Necmettin Erbakan kimdir?: Siyasi mirası paylaşılamayan ‘mücahit’

Getty ImagesNecmettin Erbakan, Ulusal Nizam Partisi’nin bir mitinginde.

Tam 10 yıl evvel 27 Şubat 2011’de hayatını kaybeden Necmettin Erbakan; siyasi çizgisinden üslubuna kadar kendine has şekliyle Türkiye’nin siyaset tarihinde özgün bir figür olarak yer edindi. Erbakan’ın siyasi mirasıgünümüzdefarklı kesitler tarafından sahipleniliyor. Pekala Erbakan kimdir?

Her ne kadar ismi Konya’yla özdeşleşmiş olsa da, Necmettin Erbakan bir Karadeniz kentinde, Sinop’ta dünyaya geldi.

Doğum yılı, 1926. Babası ağır ceza reisiydi. Kendi sözüyle Çerkes annesi ise ve Sinop’un tanınmış ailelerinden birinin kızıydı.

Babasının işleri nedeniyle birinci tahsiline Kayseri’de başlayıp Trabzon’da tamamladı.

Orta tahsilde Türkiye’nin esaslı liselerinden İstanbul Erkek Lisesi’nde okudu ve ardından İstanbul Teknik Üniversitesi’nin Makine Fakültesi’ne girdi.

Turgut Özal ve Süleyman Demirel periyot arkadaşlarıydı.

Genç yaşta Motorlar Kürsüsü’nde asistan oldu.

Bu devirde eğitim ve iş hayatının bir kısmını Almanya’da sürdürdü.

Yerli sanayi motivasyonuyla, Gümüş Motor şirketinin kurulmasında değerli rol oynadı.

‘İstanbul sermayesine karşı Anadolu sermayesinin temsilcisi’

1965’te profesör olan Erbakan, 1967’de Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin genel sekreterliğine seçildi.

Birtakım yorumlara nazaran Erbakan, “muhafazakâr esnaf ve küçük tüccarlardan oluşan Anadolu sermayesini temsil ediyordu”.

Karşısındakiler ise “geleneksel, tekelci, İstanbul sermayesiydi”.

1969’daki seçimlerde TOBB Başkanlığı’nı aldığı seçim geçersiz sayıldı ve bu vazifeden uzaklaştırıldı.

Bu olay, siyasete girmesinin de önünü açtı.

Adalet Partisi’nde siyasete giriş denemesi

1969’da, Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi’nden milletvekili aday adaylığı veto edilince Konya’dan bağımsız milletvekili adayı oldu.

Savlara nazaran bu kararında, Nakşibendi Piri Mehmet Zahit Kotku’nun teşvikinin değerli hissesi vardı.

Bu devirde Ulusal Görüş hareketinin birinci tohumlarını attı.

Kimi yorumculara nazaran, temel maksadı “komünizmle mücadele” olan Ulusal Türk Talebe Birliği, hareket açısından kıymetli bir taban oluşturdu.

‘Partileşen İslamcılık’

Necmettin Erbakan’ın yıllar içinde de tekrar ettiği üzere, “siyasal yerdeki parti araçtı, Ulusal Görüş’ün yaptığı ise siyaset değil cihattı”.

Erbakan, gayretini, “Bizim davamız İslam’dır. Yolumuz cihattır” diye formüle ediyordu.

Millicilik, kalkınmacılık ve maneviyatçılık üzere kavramlar, hareketin değerli ideolojik-politik saç ayaklarıydı.

Pakistan ve Mısır üzere ülkelerdeki İslamcı akımlardan ideolojik olarak esinleniliyor, bununla birlikte yerli fikir kaynaklarına özel değer veriliyordu.

Kimi yorumculara nazaran bu nedenle, Ulusal Görüş’le, Türkiye özelinde kendine has bir İslamcılık anlayışı geliştiriliyordu.

Erbakan, 1970’te Ulusal Nizam Partisi’ni (MNP) kurdu.

Partinin kurucuları ortasında Millet Partisi ve Adalet Partisi’nden (AP) kimi isimler de vardı.

Başta İskenderapaşa olmak üzere birtakım Nakşibendi dergahları ile irili ufaklı birtakım tarikatlar Erbakan’a takviye veriyordu.

Böylelikle, daha evvel kurulan kimi küçük partiler dışında o güne kadar Demokrat Parti ve AP içinde yer almış olan, İslami ya da İslamcı kavramlarıyla tanımlanan eğilim, siyaet alanında bağımsız bir ana akım parti olma yoluna giriyordu.

