Neden Ahmet Yavuz? Geçen yıl 26-30 Ağustos ortasında Başkomutan kitabının muharriri Emekli Tümgeneral Ahmet Yavuz ve foto muhabiri arkadaşım Kaan Sağanak ile Büyük Taarruz’u Atatürk’ün müsaadeden yürümeye başlamış, bir hafta süren bir yazı dizisi hazırlamıştık. Bu sefer bir ulusun bahtının yazıldığı yerde, Sakarya Meydan Muharebesi alanındaydık, Polatlı’da Haymana’da siperde, Atatürk’ün yolunda…
* Olup biten gerçek bir vatan savaşıydı. Meğer Yunan askeri işgal niyetiyle ve emperyalist bir planın kesimi olarak yabancı topraklarda bulunmaktaydı. Savaş haklıyla haksızın savaşıydı birebir vakitte.
*O günlerin bilinmezliği içinde bile milletin inancı ve coşkusu cepheye yansımaktaydı. Haklı bir arbedenin doğurduğu şuur, hem vatan diye bastığı topraktan besleniyor hem de ona güç veriyordu.
* AKP Kurtuluş Savaşı’nın kahramanlarını kendince itibarsızlaştırmak için elinden geleni yapıyor lakin 16 Temmuz 2016 sabahı Atatürk posterini genel merkez binalarına ben asmadım. Kendileri astı.
* Oturdukları devlet koltuklarının tamamını da o takıma borçlular. Vatan kurtulmasaydı Cumhurbaşkanı ve Diyanet İşleri Başkanı’nın oturdukları makamlar bu kadar prestijli olamazdı. Gerçekle arbede eden çarpılır.
– Sizinle geçen yıl da Afyon’a gitmiş, 30 Ağustos Zaferi için yedi günlük bir yazı dizisi hazırlamıştık. Başkomutan Mustafa Kemal idaresindeki Türk ordusu, bugün bulunduğumuz topraklarda da savaştı. Polatlı ve Haymana hudutlarında 23 Ağustos – 13 Eylül 1921 ortası 22 gün 22 gece süren Sakarya Meydan Muharebesi, Kurtuluş Savaşı’nın dönüm noktası sayılıyor. “Bir ulusun yazgısı burada yazıldı” diyebilir miyiz?
Tam olarak dönüm noktasıdır. Viyana’dan bu yana süren geri çekilmenin durdurulduğu yerdir. Bu çorak topraklar baştan aşağı vatandaş kanıyla sulanarak Türk milletinin ve onun ulus devletinin mukadderatı belirlenmiştir.
– Hatırlayalım: Birinci ve İkinci İnönü muharebelerinin başarısına karşın, Kütahya-Eskişehir çatışmaları umulduğu üzere geçmemişti, firarlar orduyu zayıf düşürmüştü, moraller bozuktu. Meclis’in 4 Ağustos 1921’deki o çok gergin tarihi oturumunda ne tartışıldı? Mustafa Kemal saklı oturumda neler söyledi?
Meclis çatısı altında ağır tartışmalar yaşandı. Bir an evvel barış yapılmasını önerenler vardı. Fevzi Paşa, Eskişehir’i boşaltmanın ve Sakarya’ya çekilmenin sorumluluğunu Temmuz ayındaki görüşmelerde üstlenmişti. Ortam kısmen yumuşamıştı. Buna karşın o gün gergin tartışmalar oldu. Mustafa Kemal, harikulâde durumlarda harikulâde önlemler alınmasının makul bir fikir olduğunu belirtti. Tartışmalara sonraki gün de devam edildi. Bir küme, Mustafa Kemal’in Başkomutan Vekili olmasını önerdi. O, buna karşı çıktı, “Hakiki Başkomutan aziz Meclis’in kendisidir, manevi şahsiyetidir” dedi ve “Başkomutan” olması gerektiğini tabir etti. Emeli, Meclis’in yetkilerini süreksiz de olsa tam olarak kullanmaktı. Bu tayin yapılmasa da vazifesi yerine getireceğini konuşmasında belirtmek gereği duydu. Başkomutanlık Yasası 5 Ağustos 1921’de kabul edildi. Başkomutan, ordunun maddi ve manevi kuvvetini azami surette artırmak, sevk ve yönetimini daha aktif kılmak ismine Meclis’in bununla alakalı yetkilerini Meclis namına fiilen kullanma hakkına kavuştu. Artık verdiği buyruk kanun demekti. Orduya ve millete bir bildiride bulundu: Aldığı yetkiyi, milletin kati iradesinin kaynağı olarak kullanacak ve sonucunda Yunan ordusu anayurdun kutsal ocağında boğularak kurtuluş ve bağımsızlık elde edilecekti.
