İLKER BAŞBUĞ / 26. Genelkurmay Lideri
Birincisi, Biden’ın 78 yaşında başkanlığa başlaması. Biden, misyona en yaşlı olarak başlayan lider olacak.
İkincisi, Biden’ın bugüne kadar gelen liderler ortasında en fazla oy alarak seçilmiş olması. Biden, 79 milyon seçmenin oyunu aldı.
Üçüncüsü, Biden’ın Lider F. Roosevelt’ten sonra tahminen de en sıkıntı kaidelerde başkanlığa başlayacak olması.
Bu özelliklerden çıkarılacak birinci sonuç ise şu olabilir:
Demokrat Partililer, Demokrat Parti’nin lider adayı olarak ortaya çıkanlardan -ki ortalarında genç adaylar da vardı- en yaşlısını tercih etti.
Demokratların bu kararı, ABD’nin karşı karşıya kaldığı zorluklar karşısında “tecrübe”ye öncelik verildiğini göstermektedir.
1942 doğumlu Biden, ABD Senatosu’nda 36 yıl senatörlüğün yanında 8 yıl da Obama’nın lider yardımcılığını yaptı. 44 yıla yakın kazandığı siyasal deneyim ile herhalde bugünün şartları altında en uygun kişiydi.
Biden’ın siyasi mesleğine bakılınca onun sahip olduğu nitelikler ise şöyle tabir edilebilir:
Siyasal olarak ortada olan bir siyasetçidir. Yani ne tam soldadır ne de tam sağdadır.
Siyasette, kurumların varlığına ve güçlü kurumlara sahip olunmasını savunmaktadır.
En sıkıntı kurallarda bile “uzmanların” tavsiyelerini dikkate almaya, tarafları dinleyerek “konsensus” ile karar almaya çalışmaktadır.
Dış siyasette “ittifakların” değerli olduğu görüşündedir.
Biden’dan kimse devrimci dönüşümler beklememelidir.
Bunlara tahlil bulmalı
Bu özelliklere sahip Biden’ın tahlil bulmak zorunda olduğu öncelikli sıkıntılar nelerdir?
Beyaz Saray’a gelmeden evvel Biden’ın ilgilendiği birinci mevzu, Covid-19 ile çaba olmuştur. ABD, Covid-19 ile çabada başarısız olmuştur. Bu ortada, işin değişik bir noktası da şayet dünya Covid-19 meselesini yaşamasaydı, Trump’ın seçimi rahatlıkla kazanacak olmasıydı.
Biden’ın “Oval Ofis”e girdiği an ikinci öncelikle ele alması gereken bahis ise elbette ekonomik durum olacak. 2020 yılında ABD’nin ekonomik büyüme suratının eksi yüzde 4.6 olması beklenmektedir. Yani küçülme. Daha da berbatı tıpkı süreçte Çin iktisadının yüzde 1.8 büyüyeceği hesaplanmaktadır.
Biden’ın asıl karşılaşacağı sorun ise ABD toplumunun siyasal olarak tarihinde olmadığı biçimde “bölünmüşlüğü” yani “kutuplaştırılmış” olmasıdır. Bu mevzuda Biden’ın işi nitekim zordur.
Trump, uyguladığı “kutuplaştırıcı” ve “popülist” siyasetlerle ABD toplumunu bölmekte epey başarılı olmuştur.
İki seçimin farkı
2016 seçim sonuçları ile 2020 seçim sonuçları karşılaştırıldığında şöyle bir sonuç çıkmaktadır:
2020 seçimlerine katılan seçmen sayısında önemli bir artış olmuştur.
Trump, 2016 seçimlerine nazaran çok önemli oy kaybı yaşamamıştır. Trump, 73 milyon seçmenin oyunu almayı başarabilmiştir.
Trump’ın kutuplaştırıcı siyaseti, “beyaz üstünlüğü” ve “ırkçı yaklaşımlara” dayanmaktadır.
Trump, bu seçimde beyaz seçmenlerin yüzde 57’sinin oyunu almayı başarmıştır. Tüm erkekler ortasındaki oyları ise 2016’ya nazaran 2.2 milyon artmıştır. Trump, zenginlerden aldığı dayanağı de yükseltmiştir. Temel enteresan ve anlaşılmaz olan nokta ise “ırkçı” yaklaşımları destekleyen ve “beyaz üstünlüğü”nü açıkça savunan Trump’ın Afrikalı-Amerikalı, Asyalı-Amerikalı ve Latinlerden aldığı oy oranının da artmış olmasıdır. Genç seçmenlerden ve üniversite mezunlarından fazla oy alamayan Trump’ın her şeye karşın bu seçimde çok başarısız olmadığı, ABD toplumunun büyük kısmından önemli dayanak aldığı ortadadır.
Bu koşullar çerçevesinde Biden’ın toplumdaki bu bölünmüşlüğü ve kutuplaşmayı azaltması pek de kolay görünmemektedir.
