Covid: Bağışıklık sistemi nasıl zayıflar ve güçlendirmek için neler yapmak gerekir?
Pandemi devri, bağışıklık sistemimizin ne kadar kıymetli olduğunu bir sefer daha ortaya koydu.
Hücre, doku ve organlardan oluşan bu karmaşık ağ, bedenimizin kendisini enfeksiyon ve hastalıklara karşı savunurken kullandığı en kıymetli silahı.
Bedenin öbür kısımlarında olduğu üzere bağışıklık sistemi de yıllar geçtikçe yaşlanıyor ve insanları da hastalık riskine daha fazla maruz bırakmaya başlıyor.
Bilim insanlarının 65 yaşın üzerindekilerin Covid-19’u ağır geçirme riskinin daha yüksek olduğuna dair ikazlarının gerisinde kronik hastalıkların yanı sıra bağışıklık sistemlerinin yaşlanmış olması da yer alıyor.
Lakin bağışıklık sisteminin yaşlanması her vakit kimlikteki yaşla tıpkı gitmeyebiliyor.
İsrail’de bulunan Technion Teknoloji Enstitüsü’nden immünoloji uzmanı Shai Shen-Orr, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Kimlik yaşı 80 olan fakat 62 yaşındaki birinin bağışıklık sistemine sahip bireyler var. Birtakım durumlarda bu tam aksisi de olabiliyor” dedi.
Uzmanlar, birtakım kolay adımlar atılarak yaşlanma sürecinin yavaşlatılabileceğini söylüyor.
Lakin buna geçmeden evvel bağışıklık sisteminin nasıl çalıştığını bir hatırlayalım.
Getty ImagesAZALAN T VE B HÜCRELERİ
Bağışıklık sisteminin farklı akyuvar cinslerinden oluşan iki farklı kolu bulunuyor. Bu akyuvarlar, özel olarak bedenin savunmasında misyon yapıyor.
Birinci savunma sınırımızı doğal (doğuştan) bağışıklık oluşturuyor. Neredeyse bedenimizde yabancı bir canlının varlığını hissettiği birinci anda devreye giriyor.
İngiltere’de bulunan Birmingham Üniversitesi’nden Enflamasyon ve Yaşlanma Enstitüsü Yöneticisi Prof. Dr. Janet Lord, bağışıklık sisteminin verdiği bu cevabın “bakterilere saldıran nötrofil, bağışıklık sistemini organize eden ve öbür bağışıklık sistemi hücrelerini enfeksiyona karşı uyaran monosit ile, vazifesi virüs ya da kanserle uğraş etmek olan NK (doğal öldürücü hücreler)” içerdiğini aktardı ve “Yaşlandıkça, bu üç hücrenin çalışması da aksamaya başlıyor” dedi.
Doğal bağışıklığa ek olarak bir de makul bir patojenle uğraş eden T ve B lenfositlerinden oluşan ‘edinilmiş bağışıklık’ bulunuyor.
Bu bağışıklığın devreye girmesi birkaç gün sürüyor fakat bir defa devreye girdiğinde uğraş ettiği patojeni ileride de hatırlıyor ve tekrar görülmesi halinde tekrar savaşabiliyor.
Lord, “Yaşlandıkça, bedenin ürettiği yeni lenfosit sayısı da azalıyor fakat SARS-CoV-2 üzere yeni bir enfeksiyonla uğraş etmek için de bunlara gereksinimi var. Ve bedeninizin geçmişte öbür enfeksiyonlara karşı geliştirdiği bu hücreler bile yaşla bir arada iyi çalışmamaya başlıyor” dedi.
Bunun nedeni de yaşla birlikte bağışıklık sisteminin fonksiyonunun bütününde bir zayıflama olması.
Getty ImagesDoğal bağışıklık ise biraz daha fazla hücre üretiyor fakat bu ürettikleri de iyi bir biçimde çalışmıyor. Edinilmiş bağışıklığın oluşturduğu kemik iliğinde üretilen ve antikor üreten B lemfositleri ile boyun altı bezlerinde üretilen, patojen ya da enfekte hücreleri tanımlayıp öldüren T lemfositlerinin de sayısı düşmeye başlıyor.
Lord, T hücrelerinin sayısındaki düşüşün “boyun altı bezlerinin 20 yaşından sonra küçülmeye başlamasından” kaynaklandığını belirtti.
Lord, “Bunlar giderek küçülüyor ve 65-70 yaşına ulaştığınızda bu bezlerin büyüklüğü de olağanın yüzde 3’üne kadar düşmüş oluyor” dedi.
Patojenlerin hafızasını tutan bu hücrelerin kaybolması, enfeksiyona karşılık verme gücümüzün yanı sıra, yaşlandıkça bu hastalıklara karşı muhafaza sağlayan aşıların da tesirini kaybetmesine yol açıyor.
İsrailli uzman Shai Shen-Orr, grip aşısıyla ilgili olarak 65 yaş ve üzerindeki yetişkinlerin yüzde 40’ının aşıya karşılık geliştiremediğini söyledi.
