Sisam açıklarında 30 Ekim’de meydana gelen ve yıkıcı tesiri en çok Bayraklı ilçesinde görülen 6.9 büyüklüğündeki sarsıntı sonrasında İzmir yaralarını sarmaya çalışıyor. Her 100 yılda bir 7 büyüklüğünde sarsıntının yaşandığı İzmir’de kentin nasıl bir gelecek planlamasıyla büyüyeceği sorusuna karşılık aranıyor. İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer, evvel durum saptaması yapacaklarını, devamında her türlü kararı cesurca alacaklarını vurguladı, “Yetkilerimiz çok sonlu lakin üzerimizde bir kentin ve milyonlarca insanın sorumluluğunu hissediyoruz” dedi.
Soyer’le, sarsıntı öncesinde kültür ve sanat aktiflikleri için kullanılan Kültürpark içindeki İzmir Sanat Merkezi binasında görüştük.
Ekimden sonra günlük çalışma yeri olarak burası seçilmiş. Soyer’in son duruma ait verdiği bilgiler ve tahlil planı şöyle:
* Hiçbir kurumun tek başına altından kalkamayacağı bir tablo ile karşı karşıyayız. Bunu, belediye, merkezi hükümet ve vatandaşla birlikte aşacağız.
* Gerçek şu ki; İzmir’in yapı stoku envanteri yok. İlçe belediyelerine yazdık, her ilçe durumunu bildirecek. Evvel genel durumu ortaya çıkaracağız.
* Şu anda 130 bin 921 binaya ait hasar tespit çalışması yaptık. İşe 1999 öncesi yapılardan başlayacağız. İzmit sarsıntısı sonrasında daha hassas bir periyot başladı. Evvelki binalar daha fazla risk taşıyor.
* Belediyeler yalnızca çöp toplayıp su getiren, altyapı yatırımı yapan kurumlar değildir, olmamalıdır. Her şey bir yana halk bizden daha fazlasını bekliyor. Bunu zelzelede gördük. Büyükşehir, vatandaş, bakanlık üçgeninde bu süreci aşacak bir planlama gerekiyor. Yeni bir finans sistemi kurmalıyız, burada herkes elini taşın altına koymalı. Ana üçgenimiz de şöyle: İmar envanteri, finansman modeli, sorumluluk paylaşımı. Ben bundan sonraki süreçte bu sorunu çözmeyi merkeze alacağım.
* Etraf ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum’un beni makamda ziyaret etmesini önemsiyorum. Daha birinci gün başlayan uyum devam ediyor. Buna kimsenin toz kondurmaması gerekir. Ben üzerime düşeni yapacağım. Bu ahengi İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi’nde de gözeteceğiz.
* Ne lokal ne genel idare, öncelik bilim. Bilim ne diyorsa onu rehber edineceğiz. 20’yi aşkın şehircilik, yer bilimleri ve inşaat alanında çalışan bilim insanlarıyla toplantılar yaptık. Bir bilim konseyi oluşturacağız. Onların rehberliğinde yürüyeceğiz.
BAYRAKLI’NIN GELECEĞİ
* 1985 yılında çıkan İmar yasası ve 1959 yılında çıkan afet maddesine nazaran hareket ediyoruz. Bir mahallî idare ıslahatı yapılarak bunlar yenilenmeli.
* Kentsel dönüşüm yine tanım edilmeli. Mevcut yasalar kentsel gelişimi yönlendirmekten uzak, yoruma açık ve girift.