BIDEN’IN DIŞ SİYASET ÇİZGİSİ
Biden’ın dış siyaset uygulamasında takip edeceği ana çizgiler ise muhtemelen şöyle olacaktır:
Çin, ABD’nin dış siyasetinde birinci öncelikli mevzu olmaya devam edecektir. Çin’i dengelemede ABD, Hindistan ile olan bağlantılarına tartı vermeye çalışacaktır. Güney Çin Denizi, ABD-Çin güvenlik münasebetlerinde odak noktasını oluşturacaktır.
Biden, Çin’e karşı yürüteceği siyasette Japonya ile de sıkı işbirliği yapacaktır.
Çin, Biden’ın seçilmesinden şad olmuştur. Çin, Trump’ın ani politik çıkışlarla Çin ile Tayvan’ı bir savaş ortamına getireceğinden çekiniyordu. Biden’ın ise hem dikkatli olacağına ve hem de onun ne yapabileceğinin varsayım edilebileceğine inanılıyor.
Biden idaresinde ABD-AB münasebetleri daha olumlu havaya girecektir. ABD’nin Paris İklim Anlaşması’na geri döneceği, Dünya Ticaret Organizasyonu’nu destekleyeceği ve İran’la olan ilgileri yine ele alacağı beklenmektedir. İran’ın nükleer silah üretimini denetim kolay olmayacaktır. Muhtemelen Biden, İran’a yönelik kimi yaptırımları kaldırarak İran’la görüşmeleri sürdürmek ve bir muahedeye varmaya çalışacaktır.
Biden, NATO’yu destekleyen siyasetler uygularken üye ülkelerin GDP’lerinin yüzde ikisini savunmaya harcamalarını isteyecektir. Biden’ın İsrail’deki ABD Büyükelçiliği’ni Kudüs’ten Tel Aviv’e geri alması ise beklenmemelidir.
ABD-Rusya ilgilerine gelince Trump periyoduna nazaran bağların soğuk ve uzaklıklı olacağı söylenebilir.
Liderler Türkiye’ye karşı hal almaktan kaçınır
Biden periyodunda Türk-Amerikan münasebetleri nasıl olacaktır?
Öncelikle kimi noktaların iyi anlaşılması gerekir:
Birincisi, Türk-Amerikan bağlarının geçmişine bakıldığında, Türkiye’nin ABD ile yaşadığı sıkıntıların kaynağında, ABD liderlerinden fazla ABD Kongresi’nin olduğu görülür.
ABD’nin ulusal çıkarları çerçevesinde hareket etmek zorunluluğunda olan liderler, mümkün olduğunca Türkiye’ye karşı tutum almaktan kaçınırlar. Zira Türkiye, bulunduğu coğrafya nedeni ile stratejik bedele sahip bir ülkedir. Hiçbir lider, Türkiye’yi kaybetmenin bedelini yüklenmeyi istemez. Bunun en canlı örneği Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra Türkiye’ye uygulanan silah ambargosu sürecinde görülebilir.
19 Eylül 1974’te ABD Senatosu’nda ve 24 Eylül’de de Temsilciler Meclisi’nde “Türkiye’ye Yapılan Silah Satışlarının ve Verilen Askeri Kredilerin Dondurulması” kararı alınmıştı. Lider Ford, 15 Ekim’de Kongre’nin aldığı bu kararı veto etmişti.
16 Ekim’de Temsilciler Meclisi bu sefer silah ambargosu kararını kabul etti. Lider Ford, bu kararı da veto etti. Fakat Kongre kararlıydı. Kongre, bu sefer liderin 5 Şubat’a kadar silah ambargosunu başlatması kararını aldı. Kongre’ye direnemeyen Lider Ford, 30 Aralık 1974’te bu kararları onaylayarak yasalaştırdı. Ve Türkiye’ye uygulanan silah ambargosu 26 Eylül 1978’e kadar yürürlükte kaldı.
İkinci nokta ise ABD Kongresi’ndeki Türkiye aleyhtarlığının neredeyse 1974’ten sonra en önemli boyutlara gelmiş olmasıdır. Demokrat Partililerin Türkiye’ye daha aralıklı olduğu bir gerçektir. Senatör Biden’ın Türkiye aleyhine hazırlanan birtakım kararlarda kıymetli rol oynadığı da bilinmektedir. Demokratlar, 222 temsilci ile Temsilciler Meclisi’nde sahip oldukları çoğunluğu korudu. Senato’da ise şu anda Demokratların 48 koltuğuna karşı, Cumhuriyetçilerin 50 koltuğa sahip olduğu görülmektedir. Ocak ayında Georgia eyaletinde iki koltuk için seçim yapılacak. Şayet Demokratlar bu iki koltuğu kazanırsa bu, Türkiye için pek de iyi bir haber olmaz. Zira Trump, Temsilciler Meclisi’nin Türkiye aleyhine aldığı kararları, Cumhuriyetçilerin çoğunlukta olduğu Senato’da durdurmuştu.
Önümüzdeki süreçte Türk-Amerikan ilgilerinde sıkıntılar yaratabilecek öncelikli bahislerin başında, Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400’lerin aktive edilmesi, Suriye’de Fırat’ın doğusunda oluşan PKK temaslı YPG/PYD yapılanmasına ABD’nin verdiği maddi ve siyasal dayanak ile Halk Bankası’na ait ABD mahkemesinde devam eden yargılamanın nasıl sonuçlanacağı gelmektedir.