Bir öbür sorun da yaşlanmanın kan ve dokulardaki enflamasyonun artmasına yol açması.
Prof. Lord, “Düzgün bir halde çalışmamasına ek olarak, bağışıklık sistemindeki hücreler enflamasyona ve bu da sayısız hastalığın ortaya çıkmasına yol açar” dedi.
Yaşlandıkça tüm bu değişiklikler de gözle görülür oluyor. California Üniversitesi’nden (UCLA) araştırmacı Encarnacion Montecino, BBC’ye yaptığı açıklamada, yaşla birlikte görülen bu değişimlerin “enfeksiyon ve yaralamaların akabinde daha sıkıntı iyileşmeye” neden olduğunu belirtti.
Encarnacion Montecino, böylelikle bu enfeksiyonların kimilerinin kronik hale geldiğine dikkat çekti.
Montecino, “Zona ve tüberküloz üzere denetim altına alınmış enfeksiyonlar tekrar ortaya çıkabilir. Bu da yeni patojenlere ve kansere olan hassasiyeti artırabilir” dedi.
Getty ImagesTEK ETKEN YAŞ DEĞİL
Her ne kadar yıllar geçtikçe hepimizin sıhhatinde bozulma görülse de, bunun suratı bireyden bireye değişiyor.
Bunda da yalnızca kalıtsal özellikler değil, insanların hayat üslupları da tesirli oluyor.
Kısa bir müddet öncesine kadar bağışıklık yaşını belirlemek mümkün değildi.
İnsanların bağışıklık yaşı, belirli hastalıkların tedavisinin başarılı olmasından kritik ehemmiyet taşıyor.
Shen-Orr, “Bağışıklık sisteminde bulunan 18 hücre cinsinin yapısını ve kan örneğindeki genlerin durumunu inceleyerek, bir kişinin bağışıklık sisteminin yaşlanma sürecinin hangi kademesinde olduğunu görebiliyoruz” dedi.
Bağışıklık sistemindeki zayıflamanın suratını belirleyen etkenler ortasında cinsiyet de yer alıyor.
UCLA’den Montecino, “Her ne kadar yaşlanma süreci cinsiyetten bağımsız, herkesin başına gelse de, hormonların belirli birtakım tesirlerinden ötürü yaşlanma süreci bayanlar ile erkeklerde farklı süratlerde görülüyor” dedi.
Montecino’nun verdiği bilgiye nazaran, bayanlarda menopoz devri bağışıklık sistemine yararlı olduğu bilinen östrojen hormonunun hami tesirinin istikrarlı bir seviyeye ulaşmasına neden oluyor.
Getty ImagesDAHA AKTİF BİR HAYAT
Daha evvel de tabir ettiğimiz üzere yaşlanma süreci yavaşlatılabilir. Burada temel değerli olan fizikî olarak aktif bir yaşama sahip olmak.
Prof. Dr. Janet Lord, “Bugün artık uzun müddet oturmanın bedene tesiri sigara içmenin geçmişte yarattığı tesire misal. Hayatları boyunca aktif bir hayat benimseyen bireylerle ilgili çalışmalarda inanılmaz sonuçlar elde ediliyor. Bu şahısların daha fazla T hücresine sahip olduğu ve boyun altı bezlerinin de küçülmediği görülüyor” dedi ve şunları ekledi:
“Yapılan bir öteki araştırmada da bireylerin gün içerisinde attığı adımlar incelendi ve burada da günde 10 bin adım atanların nötrofillerinin 20 yaşındakiler üzere olduğu anlaşıldı. Bu sayının adım ölçmeye yarayan şirketlerin bir uydurması olduğunu düşünürdüm lakin yaptığımız araştırma bizde büyük bir şaşkınlık yarattı.”
Prof. Dr. Lord, “Sadece hareket edin. Ne kadar hareket ederseniz o kadar kâr” dedi.
Bir öteki değerli öge da beslenme. Lif oranı yüksek ve fermente yiyeceklerle beslenmek ve kırmızı eti azaltmak, bağırsaklardaki yararlı mikroorganizmaların sağlıklı kalmalarına yardımcı oluyor.
Ayrıyeten, uzmanlar günde en az 6,5-7 saat uykunun gerekli olduğunu belirtiyor.
Getty ImagesVAKTİ BİLAKİS ÇEVİRMEK
Yaşlanmayı yavaşlatmak ile bu süreci aksine çevirmek birbirinden farklı iki şey. Pekala ancak yaşlanma sürecini aksine çevirmek mümkün mü?
Araştırmacılar, iştirakçilerin bağışıklık sistemlerinin de “gençleşme işaretleri gösterdiğini” belirterek, dokuz şahıstan yedisinde boyun altı bez dokularının tekrar oluştuğuna dikkat çekildi.
Shen-Orr, “Bağışıklık yaşında azalma olduğunu gördük fakat bunun kalıcı olarak korunup korunamayacağını şimdi bilemiyoruz” dedi.
Fakat yeniden de berbata gidişi yavaşlatmak, bağışıklık sistemimizin güçlendirilmesi sürecinde de kritik bir adım olabilir.
Cumhuriyet