– Bir kısım ise onun yetkilerinin muharebe alanıyla sonlu olmasını talep ediyordu. Bu talebin altında yatan sebep neydi?
Bu talebi dillendirenlerin bir kısmı “topyekûn savaş” kavramından habersizlerdi. Bir kısım muhalif ise bu yetkilerin kendilerine olumsuz tesir edebileceği tasası taşıyordu. Kabul görmedi. Yetkilerinin, ordunun faaliyet alanına ait olması talep edildi; bu teklif kabul gördü.
– Savaşın lojistik takviyesi nasıl sağlandı?
– Bugün gördüğümüzün, yaşadığımızın tam aksini anlatacak bir yorumunuz var: “Başkomutan’dan alınması gereken derslerden biri de adamcılık yapmaması, gerçek işi yapacak liyakatli adamı bulup görevlendirmesi…” diyorsunuz. Hangi olay bunu size söyletiyor?
Atatürk’te çok bariz bir formda görülen büyük komutanlık vasıflarından biri de şahısları çok iyi tanıması ve işi ehline vermesiydi. Hatırlarsak, 4. Tümen Kumandanı Yarbay Mehmet Nazım Beyefendi, Kütahya-Eskişehir muharebeleri esnasında şehit olmuştu. Bu üzücü olayda 3. Küme Kumandanı Albay Arif’in (Ayıcı Arif) yanlışlı olduğu belirlenmişti. İsmi geçen, Mustafa Kemal Paşa’nın çok yakın arkadaşı olmasına karşın komutanlıktan alındı. Başkomutan’dan alınması gereken derslerden biri de adamcılık yapmaması, hakikat işi yapacak liyakatli adamı bulup görevlendirmesidir. Hatta en yakın arkadaşı Ali Fuat Paşa’nın “Senin takımın kim” sorusuna, mealen “Ekibim işini kim iyi yapıyorsa odur” dediği bilinir.
HAKLIYLA HAKSIZIN SAVAŞIYDI
– Yunan ordusuyla kıyaslayarak: Asker, silah, süvari gücü ve moral üstünlüğünü de kıymetlendirir misiniz?
Sakarya doğusunda muharebeye katılan Türk askeri mevcudu 101 bin 727’di. Bunun 5 bin 401’i subaydı. 54 bin 572 tüfek, 825 makineli tüfek, 169 top, 32 bin137 hayvan, 1284 otomobil, iki uçak mevcuttu. Sakarya’da taarruz eden Yunan askeri sayısı 123 bin 780’di. Bu sayının 3 bin 780’i subaydı. 75 bin 900 tüfek, 2 bin 768 makineli tüfek, 286 top, 3 bin 800 hayvan, 600 adet üç tonluk kamyon, 240 adet bir tonluk kamyon, 18 uçakları vardı. Yunan asker sayısının Türk asker sayısına oranı 1.2’ye 1’di. Bilakis olarak subay sayısında 1’e 1.4 Türk ordusu üstündü (3 bin 780/5 bin 401). Bu durum muharebelerin gidişatı üzerinde tesirli olmuştur. Yunan ordusu Türk ordusuna nazaran tüfek sayısında 1’e 1.4; makineli tüfek sayısında 1’e 3.4; top sayısında 1’e 1.7; uçak sayısında 1’e 9 üstündü. Hayvan sayısı ve süvari gücü bakımından Türk ordusu bariz bir üstünlüğe sahipti. Savaşın sevk ve yönetiminde bu üstünlük, karşımıza kuvvet çarpanı olarak çıkacaktır. Sonuç olarak bir Yunan tümeni, yaklaşık iki Türk tümeninden daha üstün bir güce sahipti. Fakat klasik askeri kıymet yargılarına nazaran taarruz harekâtı için öngörülen 1’e karşı 3 üstünlüğe Yunan ordusu sahip değildi. Hareket planları da bu gücü biraz dağıtarak kullandığına işaret etmektedir. Ayrıyeten Yunan askerleri yabancı oldukları bir coğrafyada ve alışık olmadıkları iklim şartlarında muharebe etmek üzere olumsuz bir durumla karşı karşıyaydı. Bunun yanında lojistik dayanak açısından da zorluklara hamile bir durum kelam konusuydu. İkmal üslerinden uzak oldukları üzere, ikmal yolları üzerinde süvari üstünlüğüne sahip Türk kuvvetlerinin yaratacağı problemlere karşı hassastı. Moral üstünlüğü bütün dertlerine karşın Türk komuta heyetindeydi. Başarılı olunacağına dair yüksek bir inanç vardı. Nitelikli, tecrübeli subay ve kumandanlar yanında giderek çok daha