Prof. Dr. Onur Başer: “Sağlıksız insanlarla sağlıklı ekonomi kuramayız, önce pandemi problemini çözmeliyiz”

Kolombiya ve Michigan üniversitelerinde konuk öğretim üyesi ve MEF Üniversitesi İktisat Kısmı Lideri Prof. Dr. Onur Başer, düşük ve ortalama gelirli ülkelere 2021 sonuna kadar aşının gelmesinin düşük mümkünlük olduğunu vurgulayarak aşının Türkiye’ye maliyetinin 3-4 milyar doları bulacağını söyledi. Türkiye’de itimat sorunu olduğunu bunun da belirsizlik yarattığını anlatan Başer, “Krizin köklerine inmeden, vitrini değiştirerek alınan tedbirlerin yüksek kaliteli bir ekonomik büyüme üretmesi mümkün değil. Belirsizlik yabancı sermaye için berbat haberden daha ürkütücüdür” dedi. Sıhhat iktisadı uzmanı Prof. Dr. Onur Başer ile Türkiye’de pandemiyi ve ekonomiyi konuştuk.

– Pandemide ikinci dalgaya hazır olmadığımız ortada. Nasıl bir tablo ile karşı karşıya kalacağız?

Biz yaz aylarında virüsün yayılım tesirini süreksiz müddetli azaltmasına kanarak denetimsiz olağanlaşma etabına geçtik. Bu süreçte, eylül ayı öncesine bakarak virüsün nasıl yayıldığına, hangi faktörler ve siyasetlerin yayılma suratını azalttığına dair araştırmalar yapamadık. Örneğin 65 yaş ve üstünün konutta kalmasının yayılma üzerindeki tesiri ne kadar? Birinci dalgada bu türlü bir formül uygulandığına nazaran datalar Sıhhat Bakanlığı’nda var, bu türlü bir çalışma yapılsa ve kamuoyu ile paylaşılsa daha ikna edici olabilir. Türkiye’de 9 milyon civarı 65 yaş üstü nüfusun yalnızca 1 milyonu yalnız yaşıyor. Geri kalanlar çocukları ve torunlarıyla tıpkı meskende yaşıyor. Yaşlı insanları meskene kapatarak virüs kapma risklerini azaltıp azaltmadığımızı sorgulamamız gerekiyor. Restoranlardaki kapasiteyi yüzde 25’e indirmek, bulaşma oranını yüzde 80 azaltıyor ve restoranlar cirolarının yalnızca yüzde 40’ını kaybediyorlar. Yani ya daima ya hiç olmasına gerek yok. Biz bilgilere dayalı öngörüler ile hazırlık yapmazsak bu dağılımı denetim edemeyiz. Bu sorunu hastane dışında çözmemiz lazım. Bu da test sayılarının artırılmasıyla ve bölgesel denetimlerle mümkün olabilir.

BÖLGESEL BAKMALIYIZ

– Yeni gelen yasaklar var. Bunlarla virüs ne kadar denetim altına alınabilir?

Bir mahalle muhtarının mahallesinde kaç hadise olduğunu bilmeden bizim bu salgınla başa çıkmamız çok güç. Salgına bölgesel yaklaşmamız gerekir. İstanbul’da yayılmanın tavan yaptığı semtlerde yüz yüze eğitim olmaması olağanken yayılmanın az olduğu Tunceli’de çocuklar da birebir kısıtlamaya maruz kalmalı mı? Sıhhatsiz beşerlerle sağlıklı bir iktisat kurmamız mümkün değil, kamu sıhhati sorununu çözmemiz gerekiyor. Bilim Akademisi’nden Prof. Dr. Erol Taymaz’a nazaran Türkiye’deki mikrosimülasyon modelleri, 3-4 hafta tam kapanma olduğu takdirde vefat ve olay sayılarının yüzde 40-50 civarında düşebileceğini ve iktisadın de eskisinden daha makus olmayacağını gösteriyor. Türkiye’nin en değerli sorunu sıhhat çalışanının yetersizliği. Büyükşehirlerimizdeki konferans merkezleri sahra hastanelerine dönüştürülerek Covid-19 olmayan hastalara hizmet verilebilir. Bu yıl kalp, kanser üzere hastalıklar sebebiyle fazla ölümlerin sayısı artacak, zira bu hastalar hastanede kendilerine Covid-19 bulaşır diye tedavilerini erteleme yoluna gittiler ya da gereğince ambulans ve yatak bulunmaması sebebiyle biz bu hastaları kaybettik.