Getty ImagesErbakan’ın 1970’li yıllardaki bir fotoğrafı.

‘MSP’yi askerler teşvik etti’ tezleri

Parti, 12 Mart 1971 askeri müdahalesi sonrası, laikliği ihlal ettiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.

Erbakan, MNP’nin kapatılmasından sonra bir devir İsviçre’ye gitti.

Kaçtı tenkitleri yapılacak o ise sıhhat problemleri nedeniyle İsviçre’ye gittiğini belirtecekti.

Erbakan, İsviçre’deyken Ulusal Selamet Partisi (MSP) kuruldu. Kendisi ise 1973’te partinin başına geçti.

Birtakım yorumcular, Erbakan’ın o periyot Hava Kuvvetleri Kumandanı Muhsin Batur tarafından ülkeye davet edildiğini, MSP’nin ordunun teşvikiyle kurulduğunu sav etti.

Bu görüşü savunanlar, Erbakan’ın 1980 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçiminde Muhsin Batur’a takviye açıklaması yapmasını da bununla ilişkilendiriyordu.

Öbür bir görüşe ise CHP yanlısı askerler, AP’yi zayıflatmak için MSP’nin kuruluşunu desteklemiş olabilirlerdi.

‘Solcularla’ koalisyon ve ‘Mücahit’ lakabı

MSP, 1973 seçimlerinde yaklaşık yüzde 11’lik oy oranı ve 43 milletvekilliyle Türk siyasetinde kıymetli bir güce dönüştü.

MSP’nin seçim afişlerinde, “Denenmiş Denenmez; Solcuya, Renksizde Aldınma!” yazıyordu.

Getty ImagesSüleyman Demirel, Bülent Ecevit ve Necmettin Erbakan, 2002’deki bir cenaze merasiminde yan yana.

Fakat seçimlerden sonra Türkiye, merkez solun yükselen yıldızı Ecevit ile İslamcılığın sembolü Erbakan liderliğindeki koalisyona tanıklık etti.

Ecevit Başbakan, Erbakan Başbakan Yardımcısıydı.

Lakin iki önder ortasında uyuşmazlıklar derindi. Bilhassa 141-142 ve 163. unsurlardan karar giyen siyasi tutuklulara genel af konusunda önemli bir ihtilaf vardı.

Kısa periyodik koalisyon, Kıbrıs harekatı üzere değerli bir kararı hayata geçirdi.

Bu periyottan Ecevit’e “Kıbrıs Fatihi”, Erbakan’a ise “Mücahit” lakapları kalacaktı.

MC hükümetlerinde kilit isim

Erbakan, devam eden devirdeki Milliyetçi Cephe (MC) hükümetlerinde kilit bir rol üstlendi.

MSP önderi, ülkedeki “sol yükselişe” karşı sağcı bloğun kıymeti bir kesimiydi.

Bir kaç yıl evvel koalisyon kurduğu Ecevit ise bu bloğun en somut amacıydı.

Birinci MC hükümeti 1975’te AP, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), Cumhuriyetçi İtimat Partisi ve MSP tarafından kuruldu.

Erbakan devlet bakanı ve başbakan yarımcılığı vazifesini üstlenmişti.

İkinci MC hükümeti de AP, MHP ve MSP koalisyonu biçiminde kurulmuş, Erbakan tekrar tıpkı misyonları almıştı.

Adalet Partisi’nin 1979’da kurduğu azınlık hükümetine karşı ise dışarıdan takviye verdi.

Kudüs mitingi ve 12 Eylül

MSP’nin 1980 darbesine giden periyotta, 6 Eylül’de düzenlediği Kudüs mitingi kıymetli bir ses getirdi.

İsrail parlamentosunun Kudüs’ü başşehir ilan etmesine reaksiyon gerekçesiyle düzenlenen mitingdeki pankart ve sloganlarda, “Komutan Erbakan Akıncı Asker”, “Ya Şeriat Ya Ölüm”, “Tek Halife Tek Devlet”, “Cihadımız Devletimizi Kuruncaya Dek” üzere cümleler vardı.

Yaklaşık bir hafta sonra gelen 12 Eylül darbesi MSP’yi de kapatırken, bu miting de kapatma davasında kıymetli yer tutacaktı.