Soyer’in genel duruma ait değerlendirmelerinden sonra Bayraklı’nın durumunu anımsattık. Bu bölge Yamanlar Dağı’ndan gelen üç derenin biriktirdiği alüvyonlu, sulak alan üzerinde konseyi. Mevcut yüksek yapılara ek olarak 40’a yakın yeni inşaat kelam konusu. Sarsıntıdan sonra en az bir saat yüksek yapıların olduğu alanlarda trafik kilitlenmişti. Soyer şu değerlendirmeyi yaptı:
“Burada her türlü kararı alma iradesine sahibiz. Bahadır kararlar alacağız. Çünkü tablo bunu gerektiriyor. Her şeyi fakat her şeyi gözden geçireceğiz. 25 binlik imar planları, yeni kentsel gelişim alanları, akla ne geliyorsa… Bu bahiste hiçbir dokunulmazlık tanımıyoruz. Asıl olan İzmir’de yaşayan yurttaşların can güvenliğidir, huzurlu yaşamasının sağlanmasıdır. Şu gerçek: İzmir, afetlere karşı kırılgan bir kent. Buna nazaran hareket edeceğiz. Tabiata meydan okunmaz. Tabiatla tabiatın kurallarına uyarak adım atılır. İzmir’de başaracağımız yeni şehircilik adımları tüm Türkiye’ye örnek olabilir.”
‘ÖMRÜMÜ ADAYACAĞIM’
Soyer, Etraf ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum’un diyalog kapısını açık bırakmasını önemsediğini vurgularken “bir yılda 5 bin yeni konut” projesinden haberdar olup olmadığı sorusuna şu karşılığı verdi:
“Bunu kamuoyuna yaptığı açıklamalardan öğrendik. Fakat sorun şu etapta oturulamayacak olan binalardan çıkmış olan 11 bin ailenin ihtiyacına karşılık verilerek çözülmüş olmayacak. Bakanlık 2 bin yerinde, 3 bin de rezerv yaratarak 5 bin konut inşa edecek. Bu durumda bile 7 bin aile açıkta kalıyor. Biz önümüzdeki on yılları, hatta yüzyılları hedefleyen bir başlangıç istiyoruz, öneriyoruz. Ben belediye başkanlığı ömrümü buna adayacağım.”
UZMANLAR: HARİTALAR İZMİR’E İKİ ÇIKIŞ YOLU GÖSTERİYOR
Yamanlar ve Dikmen Dağı
Sarsıntıya karşı salt “deprem öldürmez, çürük yapı öldürür” kelamının yetersiz ve eksik olduğunu vurgulayan jeoloji mühendisi Prof. Dr. İlyas Yılmazer’in değerlendirmeleri şöyle:
“Depremin Bayraklı’daki derecesi 4.5, yıkıcı şiddeti ise 8 idi. Çünkü burası 5 milyon yılda oluşmuş bir ova. Menemen ve Balçova ovası da 4 milyon yılda oluştu. Epey vakitte iç kısımlardan gelen yüzlerce çeşit toprakla yoğruldu. O yüzden bu kadar verimli. Yalvarıyorum, gelin bu tarım alanlarına kıymayın. Haritalar İzmir’e çok kolay iki çıkış söylüyor: Yamanlar ve Dikmen Dağı…
Bu alanlar çok uzaklarda değil. Mevcut yapılaşmanın çabucak tabanında. İzmir’de her 100 yılda üç büyük zelzele oluyor. 1 büyüklüğünde her gün oluyor. Zelzele ovanın birebir vakitte nefes alıp vermesini sağlıyor. Randımanını artırıyor. Böylesi alanlar anayasal muhafaza altında. İzmir, felaketi yaşamak istemiyorsa bu zelzelenin söylediklerine iyi kulak vermeli. Savla söylüyorum, İzmir’deki riskli bölgelerde oturan yüz binlerce insan 1 milyar dolar bütçeyle yeri sağlam, kelamını ettiğim iki hatta taşınabilir.”
