İnsan davranışlarının gerisinde, hissedilen hisler, benimsenen fikir ve inançlar vardır. Bu his ve niyetler dış faktörler tarafından şekillenir. Ancak bir insanı bir davranışa iten asırlar önce olmuş bir olay değil, insanın o olay hakkında şu anda beslediği hisler, kanaatler ve yaklaşımlardır. Öyleyse Filistinliyi ve İsrailliyi bu bitmek bilmeyen karşılıklı kırım ve katliama iten olumsuz hisler, özellikle de öfke ve nefret nereden gelmektedir ve neden hâlâ sürmektedir?
ART PLANDA NE VAR?
Karşılıklar insan psikolojisi ve psikiyatri biliminde yatıyor. Bahsi geçen hisler bu toplumlarda yaşanmış travmaların eseridir ve bu travmalar düzgün bir halde işlenmedikçe ne azalmaları ne de yok olmaları mümkündür. Travmaya maruz kalmış insanların yaşadığı en baskın hisler acı, çaresizlik ve hüzündür. Bunların yerini vakitle nefret, öfke, suçluluk ya da intikam hisleri alır.
Psikanalist Balint hislerin bu evrimini “Acı insanı kötü yapar” formunda özetlemiştir. Travmaya uğramış bir insanın ilerleyen vakitte öteki insanları travmaya uğratması sıkça karşılaşılan bir fenomendir. Edebi bir lisanla söylemek gerekirse “Mazlum, zalime dönüşür”. Filistin-İsrail çatışmasına da bu art planla yaklaşmak birçok noktaya açıklık getirebilir.
ENGELLENEN YÜZLEŞME
Bir tarafta, Kolezyum inşaatında köle olarak çalıştırılmalarından beri binlerce yıldır Avrupa halkları tarafından ezilmiş ve sonunda nüfusunun çoğunluğu Nazi Almanyası ve işbirlikçilerince “fiziki olarak yok edilmiş” Yahudi topluluğundan bahsetmekteyiz.
Böylesi bir nesiller ortası mirasın açtığı ruhsal yaranın iyileşmesi için önce bireylerin sakin, inançlı bir yere geçmesi ve hayatta kalma (survival) modundan çıkması gerekir. Lakin İsrail’deki Musevilerin çoğunluğu için böyle bir sükûnet mümkün olmadığı üzere, İsrail’in soykırımın unutulmasının önüne geçme çabaları mevcut biçimiyle, Yishai Sarid’in de vurguladığı üzere, yaşanan vahşetin ruhsal manada işlenmesine değil, olumsuz hislerin ebedileşmesine yol açmaktadır.
Öte tarafta, Osmanlı’dan bağını kopardığından bu yana siyasi ülkülerinin gerçekleşemediğini deneyimlemiş ve dünyaya kederini anlatamadığını hisseden bir Arap halkı var. Maalouf’un üzerinde durduğu üzere Nasır liderliğinde dahi aşağılanmaktan kurtulamamış, çaresizlik ve öfke ortasında salınan bu insan topluluğunun kanayan yarası sırf son yüz yıldır yaşadığı acılar değil, tıpkı vakitte bu acıların kabul ve hürmet görmemesidir.
Kötülük kötülüğü doğurur derler. Holokost’a İbranicede verilen isim “Şoa” yani “felaket”tir. Tıpkı 1930’lardan bugüne yaşanan tehcir ve işgalin Arapçadaki ismi “Nakba” üzere. Bir halkın yaşadığı felaket öteki bir halkın felaketine yol açmıştır… Süregelen daha küçük boyutlardaki felaketler (re-travmatizasyonlar) İsrail ve Filistinli bireyleri bir kısır döngüye itmekte ve deneyimledikleri ya da sebep oldukları acılarla yüzleşmelerini engellemektedir.
SÜRGÜN HİKÂYESİ…
ABD’li Yahudi gazeteci Beinart, The New York Times’taki makalesinde dünyanın dört bir yanındaki Yahudiler üzere 20. yüzyılda yerinden edilmiş Filistinlilerin de Kenan’a dönme hakkını vurguluyor. Bunun gerçekleşmesi, halkların birbiriyle konuşmasını ve birbirlerinin kederlerini anlamaya çabalamasını gerektirir. Suçluluk, utanç, kendinden ve diğerinden nefret, intikam hislerine bulanmış bir ruh ne kendi acısını dindirebilir ne de karşısındakine anlayış, şefkat ve keder paydaşlığı sunabilir.
İki kadim halk ortasındaki bu sorunun tohumu kutsal topraklarda değil, Avrupa’nın toplama kampları ve emperyalist masalarında atılmıştır; ama tahlili bu toprakların bilgeliği ve hoşgörüsündedir.
Kendisi ve çevresiyle barışmak isteyen her bireyin geçmesi gereken bu güçlü yolu yaşamış Filistinli ozan Derviş’in sözleri yolumuza ışık tutacaktır:
“Bağışlamayı öğrendim. Zira nihayetinde hepimiz sürgünüz. İşgalci de ben de, ikimiz de sürgünden mustaribiz. O benim içimde sürgün, ben onun sürgününün mağduruyum. Bu hoş dünyada hepimiz komşuyuz, hepimiz sürgünüz, hepimiz birebir devranda, birebir insanlık mukadderatında yürüyoruz ve bizi birleştiren şey işte bu sürgünün öyküsünü anlatma muhtaçlığıdır.”
DR. CAN KUSEYRİ
ÇOCUK VE ERGEN PSİKİYATRİSTİ
Cumhuriyet
