Bu ay, 25 yılı geride bırakan Açık Radyo’nun sevilen programı Açık Gazete, ünlü şiarı, “Kâinatın tüm seslerine, renklerine, titreşimlerine ve artık de çizimlerine” diyerek, karikatürist İzel Rozental’ı “karikatür anlatmak” için davet edeli 2.5 yıl oldu. Rozental, her pazartesi, seçtiği editöryal karikatürleri anlatarak ya da sözlerle çizerek dünya da bir birincisi gerçekleştirmeye devam ediyor. Bugün Ömer Madra, Özdeş Özbay, Feryal Kabil ve Robılınd Tayar’ın hazırladığı Açık Gazete, her ne kadar bir radyo programı olsa da sonuçta bir gazete de olması gereken her köşeye sahip. “Haftanın Karikatürü” köşesi, Rozental’ın yorumsuz, usta anlatımıyla karikatüre görebildiğimizden daha derin bir mana katıyor. Kendisiyle karikatürü, karikatür anlatmayı konuştuk.
– 30 Nisan 2018’de başladığınız o birinci programda, evvel karikatürün çok tehlikeli bir iş olduğunu ve karikatür anlatmanın daha da tehlikeli olduğunu söylüyorsunuz. Öncelikle karikatür neden tehlikeli?
Onu bana değil de doğrusu bilmiyorum da kime sormak lazım. Lakin bugün değil, yaklaşık bir on yıldır tehlikeli bir iş oldu. Cumhuriyet gazetesine bakacak olursak, bugün yazılı basında en çok karikatür yayımlayan gazete. 17 Kasım’daki programda Murat Sayın’ın çizimini haftanın karikatürü seçtik. Gazetenin birinci sayfasında pek de görünür bir biçimde, sayfanın ortasında, haberin içinde kullanılması, beni çok eskilere götürdü. Evvelden yazılı basında, büyük gazeteler karikatürsüz olmazdı.
TOPLUMSAL MEDYA, SÜRATLİ BAĞLANTI
– Evet, o yayında “Editoryal ve siyasi karikatürün, kozmik medyadan da silindiği bu devirde, bu uzunlukta bir karikatür görmek, umut verici” diyorsunuz. Ve “Karikatür gazetelerin vazgeçilmez bir unsuruydu, giderek yok oldu” diye de ekliyorsunuz, sizce, tehlikeli olmasından ötürü mı gazetelerin birinci sayfalarından silinmeye başladı?
Tesadüf az evvel telefonda, Fransız Le Monde Gazetesi’nden karikatürist Plantu ile konuşuyorduk. Hal hatırdan sonra, “Ne oluyor” dedik. Artık şöyle bir şey var değişen, toplumsal medya ve süratli bağlantı. Evvelden mesela bir karikatürden hoşlanmayan bir okur, üşenmezse mektup yazardı. O mektubun gelmesi, editöre ulaşması, gazetenin sorumlu müdürüne ulaşması vakit alırdı. Gelene kadarda mevzu soğurdu. Artık o denli değil. Bugün artık birisi tetiklemeye kalkmasın, editör, binlerce, abartmıyorum binlerce reaksiyon bildirisiyle karşı karşıya kalıyor. Ürküyorlar, korkuyorlar o vakit en kolay yolu seçiyor, nedir o? Karikatür olmayı versin.
– Ve buna karşın siz bir de anlatmayı seçtiğiniz?
Anlatmak sahiden, çok tehlikeli. Karikatürü görmeyenlere anlatmaya çalışıyorum. Çok soğukda olabilirdi. Bu dünya da birinci yapılmış bir şey. Her hafta beş altı karikatürü al, önüne koy ve bunu görmeyen radyodaki dinleyiciye anlat. Bana en büyük ödül müzisyen Muammer Ketencoğlu’ndan geldi. Kendisi çocukluğundan beri görmüyor ve “Ben bugüne kadar her şeyi okuyabiliyordum ancak karikatürü görmüyordum. Senin sayende onu da görmeye başladım” dedi. Bu bana hakikatten muazzam bir şevk ve güç verdi.
– Herkes yapamaz sanırım. Siz bir karikatürist olarak bunu başarıyor olabilir misiniz?
Onu bilemiyorum. Lakin bir şey itiraf edeyim ben kendi karikatürümü anlatamıyorum. Zira şunu yapmaya çalışıyorum, bir fıkra üzere espriyi en sona saklıyorum. İşin hani mizah istikameti neresiyse, vurucu yeri neresiyle onu sona saklıyorum. Yorum yapmıyorum. Yorum yapmamaya çalışıyorum. Aslında bana programda yardımcı olanlar Ömer Madra, Özdeş Özbay olsun daha evvel Can Tonbil olsun hiçbiri yorum katmıyorlardı birlikte anlatıyoruz karikatürü, yorum varsa o haberler ilgili, gündemle ilgili yorumlar oluyor.