disiplinli hale gelen imanlı ve itaatkâr Mehmetçik 1. Dünya Savaşı’nın üç büyük kumandanının buyruğunda olmanın itimadı içindeydi. O günlerin bilinmezliği içinde bile milletin inancı ve coşkusu cepheye yansımaktaydı. Haklı bir hengamenin doğurduğu şuur, hem vatan diye bastığı topraktan besleniyor, hem de ona güç veriyordu. On yıla yakın süren muharebelerde karşı karşıya kaldıkları durumlarla dehşet duvarı çoktan aşılmış; inanç, yürek, inanç ve deneyimin verdiği güç, yatağını arayan su üzere akmaya hazır hale gelmişti… Olup biten gerçek bir vatan savaşıydı. Halbuki Yunan askeri işgal amacıyla ve emperyalist bir planın kesimi olarak yabancı topraklarda bulunmaktaydı. Savaş haklıyla haksızın savaşıydı tıpkı zamanda… Bu hal giderek subayın şuurundan askerin şuuruna yansımıştı; milletin ortasında da yayılmaktaydı…
26-28 AĞUSTOS DÖNÜM NOKTASIYDI
– Yunan’ın taarruzu 23 Ağustos’ta başladı. En kanlı muharebeler ise 26 Ağustos’ta yaşandı. Tarih, Başkomutan’ın orada derin bir ikilem yaşadığını yazıyor…
Düşman taarruzları gelişmekteydi. Cephede tehlikeli bir durum oluşmuştu. Cephe yarılırsa Ankara tehlikeye düşebilirdi, lakin savaşın temel merkezi Meclis’ti. Bu merkez düşmana bırakılamazdı. Başkomutan ikilem yaşadı, çünkü düşmanı Sakarya’da durdurmayı öngörmekle birlikte bunda başarılı olunamazsa derinlikte savunmayı devam ettirme ihtimalini göz arkası edemezdi. Buna hazırlık olarak Meclis’in Keskin’e taşınmasını emretti. Daha sonra 27 Ağustos öğlenden sonraya kadar beklenmesini istedi. Esasen bu durum daha evvel Meclis’te tartışılmış, fakat Diyap Ağa’nın tavrı üzerinde gündemden düşmüştü. Taşınmayı gerekli kılan kurallar ortadan kalkınca, taşınma buyruğunu iptal etti.
– Ve savaşın gidişatını değiştiren tarihi buyruğu verdi…
Muharebeler yeni bir evreye girmişti. Cephenin yarılması kelam konusuydu. 3. Küme Kumandanı, Başkomutan’a telefonla geri çekilme konusunda ne düşündüğünü sorması üzerine çok sert bir karşılık verdi. Farklı bir stilde sevk ve idareyi sürdürmek gerektiğinin şuuruyla Başkomutan, bu usulü şu buyrukla tarihe mal etti: “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh, bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla sulanmadıkça, terk olunamaz. Onun için küçük büyük her birlik, bulunduğu mevziden atılabilir, ama küçük büyük her birlik, birinci durabildiği noktada tekrar düşmana karşı cephe teşkil edip muharebeye devam eder. Yanındaki birliğin çekildiğini gören birlikler, ona tabi olamaz. Bulunduğu mevzide nihayete kadar sebat ve dirence mecburdur.” Esasen bu buyruk Başkomutan’ın 20 Ağustos’ta verdiği uygulama buyruğunun biraz daha keskin halidir. Komutan’ın iradesini ve her düzeydeki askere tanıdığı inisiyatifi yansıtmaktadır. Tek er bile hayatını buna nazaran düzenleme ve tereddüt yaşamaksızın düşmanın üstüne atılma hakkını elde etmiştir. O periyotta Genelkurmay Karargâhı’nda kurmay subay olarak bulunan Cevdet Kerim İncedayı, savunmanın muvaffakiyetini bu uygulamaya bağlamıştır. Başkomutan’ın bu buyruğu verirken, bir gün evvel Fevzi Paşa’nın İsmet Paşa’ya söylediği, “Adım, adım savunmayla muvaffakiyete varacağız” kelamından esinlendiği ileri sürülmüştür. Sonuç olarak karşı karşıya kalınan durumdan sıra dışı bir karar ve buyruk doğmuş ve uygulanmıştır. Conkbayırı’nda 25 Nisan günü verdiği “Size taarruz etmeyi değil, ölmeyi emrediyorum” buyruğunun duruma uyarlanmış halidir.
