Mizahçılar için hem çok verimli hem de çok güç bir devirden geçiyoruz: Baskı ve hukuksuzluk had safhada. Bu üzere devirlerde yapılacak mizah, hem çok güçlü hem de çok güçtür! Siyasi karikatür yapanların başına her türlü şey gelebilir. Zati yaşananlara baktıkça hiçbir şey gerçek değil, mizah gibi! Üstelik çok da önemli rakipleriniz var: Başta ülkeyi yönetenler! Hele en büyüklerinin söylediklerine inanamıyor, latife mı, espri mi, yoksa bizi niçin aptal yerine koyuyorlar diye düşünüyoruz. Ve natürel toplumsal medyadan fışkıran genç ve yaratıcı mizah. Onlarla kimse baş edemiyor. İşte bu ortamda en iyisi mizahçılara soralım dedik, masal kitabı da mükafata aday gösterilen Behiç Ak’la konuştuk:
– Bir sanatçı, mizah çizeri, oyun muharriri, çocuk edebiyatı müellifi olarak olaylara nasıl bakıyorsun?
Hukuksuzluk nitekim en kıymetli sorun. “Hukuk” üzere seküler kavramların yerine “vicdan” üzere, sübjektif kavramlar geçirilmeye çalışılıyor. Sekülerliğin yıpratılması, hukukun “vicdanlaştırılması” kamunun özelleştirilmesi üzere bir şey. Öte yandan “ilahiyat”ı “kutuplaştırıcı” hale dönüştürmek isteyenler de onu özelleştiriyor. Onu araçsallaştırarak, çıkarları için kullandıkları pragmatik bir araç haline dönüştürmek istiyorlar. Halbuki bugün ulaşım aracı bir araba bile yalnızca bir “araç” değil, o denli değil mi? Birebir vakitte kültürel bir varoluşu var. Mizah, çok kapsamlı bir alan. Her söylenene laf yetiştirmekle sonlu bir alan değil elbet. Bir şifre kırıcı… Bu haliyle gizlenen gerçeğe bir seyahat yapma imkanı sunuyor bize. Aptalların hâkim olduğu bir dünyada yalnızca aptallıklara laf yetiştirmeye çalışarak yaşamak, insanı zeki ya da hassas değil, aptal ve duyarsız yapıyor ne yazık ki. Gerçek sonrası denilen bu çağda, tüm yaşadıklarımız gerçek. Post-truth yani gerçek sonrası dediğimiz çağ, gerçek olmayan şeylerin bol bol olduğu bir çağ değil. Gerçekler tekrar yerli yerinde. Bu periyotta gerçeğin yerine gerçek olmayanlar sahneye taşınıyor ve “Bakın artık hiçbir şey gerçek değil” mottosuyla seyirci kandırılmaya çalışılıyor yalnızca. Özcesi “gerçek sonrası çağ” kavramı “gerçek” bir kavram değil. İnternet ortamıyla mizahın tepkisel yanı artık sürat kazandı. Yazılı basının bu sürate yetişmesi olanaksız. Tepkisel olarak var olan “mizahçılık” mesleği artık “kamulaştırıldı”. Artık herkes mizahçı. Tıpkı herkesin fotoğrafçı olması üzere. Fakat toplumsal medya ve internet ortamının da yazılı basının derinliğinin yerini alması çok sıkıntı. Sanatın yerini almasının çok sıkıntı olması üzere. O yüzden farklı “medium”ların, birbirinden ayrışması gerekli. Basın, toplumsal medyayı taklit ederek, onda çıkan reaksiyonları sayfalarına taşıyarak, çağa ayak uydurmaya çalışıyor lakin bu olanaksız. Yazılı basının kendi derinliğini oluşturması gerekiyor. Bu nasıl oluşacak? Vakit gösterecek.
“Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, gerçek tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor.”
– Evvelden basında karikatürün yeri çok daha fazlaydı. Birinci sayfada kesinlikle bir siyasi karikatür olurdu, ben de onu çok severdim! Cumhuriyet gazetesinde yıllarca Turhan Selçuk, çok pahalı karikatürler çizdi, köşe yazılarından çok daha fazla tesirli oldu. Artık gazetemizde niçin daima bir birinci sayfa karikatürü yok?
– Karikatürcülerin müelliflerden daha çok gaye tahtasına oturtulması, daha faal olmalarından mı? Açıkçası iktidarlar, siyasi güçler karikatür sevmiyor, korkuyor. Geçen günlerde İzmir’de yapılan bir mizah etkinliğinde davet edilen yabancı karikatüristlerin katılacağı çevrimiçi oturum, muhafazakâr çevrelerin çarpıtması sonucu belediyeyi yıpratmaya kadar gidince iptal edildi. Karikatürü bu kadar düşmanlaştırmak, dini hislerin rencide ediliyor olması nereden, hangi endişeden çıkıyor?
Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, gerçek tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor. Bir çeşit pastişler hapishanesinde yaşıyoruz. Karikatürün düşmanlaştırması muhafazakâr çevrelerden kaynaklanıyor dememiz isteniyor yalnızca. Gerçek kıymetleri koruma etmeyen ve edilmesine de karşı çıkan troller “muhafazakârlık taklidi yaparak” “meşrulaşmaya” çalışıyorlar yalnızca. “Boko Haram” üzere icat edilmiş bir öbür tarafgirlik inşa ediliyor. Bu bildiğimiz bir mizah kaygısından farklı. Daha manipülatif bir şey. Bu çeşit yaratılmış çatışmaların gerisinde “fikir” ya da “inanç” insanlarından çok “çıkar” insanları var, kanımca.
BİR ÇOCUK KISSASI
– Çocuk masalları yazmayı seviyorsun. Kitapların yurtdışında da çok seviliyor ve okunuyor. Bu ilgiyi neye bağlıyorsun? Kitapların en çok kaç yaşa hitap ediyor, hangi ülkelerde okunuyor?
Çocuk kitapları yazıp resimlemeye 1980’lerin başında başladım. Hatta Cumhuriyet gazetesiyle de birinci ilgim, yazıp çizdiğim, gazetenin çıkaracağı çocuk mecmuasında yayımlanması düşünülen bir çocuk öyküsüyle oldu. 1982’de. Lakin nedense sıkıyönetim bu mecmuanın çıkmasına müsaade vermedi. Bu kıssa yayımlanmamış olarak kaldı. Daha sonra üç-altı yaş aralığında çocuklar için yazıp resimlediğim büyük fotoğraflı çocuk kitaplarını da Türkiye’de yayımlatamadım. Bir milletlerarası standa katılan “Yüksek Tansiyonlu Çınar Ağacı” isimli kitabım, Japonya’da sergilenince çok ilgi gördü ve büyük Japon yayınevleri kitaplarımı basmak istedi. Böylelikle birinci yaptığım çocuk kitaplarımı Türkiye’de değil, Japonya’da çıkarabildim. Bu kitaplar Japonya’da çok sevildi. En son Japonya’ya gittiğimde, benim kitaplarımı okuyarak büyümüş birkaç yetişkinle tanıştım. Çocuklarına da bu kitapları okutuyorlarmış. Çok sevindim. Daha sonra kitaplarım Türkiye’de de basıldı ve basılmaya da devam ediyor. Japonya, Çin, Almanya üzere ülkelerde kitaplarım yayımlanıyor. Fakat son yıllarda Türkiye’de kitaplarım çok ilgi görüyor. O doğal ki en büyük mutluluğum. Üç yaşından başlayarak her yaşa hitap ediyor kitaplarım.
‘İKİ MÜKAFATA ADAY GÖSTERİLDİM’
– Geçen günlerde çocuk edebiyatı kolunda çok değerli bir mükafata aday gösterildiğini öğrendik. Bu adaylık nasıl gerçekleşti, nasıl gelişecek, öncesi ve sonrasını anlatır mısın?
Bu yıl iki mükafata aday olarak gösterildim: IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) Türkiye temsilcisi olan ÇGYD (Çocuk ve Gençlik Yayınları Derneği) tarafından müellif ve illüstratör kolunda ALMA 2021 adayı. Ayrıyeten muharrir Aytül Akal, usta sanatkarlar Huban Korman ve Feridun Oral da Türkiye’nin ALMA 2021 adaylarından. ALMA (Astrid Lindgren Anma Ödülü), dünya çapındaki edebiyat kurumları tarafından aday gösterilen müellifleri, illüstratörleri, kelamlı öykü anlatıcılarını ve okuma kültürünü destekleyenleri 2002 yılından beri ödüllendiriyor. ALMA listesinde hem dünya edebiyatının yaşayan efsaneleri hem geleceğin yıldızları hem de çocuk ve gençlik edebiyatının geleceği için kıymetli adımlar atan isimler yer alıyor. ALMA’ya 2021 yılında 69 ülkeden 263 isim aday gösterildi. İkincisi, çocuk edebiyatının Nobeli olarak tanımlanan 2022 Hans Christian Andersen Ödülü’ne de muharrir kolunda aday gösterildim. Türkiye’nin çizer adayı ise usta sanatçı Mustafa Delioğlu oldu. İki yılda bir IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) tarafından çocuk edebiyatı alanında değerli ve kalıcı eserler vermiş olan bir müellife ve bir illüstratöre tüm yapıtları ve ömür uzunluğu çocuk edebiyatına yaptığı katkılar dikkate alınarak verilen bu mükafatın kazananları ise 2022’de açıklanacak. 1956 yılından beri düzenlenen Hans Christian Andersen Ödülü’ne 2022 yılında 33 ülkeden 62 aday gösterildi.
Cumhuriyet
