Almanya dönüşü tutuklanmasıyla Rusya’da büyük bir protesto dalgası başlatan Aleksey Navalyn’den daima “Putin ya da Kremlin muhalifi” olarak kelam edilir lakin gerçekte nasıl bir muhalif olduğuna ait bilgilerimiz çok da net değil. Navalyn gerçekte kimdir? Muhalifliği hangi asıllara dayanıyor? Sanıldığı üzere özgürlüklerden yana mıdır tipi sorulara verilmiş kapsamlı bir karşılık olmadı pek.
Aleksey Sakhnin tanınmış bir Rus aktivisttir. Ülkesindeki Sol Cephe’nin de üyesidir. 2011-2013 ortası Putin aksisi protesto hareketinin başkanlarından biriydi. Bir orta İsveç’e göç etmek zorunda kaldı. Sonra tekrar sol muhalif bir gazeteci olarak Rusya’ya döndü. Milletlerarası İlerici Konsey’in de üyesi olan Sakhnin, ABD’de yayınlanan sosyalist Jacobin mecmuasında “Alexei Navalny İsminde Bir Rus Milliyetçisi Nasıl Liberal Bir Kahraman Oldu?” başlıklı epey değişik bir yazı kaleme aldı. Onun makalesinden de yararlanarak Navalyn necidir, ne değildir özetlemeye çalışayım.
“Modern Rusya’daki birden fazla siyasetçi gibi”, diyor Sakhnin “Navalyn’in dünya görüşü sağcı, liberal piyasa ideolojisinin büsbütün egemenliği altında şekillendi”. 2000 yılında liberal Yabloko partisine katılan Navalyn o yıllarda, klasik bir neoliberaldi. Bu radikal bir özelleştirme taraftarı olmak, toplumsal yardımların azaltılmasını istemek, devletin küçültülmesini desteklemek, sermayenin “özgürlüğünü” savunmak demek. Lakin, sosyalist kimi kıymetlerin toplumda hala güçlü bir biçimde yer alması, Devlet Lideri Vladimir Putin’in güçlü devlet fikrinin geniş kitlelerce dayanak görmesi üzere nedenlerden dolayı neo liberal siyasetlerin Rusya’da başarılı olma ihtimali pek mümkün olmadı. Ayrıyeten Rus kamuoyunun büyük bir kısmının gözünde neo liberalizm yoksulluğu, adaletsizliği, eşitsizliği, hırsızlığı sembolize ediyordu. Batı yanlısı liberal ideoloji, halkın gözünde parlaklığını yitirdikten sonra, hükümran sınıfın da ilgisini kaybetti. Başlangıçta bu siyasetleri uygulamaya niyetlenen Vladimir Putin’in akabinde Rus yetkililerle, oligarklar kendilerini “Rus devletinin vatanseverleri” olarak ilan ettiler.
NAVALYN’İN DÖNÜŞÜMÜ
Bu türlü bir siyasal iklimde Navalyn de kısa bir müddet sonra , 2000’lerin sonlarında, milliyetçi bir figür olarak ortaya çıktı. Çok sağcı Rus yürüyüşlerine katıldı, “yasadışı göçe” savaş açtı, hatta ülkenin güneyindeki fakir, etnik azınlık nüfuslu özerk bölgelere yönelik hükümet yardımlarına “Kafkasya’yı Beslemeyi Durdur” kampanyası ile karşı çıktı. Lakin Navalyn, küçük milliyetçi “führerler” ortasında kaybolmadı. Onu, radikal sağcı altkültürün hudutlarının çok ötesinde bir kahraman yapan özel bir boşluk buldu: Ülkeyi kemiren yolsuzluklar. Devlete ilişkin büyük şirketlerde küçük ölçülerde pay satın alarak, yolsuzluk evraklarına erişti, yüksek profilli araştırmalar yürüttü, sonuçlarını kamuoyu ile paylaştı. Lakin birtakım kısımlar Navalyn’in rakip finansal-endüstriyel kümeler ortasındaki “medya savaşlarında”, çeşitli sermaye kümelerinden takviye aldığını, o kümelerin rakiplerini tehlikeye atan bilgileri kendisine verdiğini ileri sürdü. O denli ya da bu türlü yolsuzluklarda devletin yetersizliği temasını ustalıkla zihinlere kazıyan Navalyn orta sınıf mensuplarının sempatisini topladı. Yolsuzluğu kendi muvaffakiyetlerinin önünde bir pürüz olarak gören büyük şirketlerin yöneticileri, iş adamları, Navalyn’in destekçisi oldu, ona mali dayanak sağladı.