– Size 22 gün ve gecenin dönüm noktalarını sorsam, hangilerini, nasıl sıralarsınız?
Üstte açıklamaya çalıştığım buyruğun verilmesine neden olan 26/27 Ağustos değerli bir dönüm noktasıdır. 30 Ağustos günü öbür bir dönüm noktasıdır çünkü o günün sabahı Yunan pilotların verdiği rapor ki Çal Dağı bölgesinde 26 bin kişilik Türk kuvvetinin toplandığı formundaki yanlış bir bilgiyi içeriyordu, Papulas’ı kuşatma fonksiyonu yapan 2. Kolordu’nun büyük kısmını daha batıya kaydırmak suretiyle Türk ordusunu kuşatma fikrinden caydırmış; raporun yanlışlığı ortaya çıkınca da cepheyi yarma hareketine yöneltmiştir. 2 Eylül günü Çal Dağı’nın düşmesi öbür bir dönüm noktasıdır. Başkomutan, o gün Meclis’in taşınmasını yine gündeme almış lakin Fevzi Paşa’nın savunmaya devam etme teklifini kabul ederek kararından vazgeçmiştir. Onun “Bize yağmur yağıyorsa onlara güneş doğmuyor” tabirinin bu kararında tesirli olduğu bilinmektedir. Fakat Yunan ordusunun 3 Eylül gününü dinlenerek geçirmesi yerine taarruza devam etmesi halinde durumun nasıl gelişeceğini ve hangi kararın daha yanlışsız olacağı konusu müphemdir. 6 Eylül’de Papulas’ın Atina’ya müteakip hareket usulünü sorması savaşma azim ve iradesinin kaybolduğunu ve Ankara’yı ele geçirme gayesinden vazgeçildiğini göstermesi bakımından dönüm noktasıdır. Nihayet Türk ordusunun 10 Eylül taarruzu ve Yunan ordusunun Sakarya batısına atılması sonuncu dönüm noktasıdır. O denli ki böylece Gordion’un düğümünü çözmeye gelenler yenilmiş ve Gordion yeni bir düğüme kavuşmuştur.
MORAL YÜKSELDİ, ZAFERE İNANÇ ARTTI
– Mustafa Kemal’in dehasını konuşalım, Sakarya Meydan Savaşı’nda kendini nasıl gösterdi?
Duatepe, Mustafa Kemal Atatürk’ün 10 Eylül 1921 tarihinde başlattığı taarruzla düşmandan geri alınan birinci zirve.
– Neden Sakarya Meydan Savaşı tarihimize subay savaşı olarak geçmiştir?
Zira savaş tarihimizde subay şehit sayısının en yüksek olduğu muharebedir. Mesela 1 Eylül günü Çal Dağı bölgesinde en kanlı çatışmalar yaşanırken 57. Tümen’e bağlı 37. Alay’ının sevk ve yönetimi iki subaya kalmıştı. 8. Tümen’in 135. Alay’ında ise fakat iki-üç bölük kadar kuvvet kalmıştı. Savaş, kumandanların hakikat adımları kadar, o yiğitlerin fedakârlıkları sayesinde kazanıldı. Papulas da başarısızlıklarının sebepleri ortasında Türk ordusunda subay sayısının fazlalığına yer vermiştir.
– Bu şartlarda gelen Sakarya Zaferi emperyalistlerin TBMM güçlerine bakışını nasıl değiştirdi? “Yunanistan’a inançları sarsıldı” denebilir mi?