AŞININ 2021 SONUNA KADAR GELMESİ SIKINTI

– Son evreye gelen Pfizer ve BioNTech aşıları var. Türkiye altyapı olarak bu aşılara ne kadar hazır?

Pfizer&BioNTech aşısı için -70 derecede özel soğutucular gerekli. Bu cins dolaplar çok kıymetli olmakla birlikte çok talep olacağından siparişlerin bir an evvelden verilmesi gerekiyor. Teslim tarihleri çok talep yüzünden her gün erteleniyor. Moderna’nın aşısı olağan dolaplarda korunacağı için eczane, muayenehanelerde ve kliniklerde yapılabilecek. Buradaki en büyük sorun, talep ve aşıya ulaşmanın nasıl çözüleceği… İlaç dalındaki üretimlerin yüzde 90’ı dünya nüfusunun yalnızca yüzde 10’una hizmet eder. Bu aşı da bu sorunun modülü olacak. Düşük ve ortalama gelirli ülkelere 2021 yıl sonuna kadar aşının gelmesi düşük mümkünlük olarak görünüyor.

BELİRSİZLİK YATIRIMCIYI ÜRKÜTÜYOR

– Gelen haberler ağır bakımların dolduğunu gösteriyor. Bu durum ekonomiyi de ağır bakıma sokar mı?

Türkiye’de ağır bakım doluluk oranı yüzde 70 olarak açıklanıyor, yani ülke genelinde 10 yatağın 3’ü boş. Fakat İstanbul’da yatak muhtaçlığı olan bir hastaya Burdur’daki, Gümüşhane’deki boş yatağın bir manası yok. Bilhassa bölgesel oranlarla kamuoyu bilgilendirilirse daha manalı olur. Türkiye’nin iktisattan, virüsten daha fazla korkmasına gerek yok. İktisattaki her sorunun işsizlik, enflasyon, faiz, döviz tahlili var lakin kaybettiğimiz insanları geri getiremeyiz.

– Sizce şu anda Türkiye’nin en can yakıcı meseleleri nelerdir?

Türkiye’de itimat sorunu var ve bu güvensizlik belirsizlik yaratıyor. Sıhhat Bakanlığı’nın bilgileri dünya ülkelerindeki datalarla çelişiyor, TÜİK’in enflasyon ve işsizlik sayıları, piyasadaki sayılarla çelişiyor.

– İçinde bulunduğumuz ekonomik krizi kabullenmeyip “dönüşüm” olarak nitelendiren bir telaffuz var. Sizce Türkiye iktisadı rasyonel bir siyasetle yönetiliyor mu?

Krizin köklerine inmeden, vitrini değiştirerek alınan tedbirlerin yüksek kaliteli bir ekonomik büyüme üretmesi mümkün değil. O nedenle yüzeysel yapılan değişiklikler, spekülatörler için anlık bir durum olarak görülüyor, fırsata dönüştürülüyor. Biz 2002 krizinden çıkınca 2006’ya kadar gördük ki ekonomik ve politik kurumları güçlendirerek büyümeyi sağlayabiliyoruz. Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz artırımının tesirli olabilmesi için TCMB Başkanı’nın yarın da işinin başında olup olamayacağının da bilinmesi gerekli. Belirsizlik, yabancı sermaye için berbat haberden daha ürkütücüdür. Ekonomik kurumlarımızın bağımsız olması ve demokratik kurumlar tarafından garanti altına alınması, medya ve yargının bağımsızlığı, ihale kanunlarında şeffaflık temel dönüşümü başlatacaktır.

3-4 MİLYAR DOLAR LAZIM

– En son grip aşılarında gördük ki Türkiye’ye gelen aşı adetleri çok yetersizdi. Türkiye, korona aşısı için gerekli bütçeye sahip mi?

Önümüzdeki günlerde hastane yığılmalarının, gereksiz Covid testi yaptırmanın en kıymetli sebeplerinden biri grip olarak kendini Covid-19 sanan hastalar sebebiyle olacak. Sıhhat çalışanları için öncelikli ve gerekli iki milyon doz aşıyı özel muhafaza şartları gerektiren Pfizer&BioNTech’den alırsak 39 milyon dolar, Moderna’dan alırsak 70 milyon dolar üzere bir kaynağa gereksinim var. Hadise sayıları burada da ehemmiyet arz ediyor. Türkiye aşı için gerekli olacak 3-4 milyar doları bulacaktır. Zira aşının hem kazanılan hayatlar olarak hem de iktisadımızı açık tutması açısından bir geri dönüşü var.

Cumhuriyet