Erbakan hakkındaki en kıymetli suçlamalardan biri tekrar, laikliğe ters davranmaktı.

Erbakan bir yıla yakın müddet cezaevinde kaldı. Çıktığında ise periyodun ana akım siyasetçileri üzere hakkında 10 yıl siyaset yasağı getirildi.

Refah’ın yükselişi

Her ne kadar direkt siyaset yapamasa da, başkanı olduğu Ulusal Görüş hareketi tarafından, 1980’lerde bu kere Refah Partisi kuruldu.

Refah, 1984 mahallî seçimlerinde yaklaşık yüzde 4,4 oy aldı.

1987’deki referandum akabinde siyaset yasakları Erbakan, Refah Partisi’nin genel lideri seçildi.

Getty ImagesErbakan, 1990’lı yıllarda, bir seçim çalışmasında.

RP, 1991 seçimlerinde, daha sonra Milliyetçi Hareket Partisi’ne dönüşecek olan Milliyetçi Çalışma Partisi ve Islahatçı Demokrasi Partisi’yle ittifak yaptı.

Erbakan tekrar Konya’dan milletvekili seçildi.

İttifak bu seçimlerde yüzde 16.2 üzere bir oy oranına ulaştı.

1980’lerden itibaren Refah adım adım büyüyordu.

Yeniden de bu devir, muhafazakarlık ve milliyetçiliği de içeren dört eğilimi partisinde temsil ettiğini belirten Anavatan Partili (ANAP) Turgut Özal’ın yıllarıydı.

Lakin uygulanan yeni ekonomik model, yeni siyaset stili ve oluşan yeni kültürel ortama karşı, süratli bir dönüşüme tanıklık eden toplum içinden gelen tenkitler artıyordu.

RP işte bu devirde, mevcut düzenle yabancılaşma gösteren halk kitlelerine, “Adil düzen” vadediyordu.

Getty ImagesErbakan ve Erdoğan 1995 yılında, birarada.

Yerelden iktidara yürüyüş

1994’teki mahallî seçimlerine gelindiğinde ise Erbakan liderliğindeki parti, kamuoyunda kıymetli bir tesir yaratmıştı.

Yeni devrin kurallarına uygun reklam kampanyaları yürütülüyor, mesken ziyaretleri yapılıyor, bayan kolları faal bir biçimde çalışıyordu.

Başı açık bayanların, hatta emekli subayların katıldığı bir parti olarak tanıtılıyordu.

RP bu kampanya sürecinin akabinde sürpriz bir muvaffakiyet elde etti. Bilhassa İstanbul ve Ankara, toplumsal demokrat partilerin farklı adaylar çıkarmasının da tesiriyle RP’ye geçti.

İstanbul’un belediye lideri, ilerleyen yıllarda ülkenin başına geçecek olan Recep Tayyip Erdoğan oldu.

RP bu muvaffakiyetini 1995 genel seçimlerinde de sürdürdü. Parti bu seçimlerde yüzde 21.4 oy aldı.

Birebir yıl RP ile Gerçek Yol Partisi (DYP) ortasında koalisyon hükümeti kuruldu. Bu hükümetle birinci defa, “bir İslamcı partinin” başkanı, gençliğinden itibaren kendine takılan lakapla “Hoca”, Türkiye’nin başbakanı olmuştu.

Erbakan ve partisi, yerelden iktidara gerçek yürümüştü.

Hükümet artık bir yandan ekonomik sıkıntılara karşı yeni kararları uygulamaya sokuyor, bir yandan da Erbakan’ın İslam birliği ideali doğrultusunda, D-8’in kurulması üzere dış siyaset adımları atılıyordu.

Susurluk ve 28 Şubat

Bu periyotta Susurluk kazasını takiben düzenlenen Aydınlık İçin 1 Dakika Karanlık hareketlerinde hükümet, büyük bir toplumsal reaksiyonla karşılaştı.

Milyonlar, “devlet-siyaset-mafya ortasındaki kirli ilişkilere” reaksiyon gösteriyordu.

Erbakan o periyot, aksiyonları yapanları “Glu glu dansı yapıyorlar” diye niteledi.

Hükümete yönelik birtakım tenkitlere “Hadi oradan” diye karşılık verdi.

İlerleyen aylarda ise kamuoyunun bir kısmında cumhuriyet ve laiklikten uzaklaşıldığına dair tasalar arttı ve buna karşı reaksiyonlar başladı.