Karşı çıkışın iki nedeni
ABD Kongresi, S-400 konusunda çok keskin bir çizgiye sahiptir. Trump, Türkiye’yi F-35 projesinden uzaklaştırarak Kongre’nin reaksiyonunu azaltmaya ve denetim etmeye çalışmıştır. ABD’nin bilhassa Kongre’nin S-400 konusuna karşı çıkmasının iki nedeni bulunmaktadır:
Birinci neden, Rusya’nın bilhassa Avrupa üzerindeki tesirinin kırılmasına yöneliktir. Rus firmaları kara listeye alınmıştır. Bu firmalardan alışveriş yapan ülkelere karşı CAATSA diye isimlendirilen yaptırımlar uygulanmaktadır. ABD Kongresi, Türkiye’ye karşı kimi yaptırımlar uygulanmasını Lider Trump’tan istemiştir. Trump başkanlık yetkisinin kullanılarak yaptırımların uygulanmasını ileri bir tarihe bırakmıştır.
İkinci neden ise S-400’lerin aktive edilerek kullanılması durumunda F-35 uçaklarının “görünmezlik” konusunun test edilebilme mümkünlüğünün olmasıdır. Esasen bu neden de Türkiye’nin F-35 projesinden çıkarılmasının asıl nedeni olmuştur.
S-400 konusu, Biden’ın Türkiye ile ilgili karşı karşıya kalacağı öncelikli meselelerden birisi olacaktır. Türkiye’ye S-400’ler nedeniyle yaptırımlar uygulanırsa benzeri yaptırımların Rusya’dan gelişmiş silah sistemleri alan Hindistan, Mısır, Suriye, Suudi Arabistan ve Katar’a karşı da uygulanması gerekmektedir. Bu, Türkiye açısından bir avantajdır.
Halk Bankası’na ait ABD yargısının ne karar vereceği bilinmemektedir. Mahkeme, ceza verilmesine karar verirse cezanın boyutu Hazine Bakanlığı tarafından tayin edilecektir. Her halükârda esasen kırılgan olan Türk iktisadının, bu halde oluşacak bir karardan önemli biçimde etkileneceği bilinmelidir. Türk iktisadının bu yıl yüzde 3.9 küçüleceği de dikkate alınırsa sorunun ciddiyeti daha iyi anlaşılır.
Türk-Amerikan münasebetlerini yalnızca bugün değil, orta ve uzun vadede de etkileyecek mevzu, Suriye’nin kuzeyinde PKK ilişkili YPG/PYD tarafından oluşturulan siyasi, idari ve güvenlik yapılanmasıdır. Bu oluşan durum Türkiye açısından bir “beka” meselesidir. Biden idaresinin de Trump periyodunda YPG/PYD konusunda uygulanan politikayı devam ettireceği kıymetlendirilmektedir. Bu durumda Türkiye, bu mevzunun neden bir “beka” sorunu olarak görüldüğünü ve Suriye’de bulunmasının nedeninin, Suriye’nin kuzeyinde oluşan YPG/PYD yapılanması ile ilgili olduğunu kararlılıkla net olarak ortaya koymalı ve anlatmalıdır.
Sonuç olarak yakın vakitte Türk-Amerikan münasebetlerinin geleceğini tayin edecek öncelikli mevzular, S-400 problemine ait gelişmeler ile Halk Bankası hakkında ABD mahkemesinin vereceği karar olacaktır.
Asıl sorun ise Suriye’de oluşan YPG/PYD yapılanmasıdır.
Antony Blinken
Biden’ın ve muhtemelen Dışişleri Bakanlığı’na getirilecek Antony Blinken’ın siyasi görüşleri ve dış siyaset uygulamalarına ait değerlendirmeleri bilinmektedir. Türkiye ile farklı düşündükleri bahisler vardır. Lakin değerli olan nokta, Biden ve Blinken, Türkiye’yi iyi tanıyan ve Türkiye’nin ehemmiyetinin farkında olan şahıslardır.
Evvel kongrede aktiflik
Bu nedenle Türkiye, öncelikle ABD Kongresi’nde oluşan Türkiye aleyhtarlığını azaltmak üzere Kongre üzerindeki faaliyetlerini aktiflikle artırmak zorundadır. Böylelikle Kongre’nin lider üzerinde oluşturacağı baskı azaltılabilir. ABD Kongresi üyelerine Türkiye’nin görüşleri ve haklılığı açıklıkla anlatırken Türkiye aleyhine alınacak kararların Türkiye’yi zora sokabileceği, lakin Türkiye’nin birtakım çıkış yollarını bulabileceği, ama Türkiye’yi kaybeden ABD’nin karşı karşıya kalacağı sıkıntılar ve ziyanların çok daha fazla ve telafi edilemeyecek boyutlarda olduğu ortaya konulmalıdır.
Bu ortada Türkiye’nin dostça ilgilerde bulunduğu ülke sayısını artırması da elbette Türkiye’nin elini güçlendirir.
Cumhuriyet