‘BOMBA BİNALAR’
İzmir’deki yuvarlak masa toplantılarına katılan ODTÜ’den inşaat mühendisi Prof. Dr. Haluk Sucuoğlu, İzmir’de sarsıntıda yıkılmamış ancak hasar görmüş binaların durumunu netleştirmenin ayrıyeten değerli olduğuna dikkat çekerek şu değerlendirmeyi yaptı: “Ağır hasarlı binaların yanı sıra yararlı ömrünün ne kadar kaldığı bilinemeyen binalar var. Ben bunlara bomba binalar diyorum. Düşünün ne vakit patlayacağı muhakkak değil. Patladığı vakit ne kadar ziyan vereceği aşikâr değil. Bunların da bir an evvel belirlenmesi, sonrasında da nasıl adım atılacağına karar verilmesi gerekiyor.”
Prof. Sucuoğlu’na nazaran mevcut yasalar kentleşme konusunda en çok yetkiyi bakanlığa veriyor. Belediyelerin atacağı adımlar hudutlu lakin toplum katında sorumlulukları yüksek.
340 KENTTEN YARDIM
İzmir’de sarsıntının çabucak sonrasında başlayan yardım kampanyaları anında ihtiyaç sahiplerine ulaştırıldığı halde depolara sığmayan bir yoğunluk var. Soyer bunu şöyle kıymetlendirdi:
“Vicdanlar ölmemiş. Bunu gördük. Arkadaşlar dökümünü yaptı, Türkiye’den ve dünyadan 340 kent dayanışmaya katılmış. Meskeninde yaptığı salçayı gönderenden fabrikasından yüzlerce beyaz eşya gönderene kadar her şey var. Bize düşen de bunu iyi organize etmek, bir topluiğnenin dahi nerede gerekiyorsa oraya gitmesini sağlamaktı. Bunu yaptık. Afete karşı kenetlenebiliyoruz. Artık sıra tahlil için kenetlenmekte.”
Yardımların depolandığı yerlerden biri olan Bornova’daki Âşık Veysel Rekreasyon Alanı’nda çocuk bezinden sağlam tüketim eşyasına kadar her şey bulunuyordu. Vazifeliler, “Hemen tüketilmesi gerekenleri 13 çadır bölgesine ulaştırıyoruz. Ötekileri ihtiyaca nazaran paylaştırıyoruz” diyor.
Bayraklı’da sarsıntının üzerinden iki hafta geçmesine rağmen 30 Ekim’de o sarsıntı anı herkesin belleğinde taze. Kiminle karşılaşsanız evvel o anı anlatıyor. Güya kendisinden diğer kimse o anı yaşamamışçasına kendisiyle özdeşleştiriyor. Sarsıntı anında dışarıda olan bir yurttaş selamlaştıktan çabucak sonra kelama başladı:
“Caddede yürürken birden kendimi bir gemide üzere hissettim. Etrafım dalgalanıyordu. Ufuk neredeyse görünüp kayboluyordu. Aslında açık alandayım lakin nereye gideceğimi bilemedim.”
‘BETON KESİLİYOR’
1999 Marmara zelzelesinde anne, baba ve iki kardeşini kaybedip Bayraklı’ya yerleşen Çelik ailesi yaşadıklarını adeta kekeleyerek anlatıyor. Baba, sık sık kasılıp kalıyor, eşinin deyişiyle “beton kesiliyor”. O anlar, her iki zelzelesi birden yaşadığı anlarmış. Bu durumu dikkate alan İzmir Büyükşehir Belediyesi ruhsal takviye için de üniteler oluşturmuş. Lakin pek çok kişi ihtiyaç duyduğu halde gitmekten çekiniyormuş.
‘BİZ NE OLACAĞIZ?’
Sarsıntının mesleksel yıkımlarından biri de apartman vazifelileri. Binalara giremediklerini söyleyen vazifelilerden biri yakınmalarını şöyle lisana getirdi:
“Şükür hayattayız lakin bundan sonra ne yapacağız? Kimi mesken sahipleri meskenin dışında olduğu halde bizden işimizin devamını istiyor. Onlar da çaresiz anlıyoruz lakin biz daha çaresiziz.”
Cumhuriyet