Birçok şey değişti. İtilaf Devletleri’nin siyasi gayesi Ankara hükümetine Sèvres Antlaşması’nı kabul ettirmekti. Bunun pek mümkün olmadığı ve Ankara’da bir ulusal gücün varlığını dayatacağı açığa çıktı. Yunan ordusunun Türk ordusunun savaşma azim ve iradesini ortadan kaldıramayacağı anlaşıldı. Lakin İngiltere’nin Yunanistan’ın ardında durmasında değişiklik olmadı, lakin muhtemelen itimat sarsıntısı doğdu. Fransa ve Sovyetler Birliği ile muahede getirdi. İtalya, Batı Anadolu’da işgal ettiği alanlardan tedricen çekildi. Bu şu demekti: Doğu Cephesi tam olarak emniyet altına alınmıştı. Güney Cephesi bir manada yarım savaş stratejisiyle zafere ulaştırılmış oldu. Yeni insan kaynağı yaratıldı. Mersin Limanı’ndan yararlanma imkanı doğdu. Çukurova’dan beslenme imkânı sağlandı. Bölgenin demiryolu ilişkisi değerli bir avantajdı. Savaş artık tek cepheli hale getirildi. En büyük sonuç buydu. Toplumsal ve siyasi alanda Ankara’ya dayanak arttı. Tahminen de en değerlisi liderlik üzerindeki mutabakat tartışılmaz hale geldi. Moral yükseldi, zafere olan inanç arttı.
– Ya savaştan sonra?
Büyük bir tevazu içerisinde savaşı ordusunun ve milletinin kazandığını söylemekten geri durmadı. Meclis de kendisini gazi ve mareşallikle onurlandırdı.
16 TEMMUZ SABAHI ATATÜRK POSTERİNİ KENDİLERİ ASTI
İstiklâl Harbi Duatepe Şehitliği
– Alparslan, Attila Han, Mete Han, Bilge Kağan üzere Asya’dan Batı’ya yürüyüşte hissesi bulunan ve Anadolu’yu fethedenler asırlardır minnetle anılıyor, lakin bu topraklarda esaretin zincirini kırarak bizlere bir vatan armağan eden, ümmetten millet, cehaletten medeniyet yaratan Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının ismi Sakarya Zaferi’nin 100. yılında zikredilmiyor bile.. Bu zihniyete ne demeli?
Öncelikle tabir etmem gerekir. Saydığınız ve saymadığınız bütün kıymetli şahsiyetler Türk milletinin tarihî zenginliği ve yapıtaşlarıdır. Biri oburunun aykırısı değildir. Alparslan da Atatürk de bizimdir. Fakat 30 Ağustos’a sırt çevirenin 26 Ağustos’a sahip çıkması yapay bir çabadır. AKP, Kurtuluş Savaşı’nın kahramanlarını kendince itibarsızlaştırmak için elinden geleni yapıyor ancak 16 Temmuz 2016 sabahı Atatürk posterini genel merkez binalarına ben asmadım. Kendileri astı. Oturdukları devlet koltuklarının tamamını da o takıma borçlular. Vatan kurtulmasaydı Cumhurbaşkanı ve Diyanet İşleri Başkanı’nın oturdukları makamlar bu kadar prestijli olamazdı. Gerçekle hengame eden çarpılır.
– Diyanet İşleri Lideri 30 Ağustos hutbesinde Atatürk’ün ismini tekrar anmadı…
SAYILARLA SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ
– Sakarya Meydan Muharebesi sonunda Türk ordusunun kaybı ne kadar?
277’si subay, 5 bin 436’sı er, toplam 5 bin 713 şehit olmuştur.
1058’i subay, 17 bin 422’si er, toplam 18 bin 480 yaralanmıştır.
23 subay, 805 er, toplam 828 esir oldu.
27 subay, 8 bin 602 er, toplam 8. bin 629 kayboldu.
4 subay, 5. bin 635 er, toplam 5 bin 639 firar olarak belirlenmiştir.
Toplam zayiat 39 bin 289’dur.
– Pekala, ya Yunan ordusunun?
Yunan ordusu zayiatı 3 bin 758 meyyit, 18 bin 955 yaralı, 354 kayıp olmak üzere toplam 23 bin 67 olarak bilinmektedir.
Cumhuriyet
