Sıhhat Bakanlığı Koronavirüs Bilim Kurulu’ndan ayrılmasıyla gündeme gelen Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları (KLİMİK) Derneği Lideri Prof. Dr. Alpay Azap ile KLİMİK Derneği Genel Sekreteri ve Bilim Şurası Üyesi Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz, koronavirüste olağanlaşma sürecine ait dikkat çeken değerlendirmelerde bulundu.
Birgün’den İsmail Arı imzalı habere nazaran, Prof. Dr. Alpay Azap, toplumda oluşan yanlış algı ve yoğunluk nedeniyle Bilim Kurulu’ndan ayrıldığını söyledi. Açılma sürecinde geçen yıl yapılan yanlışların tekrarlanmaması gerektiğini vurgulayan Azap, “Aynı anda her yer açılmamalı ve kesinlikle kademeli açılma olmalı. Bölgesel olarak her ilin hatta her mahallenin dataları denetim edilmeli. Yerellerde hasta sayısı, virüsün bulaşma dinamikleri, kimlerin daha çok virüsten etkilendiği, kimlerin daha çok virüsü bulaştırdığını tespit ederek açılma adımları atılmalı” dedi.
“BİLİM KURULU’YLA İLGİLİ YANLIŞ BİR ALGI OLUŞTU”
Bilim Kurulu’ndan neden ayrıldınız? tehdit mi edildiniz?
Tehdit edilme üzere bir durum kelam konusu değil ve o denli bir şey olamaz. Salgının başlangıç devrinde salgına ve hastalığa dair çok fazla bilinmezlik vardı. Salgının başında da bu mevzuda çok tesirli bir biçimde çalıştık sahiden. Tabir yerindeyse gece gündüz çalışarak rehberler hazırladık ve çok iyi işler çıkarıldı. Türkiye’nin her yerinde salgına karşı ne yapılması gerektiği belirlendi.
Örneğin, Covid-19 olan bir hasta diyalize ve ameliyata nasıl alınacak sorularının yanıtları belirliydi. Covid-19 tanısı nasıl konulacak? Hastaya nasıl tedavi uygulanacak? Bunların cevaplarını belirlemek kolay değildi ve gece gündüz çalışılarak bu karşılıklar oluşturuldu.
Salgının toplumda idaresi toplumsal, ekonomik ve ruhsal boyutları olan bir şey ve o vakit bizim bilgimiz kâfi olmuyor. Salgın idaresinin yetkisi ve sorumluluğu Sıhhat Bakanlığı’nın ve öbür idari yetkisi olan kurumların sorumluluğunda. Bu olağan; lakin toplumda bilim şurası ne derse o yapılıyor algısı oluştu bu süreçte.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da bu tarafta tabiri olunca beşerler uçakta, otobüste kaç kişi olacağından kuaförlerin kapanmasına kadar birçok mevzuda Bilim Şurası karar veriyor sandı.
Geçtiğimiz ekim ayında ikinci dalga başladı salgında. Hastanede de çok ağırdım ve çok fazla hastam olduğu için meskene gidemez durumdaydım. Ben de saha tarafında, hastane tarafında daha yararlı olabileceğimi düşündüm. Alanda çalışmak benim için daha motive edici olduğundan kendimi orada konuşlandırdım. Bir tehdit yahut tartışma nedeniyle ayrılmadım yani.
TTB ve sıhhat meslek örgütleri, Sıhhat Bakanlığı yetkilileri ile salgına dair görüşemediğini belirtiyor. Randevu taleplerine cevap verilmiyor ve vilayet pandemi heyetlerine da alınmıyorlar. Bu yaklaşımı nasıl yorumluyorsunuz?
Bizler daima ‘Sağlık çalışanlarının temsilcileri olan örgütler de Bilim Konseyi içerisinde yer alırsa salgını yönetmek daha kolay olur’ dedik. Bilim Kurulu’nu oluşturmak Sıhhat Bakanlığı’nın yetkisinde ve bize ‘Onlarla daima irtibat halindeyiz’ dediler. Bu türlü söylediklerinde de bize düşecek bir kelam kalmıyor haliyle.
