Cumartesi akşamları ATV ekranlarında yayımlanan Kim Milyoner Olmak ister yarışında çıkan bir soru, tekrar toplumsal medyanın gündemine oturdu. Yarışmacı koltuğunda oturan Onur Güneş’e sorulan ‘‘Yunus Emre’nin portresinin bulunduğu bir banknotu tamamı Fatma Aliye’nin portresinin bulunduğu banknotlardan olacak biçimde bozduğumuzda kaç adet bant notunuz olur?’’ sorusu, geceye damga vurdu.
İşte gecenin en merak edilen sorusu ve karşılığı:
Yunus Emre’nin portresinin bulunduğu bir banknotu tamamı Fatma Aliye’nin portresinin bulunduğu banknotlardan olacak halde bozduğumuzda kaç adet bant notunuz olur?
A: 40
B: 10
C: 4
D: 2
Sorunun yanlışsız karşılığı ise C seçeneği.
FATMA ALİYE KİMDİR?
Türk edebiyatının birinci bayan romancısı olarak tanınan Fatma Aliye Topuz, 9 Ekim 1862’de İstanbul’da doğdu. Tarihçi Ahmed Cevdet Paşa ile Adviye Hanım’ın kızıydı. Kendisine özel bir eğitim verilmese de ağabeyi Ali Sedat Bey’in konutta özel hocalardan aldığı dersleri dinlemesi sayesinde kendini geliştirdi. Fransızca merakının ortaya çıkması üzerine ders alarak bu lisanı çok iyi seviyede öğrendi. Fatma Aliye Hanım, 17 yaşında iken 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’ndeki Plevne Savunması ile ünlü Gazi Osman Paşa’nın yeğeni Kolağası Faik Beyefendi ile evlendi ve dört kızı oldu.
Evliliğinin birinci 10 yılında lakin eşinden zımnî olarak kitap okuyabilen Fatma Aliye Hanım, eşinin bu mevzudaki tavrının değişmesinden sonra onun müsaadesi ile çeviriler yapmaya başladı. Edebi yaşantısı 1889 yılında Georges Ohnet’in Volonté isimli romanını Meram ismiyle çevirmesi ile başladı. Bu romanı “Bir Hanım” imzasıyla yayımladı. “Bir Hanım” yapıtı, ünlü müellif Ahmed Mithat Efendi tarafından Tercüman-ı Hakikat gazetesinde övüldü ve muharrir kendisini manevi kızı kabul etti. Fatma Aliye Hanım, bu birinci çevirisinden sonraki çevirilerinde “Mütercime-i Meram” takma ismini kullandı. 1891 yılında Ahmet Mithat Efendi ile birlikte Hayal ve Hakikat isimli romanı yazdı. Romanın bayan ağzından olan kısmı Fatma Aliye Hanım’ın, erkek ağzından olan kısmı Ahmet Mithat Efendi’nin kaleminden çıkmıştı. Eser, “Bir bayan ve Ahmet Mithat” imzasıyla yayımlandı. Bu romandan sonra ikili uzun mühlet mektuplaşmış ve bu mektupları Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımlandı.
Fatma Aliye Hanım, 1892 yılında Muhadarat isimli birinci romanını kendi ismiyle yayımladı. Bu romanında, bir bayanın birinci aşkını unutamayacağı inancını çürütmeye çalıştı. 1899 yılında yayımlanan Udi isimli romanında misyonu üzerine gittiği Halep’te ömrüne şahit olduğu bir bayan udiyi anlattı. Reşat Nuri Güntekin, edebiyata ilgisini güçlendiren yapıtlar ortasında lalasından dinlediği romanlardan sonra Fatma Aliye Hanım’ın Udi romanını sayar. Yapıtlarında bayan gözüyle evlilik, eşler ortasındaki ahenk, aşk ve sevgi kavramı, birbirini tanıyarak evlenmenin değeri üzere önemli mevzuları işleyen Fatma Aliye Hanım’ın öteki romanları Ref’et, Enin, Levayih-i Hayat isimlerini taşır. Müellif romanlarında bireyleşme gayretinde olan, çalışan, para kazanan, erkeğe gereksinim duymayan bayan kahramanlar yaratır.
Fatma Aliye Hanım, edebi yapıtlarının yanı sıra bayan sıkıntıları ile ilgili de eser verdi. Hanımlara Mahsus Gazete’de bayan sıkıntılarına ait makaleler yazdı ve muhafazakâr görüşlerden kopmadan bayan haklarını savundu. 1892’de yayımlanan Nisvan-ı İslam isimli kitabında Avrupalı bayanlara İslam’da bayanın durumunu anlattı. Romanlarında daha çağdaş bayan kahramanlar yaratan muharrir, bu kitapta, makalelerinde olduğu üzere, eski gelenekleri savundu. 1893 yılında Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılan Bir Osmanlı Bayan Muharririn Doğuşu (Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neşeti) isimli kitap ününü arttırdı. Bu kitap Ahmet Mithat’ın Fatma Aliye’yi anlattığı yazıları ve Fatma Aliye’nin direkt kendisini anlattığı mektuplarından oluşuyordu. Fatma Aliye mektuplarında, bitmek tükenmek bilmeyen öğrenme coşkusunu anlatıyordu.
Fatma Aliye Hanım’ın edebiyat dışındaki uğraşı alanlarından bir oburu ise yardım cemiyetleri idi. 1897 yılında 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’nda yaralanan askerlerin ailelerine yardım emeliyle Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yazılar yazdı, “Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyeti” isimli bir dernek kurdu. Bu dernek, ülkedeki birinci resmi bayan derneklerinden biriydi. Fatma Aliye Hanım, Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin de birinci bayan üyesiydi. 1914 yılında yazdığı Ahmed Cevdet Paşa ve Vakti son yapıtı oldu. Bu romanında Meşrutiyet sonrası siyasal ömrü ortaya koymayı amaçladı. Resmi tarih tezlerine muhalefet ediyor olması, edebiyat dünyasından dışlanmasına yol açtı.
Birinci Türk bayan romancı olma özelliği ile Avrupa ve Amerika basınında kendisinden kelam edilen Fatma Aliye Hanım’ın “Nisvan-ı İslâm” isimli yapıtı Fransızca ve Arapça’ya, “Udî” isimli romanı Fransızca’ya çevrildi. Émile Julliard isimli bir Fransız müellifinin Doğu ve Batı Bayanları isimli kitabını Fransız gazetelerine yazdığı bir mektupla eleştirmesi Paris’te büyük yankı uyandırdı. Yapıtları 1893 yılında Chicago’da Dünya Bayan Kütüphanesi Kataloğu’nda sergilendi. Fatma Aliye Hanım, soyadı maddesinden sonra Topuz soyadını aldı.
Fatma Aliye, 13 Temmuz 1936 tarihinde İstanbul’da vefat etti. Cenazesi Feriköy Mezarlığı’na gömüldü. Vefatının akabinde ismi, Beyoğlu’nda ve Çankaya’da birer sokağa verildi.
2009 yılında tedavüle sürülen 50 Türk lirası banknotlarının art yüzünde ise portresi bulunuyor..
Cumhuriyet
