Fener, öteki Ortodokslar tarafından Ortodoks dünyasının mutlak önderi olarak kabul edilmese de, onursal olarak başkalarından önde kabul ediliyor. Rus Ortodoks Kilisesi ise yüz milyondan daha kalabalık olan cemaatiyle, dünyadaki bütün Ortodoksların en az yarısının mensup olduğu kilise. Fener’le Moskova ortasında evvelce de sürtüşmeler mevcuttu ve Moskova, Fener’e tarihî nedenlerden dolayı hürmetinin olduğunu, ancak Fener’in Ortodoks dünyasında Papa’nın Katolik dünyasında sahip olduğu yetkilere sahip olamayacağını vurguluyordu.
JEOPOLİTİK ÇATIŞMA
1940’lardan bu yana, Sovyetler Birliği ve şimdiki Rusya’nın Moskova Patrikhanesi’ni, buna karşılık ABD’nin ve genel olarak Batı dünyasının Fener’i desteklemesi, bu çatışmayı dini bir çatışmanın çok ötesinde, bir jeopolitik çatışma haline getirmiş durumda. (1948’de ABD Lideri Harry Truman’ın özel uçağıyla Türkiye’ye getirilip Türk vatandaşlığına geçirilip patrik seçtirilen Athenagoras, bir röportajda, “ben, Truman Doktrini’nin dini ayağını oluşturuyordum” diyerek, bunu açıkça belirtecekti). Ukrayna üzerindeki çatışma da, bu topraklardaki Batı-Rusya gayretinin bir kesimini oluşturmakta. Ukrayna ayrıyeten, Ruslar’ın tarih sahnesine birinci çıktığı ve Hıristiyanlığı birinci kabul ettiği yer olarak görüldüğünden, Ruslar açısından büyük ulusal ve dini kıymete sahip.
Bu kriz, Rus Ortodoks yetkililerin de söylediği üzere, Ortodoksluk tarihindeki en büyük krize işaret ediyor. Fener’in Ukrayna’da kurduğu ve şeklen bağımsız ancak fiilen Fener’e bağlı olan kilise teşkilatını (ve Fener’in Ukrayna üzerindeki egemenliğini), Ortodoks dünyasındaki 15 kiliseden, şu ana kadar, Fener’in dışında İskenderiye, Yunanistan ve son olarak (Kasım ayında), Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi tanıdı ve Moskova, bunlarla da ilişkiyi kesti. Fakat Ortodoks dünyasının büyük kısmı, şimdi Fener’in bu kararını tanımış değil.
Yunan Ortodoks Kilisesi ile Kıbrıs Kilisesi’nin Ukrayna konusunda Fener’i takviye kararı almaları, ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun bu ülkelere yaptığı ziyaretlerden kısa mühlet sonra meydana gelmişti. Pompeo, Fener’in Ukrayna’da kurduğu kilisenin başı olan Metropolit Epifani ile de 2019 sonu ve 2020 başlarında tam dört görüşme gerçekleştirdi. 2020 başlarında Kiev’i ziyaret eden Pompeo, burada, Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski’den evvel, Metropolit Epifani’yi ziyaret etmişti. Akabinde da Zelenski’yi ziyaret ettiğinde ona Kiev’in bu kiliseye takviye vermesi gerektiğini söylemişti.
Ukrayna’da Fener’e bağlı kilisenin kurulmasında, Rusya tersi çevrelerden takviye almaya çalışan eski Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko önayak olmuş, lakin 2019 başlarında cumhurbaşkanlığına gelen Zelenski, bu kiliseye, rakibi olan eski cumhurbaşkanının projesi gözüyle bakarak dayanağı kesmişti. Ama Zelenski idaresinin Batı’yla ve Ukrayna’daki Rusya tersi seçmenle yakınlaşma eforuna paralel olarak, son vakitlerde Fener’le yakınlaşmakta olduğunu görüyoruz.
Hakikaten hem Zelenski, hem de Başbakan Denis Şmigal, Fener Patriği Bartholomeos’u Kiev’e davet etti ve Fener Patriği, 2021’de, Ukrayna’nın Bağımsızlık Günü’nde Kiev’i ziyaret edeceğini açıkladı. ABD Dışişleri Bakanı Pompeo’nun Kasım’daki Türkiye ziyaretinde yalnızca Bartholomeos’la görüşmesi bir yana, ABD başkanlık seçimlerini eski Sovyet coğrafyasında Rusya aksisi çabasıyla bilinen Joe Biden’ın kazanması ve Fener Patriği’nin seçimlerden sonra Biden’ı “bütün ekümenik patrikhane ve hür dünya vatandaşları adına” coşkuyla tebrik etmesi, yakın devirde ABD’nin Fener’i bu coğrafyadaki nüfuz çabasında bir araç olarak kullanma siyasetini ağırlaştıracağına işaret ediyor.
Cumhuriyet