2011-13’te Rusya, parlamento seçimlerine hile karıştırıldığı savlarına, Putin’in cumhurbaşkanlığına dönüşüyle artan otoriterliğine karşı bir protesto hareketlerine katılmasına karşın Navalyn’in burada liderlik yapabildiği söylenemez. Çoğunlukla Moskova ile büyük kentlerdeki orta sınıf insanlardan takviye almasına karşın emekçi sınıfı başta olmak üzere fakir çoğunluk ona hiç güvenmedi. Kelam konusu yıllarda yapılan şovlarda solcu bedellerin Rusya’da hâlâ tesirinin olduğu ortaya çıktı. Bu protestolarda binlerce kişi kızıl bayraklar altında şov yaptı. O devir Sol Cephe önderi Sergei Udaltsov, Rusya’nın en tanınan siyasetçilerinden biri oldu. Navalny’nin en yakın yardımcısı Leonid Volkov, Rus seçkinlerini Putin’e karşı bir zafer için ikna etmek gerektiğini lisana getirdi o sıralar. Bunun için de sermaye tersi sol müttefiklerden kurtulmak gerekiyordu. Böylelikle Navalyn muhalefet koalisyonunu böldü, solcu başkanlar mahpusa atıldıklarında onlar ismine rastgele bir teşebbüste bulunmadı.
Lakin Navalny, 2011-13 protestolarından kıymetli bir ders aldı: Sağcılığın, milliyetçiliğin değil, solculuğun halk takviyesi getirdiğini kavrayınca, bİr vakitler toplumsal yardımlara karşı olduğunu unutup çıktığı ülke içi mitinglerinde devlet çalışanları ile emeklilerin maaşlarında artış talep etmeye başladı. 2010’lu yılların ortalarında kurduğu İlerleme Partisi programında emeklilik yaşını yükseltme gereğini ilan etmişti. Sosyal-popülist taktikler işe yaradı: Navalyn’i destekleyenlerin sayısı arttı. Buna paralel olarak Navalyn, yolsuzluğu tanımlamak için kullandığı lisanı değiştirdi. Artık devletin verimsizliğini toplumsal eşitsizlik kadar lisana getirmiyor. Rus oligarklarla yetkililerin lüksünü sıradan insanların yoksulluğuyla karşılaştırıyor.
Navalny’nin 20 Ocak’ta yayınladığı belgesel bir haftada 91 milyondan fazla kişi tarafından izlendi. Halbuki belgeselde çok az “yeni” vardı. Örneğin çevreciler belgeselde belirtilen Putin’in Karadeniz kıyısındaki 1.5 milyar dolarlık sarayını 2010’da ortaya çıkarmıştı. Fakat sinemanın başarısı, daha çok Putin yanlısı çoğunluğa hitap etmiş olmasıydı.
OLİGARKLAR NEDEN SEVİYOR?
Almanya’da tedavi edildiği hastanede Başbakan Angela Merkel tarafından ziyaret edildi Navalyn. Batı ile Soğuk Savaş’ın yanı sıra, artan yaptırımlar nedeniyle Rus oligarşisi önemli zorluklarla karşı karşıya kaldı. Onların gözünde Navalyn, Batı ile çatışmanın tırmanmasını durdurulabilecek hatta bilakis çevrilebilecek bir figüre dönüştü. Kremlin, Navalyn’in seçkinlerin bir kısmının zımni dayanağını aldığından her vakit şüphelenmiştir. 2012’de liberal muhalefetin birtakım başkanlarının yazışmaları yayınlandı. Bunlarda bir küme önde gelen oligarkın Navalyn’i finanse ettiği ileri sürüldü. Navalyn’in her yeni teşebbüsü misal kuşkuları besledi. Kim ona özel bilgiler, gereçler sağlayabilir? Putin’in sarayıyla ilgili sinema, ülkenin en üst seviye seçkinlerinin ömrüne dair pek çok ayrıntısı gösteriyor. Pekala bu muhalif, Başkan’ın lüks yatak odasına bakmayı nasıl başardı?