DÜNYA GÜNDEMİ
– Programda yalnızca Türkiye’den değil hatta daha çok dünyadan seçki yapıyorsunuz…
Bilhassa yapıyorum.
– Bu kadar seçkiyi, nasıl oluşturuyorsunuz?
Bir kez meraklıyım. Hafta içinde toplumsal ağları takip ediyorum. Dünyada yayımlanan ne var, bakıyorum. Birde yurtdışında ‘Cartooning For Peace’ in üyesiyim. Yayımlanmış olan bilhassa kozmik ve gündemi meşgul eden mevzularda birçok karikatüre bakıyorum. Aslında radyonun çizgisiyle de örtüşüyor bu. Açık Gazete’de dünya olaylarına yer veriliyor ve dünya gündemi çok yer alıyor. Münasebetiyle ben de bunla ilgiliyim ve hafta içi 30-40 karikatür topluyorum. Sonra bunların içinden bir ayıklama yapıyorum. Birtakım karikatürlerin anlatılması hakikaten çok güç. Anlata bileceğimi düşündüklerimi ayırıyorum. Zira bir görseli anlatıyorum ve bu çok güç. Sözlerle anlatabileceklerimi buluyorum. Büsbütün görsele dayalı olanı anlatamam. Mesela bu hafta Oğuz Demir’in karikatürü öyleydi. Bakmadan anlatamayacağım bir karikatürdü. Evvelce bu türlü bir denedim. Aklımda kalanları anlatayım dedim lakin o denli hiç olmuyor.
– Dünyada olan olaylara bizim karikatüristlerimiz çok yer vermiyor mu?
Sık sık lisana getirdiğim bir görüşümdür bu! Bizde çok yetenekli, dünya çapında yetenekli karikatüristler var. Hakikatten çok iyi karikatüristler. Ama o kadar içimize gömülmüşüz ki ve bu yeni bir şey değil, çok eskilerden başlarım, Türk karikatürünün babası sayılan Cemil Cem’den, Ramiz Gökçe’ye, Cemal Ender Güler’e yani bunlardan sonra 50 jenerasyonu gelir. Daima kendi içimize gömüldük, iç politika! Yurtdışına dünyaya gözlerimizi yumduk. Meğer dünyaya biraz bakabilsek, diğer bir gözle bakabilsek, neler oluyor, nedir? İnanın bizim karikatürcülerimiz dünya çapında ünlü olur. Fakat yalnızca müsabakalarda kendilerini gösteriyorlar.
ÇİZGİLERLE ANLATMAK
– Sizin için ne tabir ediyor?
Güldürürken düşündüren, düşündürürken güldüren yahut çizgilerle anlatmak, çizgiyle başyazı yazmak bunlar daima klişe tanımlar alışılmış… Aslında karikatür çok güçlü bir irtibat aracı. Çok güçlü zira gazeteyi elinize aldığınızda birinci bakılan karikatür oluyor, artık anlasa da anlamasa da kendine nazaran bir yorum çıkarıyor. Her vakit için güçlü. Şu an yazılı basından elini ayağını, zarurî olarak çektiği için toplumsal medyada, portallarda var, haber portallarında var. Karikatürsüz yapılamıyor. Zira sahiden çok vurgulayıcı bir sanat. Muhammet Şengöz’ün “Deprem” karikatürü, çok etkileyici…
– İnsanın içine işliyor değil mi?
Bir çizer olarak, daha iyi mi görüyorsunuz ve sizin anlatımınızla daha mı etkileyici oluyor. Ben çizer olarak, karikatüre baktığım vakit çizer gözüyle bakıp beğeniyorum. Çok beğendiklerim oluyor hatta kıskandıklarım oluyor. “Vay nasıl yakalamış bunu” diye düşünüyorum, onları daha büyük bir şevkle anlatıyorum o vakit.
– Sizi dinlerken fark ettim ki ben bu kadar derin görmüyormuşum. Plantu’nun liberté – égalité – fraternité, çizimi örneğin, o denli detayları yakalayıp söylüyorsunuz ki şaşırıyorum.
Bu detayları görme, artık mesleksel deformasyon diyebiliriz. Eşim bile söylüyor “Ben daha evvel bunu görmemiştim” diye ve birçok tanıdığım, programdan sonra da aldığım geri dönüşlerde “Biz bu karikatüre o gözle” bakmamıştık diyorlar. Program için seçtiklerimi kendi toplumsal medya hesabımdan paylaşıyorum bir gün evvel ve dinleyiciler, takipçilerim yorumluyorlar ve ben anlattıktan sonra bu türlü daha iyi oldu diyorlar. Ve programda bizim en iyi karikatürü seçme üzere bir niyetimiz yok. Hepsi çok iyi karikatürler. Örneğin Türkiye’den en çok Tan Oral’a ve Zafer Temoçin’e yer vermişim. Bu büsbütün gündeme uygun olduğu için seçtiğim eserler. Bugün mert bir karikatür bulmak çok güç.
Cumhuriyet