OLAY SAYISI İSTEDİĞİMİZ DÜZEYE KADAR DÜŞMEDİ
İktidarın tam kapanma dediği lakin uzmanların genişletilmiş kısıtlama periyodu diye söz ettiği 17 günlük süreci nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ben halk sıhhati uzmanı değilim fakat Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) pandeminin basamaklarına dair önerdiği farklı reçeteleri var. Pandeminin yüksek olduğu ülkelerde tam kapanmanın hangi şartlarda, hangi dallarda, nasıl yapılması gerektiğine dair bilimsel açıklamalar var. Bizdeki son kapanma ise buna denk gelmedi. Bizim üzere çok yüksek olay sayılarına sahip, derece olarak en yüksek riskli ülkelerde mecburî alanların dışında her yerin kapanması lazımdı. Çeşitli münasebetlerle bu yapılamadı lakin bu kapanmanın da yararını gördük. Olay sayıları düşse de bizim istediğimiz düzeye kadar düşmedi. Olay sayılarının 100 binde 100’ün, hatta mümkünse 50’nin altına düşmesi gerekiyor ki daha fazla normalleşebilelim.
“DSÖ EN BAŞINDAN BERİ ‘TEST TEST TEST’ DİYOR”
Sıhhat Bakanlığı’nın bilgilerine nazaran günde 200 bin civarında test yapılıyor. Salgını denetim altına almak için bu sayı kâfi mi? Ne kadar test yapılmalı?
Türkiye’nin test kapasitesi çok yüksek ancak test stratejisi yalnızca başvuranlara test yapılması istikametinde. DSÖ en başından beri ‘test test test’ diyor. Birçok kişi semptom göstermeden, hasta olduğunu bilmeden toplum içinde geziyor. O bireyleri yakalayıp izole etmek değerli. Gerçek bir filyasyon yapılırsa, olumlu olanların o virüsü nereden aldığı tespit edilirse virüsün yayılması engellenebilir. Araştırmalara nazaran Covid-19 hastalarının yüzde 80’i virüsü semptom gösteren bireylerden almış. Yüzde 20’sine ise belirti göstermeyenler bulaştırmış.
Filyasyonun yalnızca ilaç dağıtım ağına dönüştüğü söyleniyor. Filyasyon nasıl yapılmalı?
Filyasyon grupları gece gündüz çalışıyorlar. Sıhhat Bakanlığı, yüzde 99 üzere bir filyasyon oranına sahip olduğumuzu söylüyor. Lakin yapılan şey yalnızca temaslı taraması yapmak ve ilaç vermek. Filyasyon denen şey bu değil. Filyasyon, hastanın o virüsü nereden aldığının tespit edilmesi için ayrıntılı bir araştırmayı içeriyor.
“HAZİRANDA BİRDEN DEĞİL YAVAŞ YAVAŞ AÇILMALIYIZ”
1 Haziran’da önlemlerin büyük oranda kaldırılacağı açıklandı. Açılma nasıl olmalı?
Geçen yılki üzere olmamalı, birden teğe her yer açılmamalıyız. Kesinlikle kademeli açılma olmalı. Bölgesel, her ilin hatta mahallenin dataları denetim edilmeli. Hasta sayısı, virüsün bulaşma dinamikleri, kimlerin daha çok etkilendiği, kimlerin daha çok virüsü bulaştırdığı bilinmeli. Yerelde bu işin denetimi hem en kritik hem de en sıkıntı olan. Bunu yaptığınız vakit tüm ülkeye tıpkı kuralı dayatmamış olursunuz.
Örneğin, bir kentte hadise sayı yüz binde 10’sa lakin Türkiye’de yüz binde 120’yse o kentte okullar açılmalı. Yerelden elde edilecek datalara nazaran o yerele mahsus önlemlerin o yerele mahsus mühletler boyunca hayata geçirilmesi lazım. Mesela yaz aylarında tatil beldelerine gerçek bir hareketlilik ve göç olacak. Tatil kentlerinde alınacak tedbirler ile öğrenciler, memurlar gittiği için boşalan büyükşehirlerde alınacak tedbirlerin tıpkı olmaması gerekiyor. Kademeli, yavaş yavaş, tüm dataları yakından ve yerelleri dikkatle izleyerek açılma adımları atılmalı.
Kalabalık cenazeler, kongreler ve pandemi kurallarına uymayan bakanlar da çok tartışıldı. Bu imajlar toplumu nasıl etkiledi?
Rol model olmak ve gerçek örnek olmak çok çok değerli. Elbette ki bu imgelerle yanlışsız örnek olunmuyor. Bu manzaralar karşısında yurttaşlar ‘demek ki hastalık o kadar riskli bir şey değilmiş’ diyor. Pandemiyi yönetmek kolay değil ve hayatın birçok noktasında özveride bulunmak gerekiyor.
Gelecek günlerde daha tehlikeli mutasyonlarla karşı karşıya kalabilir miyiz?