Navalyn için toplumsal eşitsizliğe tenkitler yöneltirken iktidarı kendine düşman kılmaması da kıymetli. Bu nedenle, toplumsal popülizminin çizgiyi aşmamasına dikkat etti uzun vakit. Putin’in etrafının lüksüne yönelik keskin tenkit, onu radikal toplumsal taleplere asla yöneltmedi bu yüzden. Navalyn, 1990’ların özelleştirmesinin yahut ulusal gelirin işçiler lehine yine dağıtılmasının sonuçlarının gözden geçirilmesine karşı çıkıyor. En çok kabul ettiği şey, birtakım oligarkların 1990’larda el konulan mülklerini yasallaştırmak için ödemeleri gereken küçük bir “tazminat”.
Bunun neleri içerdiğini anlamak için, emsal bir adımın 1997’de İngiltere’de Tony Blair tarafından atıldığını belirtmek gerekir. Konulan bir vergi 1980’lerde özelleştirilen şirketlerin sahiplerini etkiledi (İngiliz Havalimanları Kurumu, British Gas, British Telecom, British Energy, Centrica). Bu tedbir, Margaret Thatcher’ın neoliberal siyasetlerinin sonuçlarını pekiştirdi, mülkiyetin, gücün zenginlere gerçek radikal bir halde tekrar dağıtımını yasallaştırdı. Rusya’da 2012’de benzeri bir siyasetin uygulanmasını öneren birinci kişi Vladimir Putin oldu, lakin bu siyasetler hiçbir vakit gün yüzüne çıkmadı. Artık, bu fikir Putin’in en büyük karşısı Alexei Navalyn tarafından savunuyor. Bu, toplumsal eşitsizliğe önemli bir itirazı olmadığını gösteriyor.
Navalny’nin Rusya’ya dönüşü, Hollywood’a yakışır bir drama ile maceralı da olsa detaylı bir operasyondu. Mevtin eşiğinden dönen arketipik kahraman, halkına bir “Victory” (düşük bütçeli bir havayolu şirketinin adıdır) uçağı ile geri döner. Zalim hükümdarın muhafızları tarafından çabucak ele geçirilir, özgürlüğünden yoksun bırakılır. Doğal ki, kahraman çabucak dikkatleri üzerine çeker akabinde siyasi uğraş gelir. Toplumda, şu son büyük protestolara karşın önemli bir karşılığı yok Navalyn’in. Buna karşın büyütülmesinde Putin idaresinin kusurlarının da hissesi mevcut.
Eylül 2021’de Rusya parlamento seçimleriyle karşı karşıya. Hükümet için bunlar çok kıymetli – Putin 2024’ten sonra da Cumhurbaşkanı olarak devam edecekse, büsbütün sadık bir parlamentoya muhtaçlığı var. Bu nedenle yetkililer, Navalyn ile destekçileri de dahil olmak üzere rejimin radikal muhaliflerinin seçimlere iştirakini engellemek için her şeyi yaptı. Sırf sadık partilerin/adayların katılmasına müsaade verilecek, yani, mevcut sosyo-politik sistemin temellerine meydan okumayanlara. Navalyn, mahpusa girmeden evvel, destekçilerini sokağa çıkmaya teşvik ederek medya sermayesini nakde çevirdi. Kremlin tarafından yazılan seçim planlarının seyri değişti.
Artık kimse partilerle, parti programlarıyla ilgilenmiyor. Sokaklardaki tüm uğraş Navalyn ile irtibatlı. Yirmi yıllık sakinliğin akabinde, tüm değişim umudu artık bu isme eklenmiş durumda. Bu değişikliğin ne manaya geldiği tartışılmıyor. Hem Batı ülkelerinden, muhakkak ABD’den, ülke içindeki Putin aykırısı oligarklardan aldığı takviyeyle büyüyor ismi lakin Rus fakirleri için pek bir mana söz etmiyor Navalyn ismi. Rusya’ya o bölgede daha evvel diğer ülkelere yapıldığı üzere, hangi renkte olduğunu şimdilik bilemediğimiz bir “devrim” dayatılıyor. Navalyn bunun için büyütülmüş bir figür olarak Rus siyaset sahnesinde yer almış bulunuyor.
Mustafa K ERDEMOL
Cumhuriyet
