kaleme aldığımız Türkiye’de Gençlerin Güvencesizliği raporu çok çarpıcı datalar sunuyor. Gençlerin çoğunluğu fırsat bulsa ülkeyi terk etmek istiyor, daha iyi bir fiyat ve hayat beklentileri var, işyerinde daha çok kelam istiyorlar, kıymet görmek istiyorlar. Bunu direkt bu türlü söz etmiyorlar ancak benim gördüğüm, hem ailede hem sokakta hem işyerinde tabir özgürlüğünün olmadığını düşünüyorlar; baskılanmadan konuşabilmek istiyorlar. Aslında gençler siyasal ve toplumsal olarak adil bir ülkede yaşamak istiyorlar, bu da sanırım hepimizin talebi.
– Pandeminin görünür kıldığı adaletsizlik, eğitimde nasıl yaşanıyor?
Eğitimdeki özel-kamu ayrımı esasen bir eşitsizlik jeneratörü üzere. Bir vakitler hepimiz tıpkı okula masraf, farklı kimlikten, farklı sınıftan insanları tanır, dünyamızı zenginleştirirdik. Farklı ömür ihtimallerini ve talihlerini tanırdık. Evet, o da eşitsizdi fakat bugünkü kadar değildi herhalde. Geçen günlerde Bekir Ağırdır bir röportajında söyledi: taşrada okuyan çocuğun bugün sınıf atlama bahtı kalmadı diye. Çok hakikat, şunu da ekleyebiliriz: Büyükşehirlerde garantisiz ve fakir bölümlerde de birebiri geçerli, eğitimle üst çıkma ihtimalleri çok zayıfladı. Bu özel-kamu ayrımı çok büyük bir sorun. O denli bir toplum düşünün ki tahminen de 24-25 yaşına kadar asla bir ortaya gelmiyorlar. Birinci kere iş ömründe karşılaşıyorlar, orada da esasen bir işyeri despotizmi olduğu için temas kurmuyorlar. Roosevelt, ABD için kaygısı: bu ülkede bir değil iki ulus var diye, fakirlerin ve zenginlerin ulusu diye. Ne yazık ki durum Türkiye’de de bu türlü.
SİYASAL PREKARYANIN TALEPLERİ
– Size ilişkin bir kavram “siyasal prekarya”… Onlar kim? Türkiye’de en iyi kim temsil ediyor bu bölümü?
Siyasal prekarya, bugüne kadar kendi üzerinde dayatılan ekonomik, toplumsal ve siyasi siyasetleri reddeden ve yeni bir geleceği kurmak isteyenlere verdiğim isim. Mesela Sarı Yelekiler hareketinin sembollerinden biri olan Priscilla Ludosky, şöyle diyordu: Bizi vergilendirme üslubunuzu değiştirin. Bu, bir siyasal prekarya talebidir. Daha fazlası için kitaba bakılabilir, bilhassa son kısımda bunu çok işledim. İki temsil olabilir ya prekarya İspanya’da Podemos örneğinde gördüğümüz üzere kendi siyasal hareketini kuracak ve siyaset yapacak, ya da mevcut siyasette bir pozisyon alacak. Türkiye’de şu an benim gördüğüm Canan Kaftancıoğlu güvencesizler ile temas kuruyor. Mesken çalışanları ya da kuryeler ile pandemi periyodunda çalışmışlardı. Eminim önümüzdeki devirde birçok siyasetçi bu hususa daha fazla eğilecek ve prekaryayı içinde bulunduğu çıkmaz karşısında dinleyecek ve bir siyaset örmeye çalışacaktır.
Cumhuriyet