Daha tehlikeli mutantlar, varyantlar çıkabilir. Yeni varyantların ortaya çıkmasının tek nedeni, virüsün çoğalmaya devam etmesi. Virüs çoğalmaya devam ediyor ve daha da farklılaşmış bir virüs, varyant karşımıza çıkıyor. Hasta sayısını olabildiğince azaltmalıyız, azaltamadığımızda da yeni varyantlarla karşı karşıya kalabiliriz. Hatta elimizdeki aşılar da yeni varyantlara karşı gereğince tesirli olmayabilir ve yeni aşı yapmak zorunda kalabiliriz. Şayet insanlık salgının en başında çok sıkı bir kapanma uygulasaydı, Çin’e benzeri bir halde, bu varyantlar ortaya çıkmayacaktı.
HAZİRAN AYINDA DA TEMKİNLİ OLMAK ZORUNDAYIZ
Bilim Konseyi Üyesi Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz da sorularımızı yanıtladı. Yavuz, yaz aylarında 120 milyon doz BioNTech aşısı yapılırsa ekim ayında rahat bir nefes alınabileceğini, çok fazla aşı yapan ülkelerde olduğu üzere yurttaşların maskelerini çıkararak gezebileceğini söyledi.
Açılma devri nasıl olmalı?
Kapanmanın tesirini gördük. Her tedbir aslında bir ölçü enfeksiyon oranını azaltıyor. Şu anda İstanbul’da bariz bir azalma var. Covid-19 ‘a ayrılan yataklar azaldı. Gereğince aşı yapmadığımız için şu an tekrar açılırsak geçtiğimiz mart ayındaki üzere tekrar olay sayısında bir artışla karşı karşıya kalabiliriz. O nedenle haziran ayını biraz daha yavaş açılarak geçirebiliriz. Kongreler, kalabalık toplantılar ve düğünler için önümüzdeki ay çok erken. Haziran ayını biraz daha dişimizi sıkma ayı olarak görmeliyiz. Aşıların büyük oranda 15 Haziran’dan sonra geleceği söyleniyor.
“AĞUSTOSTA ÜÇÜNCÜ DOZLAR YAPILABİLİR”
Üçüncü doz için yerli aşı mı kullanılacak? Üçüncü doz aşılar ne vakit yapılacak?
Yerli aşının daha faz-3 çalışmaları yapılıyor, bunlar yılsonunda anca kullanılabilir diye kestirim ediyorum. Onun dışında da çok fazla aşı mutabakatı yapıldı. Sinovac aşısı olanlarda daha erken hatırlatma dozları yapılması ve altıncı ayda üçüncü doz aşının yapılması gerekebilir. Üçüncü doz aşıların tahlilleri yapıldıktan sonra ağustos ayı üzere yapılması gerekebilir. Şu anda aşılamada yavaşız. İstediğimiz düzey bu değil. BioNTech aşısının aile hekimliklerinde de yapılacak olması, bu yaz aşılama çalışmalarında bizi çok rahatlatacak.
HANGİ AŞIYI OLACAĞINIZI HEKİMİNİZE DANIŞIN
Toplumda aşı konusunda bir baş karışıklığı var. Birçok yurttaş ‘hangi aşıyı olmalıyım?’ diye soruyor. Kim hangi aşıyı olmalı?
Dünyada çok fazla aşı çeşitliliği ortaya çıktı ve haliyle kim hangi aşıyı olacak diye bir baş karışıklığı oluştu. Bugüne kadar dünya genelinde 1 milyardan fazla insan aşılandı. Bu aşıların hepsi inançlı ve hiçbirinin önemli yan tesirleri yok. Yalnızca aşının tesirleri ortasında farklar var. Kimisi biraz daha az tesirli, kimisi daha fazla tesirli lakin hepsi tesirli. Tüm aşılar yüzde 70’in üzerinde ağır hastalığı önlüyor. Kimileri yüzde 90’ın üzerinde hastaneye yatışı, vefatı ve ağır hastalığı engelliyor. Bu yüzden hangi aşıya evvel ulaşırsak onu olmalıyız.
Lakin, kimi kümelerin kimi aşıları olmasında daha fazla yarar oluyor. Örneğin bağışıklık sistemi biraz zayıf olan birisinin daha yüksek müdafaa sağlama potansiyeli olduğu için BioNTech üzere mRNA aşısı olmasında yarar var. Ya da ileri yaştaki birinin inaktive virüs aşısındansa mRNA aşısı olmasında yarar var. Yurttaşlar tabiplerine danışsınlar. Kanser hastaları, romatizmal hastalığı olanlar ‘ne vakit, hangi aşıyı olayım’ diye sorsunlar hekimlerine. Tedavilerine nazaran aşının zamanlaması da epey değerli.
Cumhuriyet