Bunu, 28 Şubat süreci takip etti ve derinleşen kriz akabinde Erbakan istifasını sundu.

Devrin Cumhurbaşkanı Demirel ise hükümet kurma vazifesini DYP önderi Çiller yerine ANAP başkanı Mesut Yılmaz’a verdi ve yeni bir koalisyonlar periyodu başladı.

Bu süreçte Refah Partisi kapatıldı ve Erbakan’a siyaset yasağı getirildi.

Parti kapatma davasında Erbakan’ın “Türkiye Refah Partisi’yle Adil Sistem’e geçecek, bu kesin. Geçiş periyodu yumuşak mı olacak, sert mi olacak; kanlı mı olacak, kansız mı olacak; 60 milyon buna karar verecek” kelamları de değerli yer tuttu.

Getty Images

‘Ak saçlılar’ ve yenilikçiler ayrımı

Sonrasında yeni kurulan Ulusal Görüş partisinin ismi Fazilet Partisi’ydi (FP).

Bu devirde parti içinde ak saçlılar ya da gelenekçiler olarak tanımlanan kanat ile, yenilikçiler ayrımı derinleşmeye başladı.

2000’deki 1. FP kongresinde yenilikçilerin adayı Abdullah Gül 521, gelenekçilerin adayı Recai Kutan ise 633 oy aldı.

FP, 2001’de kapatılınca bölünme partide ayrışmaya neden oldu.

Ayrılanlar, 2002’den sonra kesintisiz olarak Türkiye’yi yönetecek olan Adalet ve Kalkınma Partisi’ni kurdu.

Erbakan’ın, “öğrencileriyle” yolu ayrılmıştı.

Kendisi, 2002’de birebir vakitte, ‘Kayıp Trilyon’ davası olarak bilinen ve yaklaşık 1 Trilyonluk hazine yardımının harcanmış üzere gösterilerek devlete iade edilmemesiyle ilgili davada özel evrakta sahtecilik hatasından iki yl dört ay ceza aldı.

Beş yıllık siyaset yasağı 2003’te sona erdi.

Erbakan çabucak SP’nin genel başkanlığı misyonunu aldı. Lakin Kayıp Trilyon davası cezasının Yargıtay tarafından onanması akabinde bu vazifeden ayrıldı.

Cezasının infazı evvel sıhhat raporu nedeniyle ertelendi sonra mesken hapsine çevrildi. 2008’de ise daima hastalık raporu gerekçesiyle devrin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından ertelendi.

2010’da ise tekrar genel başkanlığa seçildi.

Bu mühlet zarfında yaşı ilerlemiş, tabanının büyük bir kısmı ise AKP’ye gitmişti.

Getty Images

Eski ‘talebeleri’ Gül ve Erdoğan’a sert tenkitler

AKP’yi ve “eski talebelerini” sert bir biçimde eleştiriyordu Erbakan.

Örneğin 2010 yılında bir Alman gazetesine verdiği röportajda Abdullah Gül ve Tayyip Erdoğan için şunları söylüyordu:

“Erdoğan siyonizmin kasiyeri oldu. O benim öğrencimdi. Ona yapması gerekenleri söyledim, lakin dediklerimi yapmadı. Artık hedefimiz onu devirmek.”

Bununla birlikte partisinin, AKP ile yan yana düştüğü denklemler de oluşuyordu.

Örneğin 2010’daki anayasa referandumunda Saadet Partisi, “Evet” kampanyası yürüttü.

2010, Erbakan’ın, partisinden ikinci bir kopuşu gördüğü yıl oldu. Bu sene Numan Kurtulmuş, partiden ayrılarak HAS Parti’yi kurdu.

Bununla birlikte Erbakan, ölünceye kadar Saadet Partisi’ndeki çizgisini değiştirmedi.

Konuşmasının zorlaştığı son devirlerinde dahi, görüşlerini daima kamuoyuyla paylaşmayı ve siyaset yapmayı sürdürdü.

Getty Images

Paylaşılamayan siyasi miras

2011’de hayatını kaybettiğinde cenazesine yüzbinlerce kişi katıldı.

Fatih Camii avlusundan yapılan “Slogan atmayın” ikazlarına karşın kitle, bir sloganı atmadaktan imtina etmeyecekti.

Bu, Erbakan ile sevenlerin de eleştirenlerin de onunla özdeşleştirdiği bir slogandı: “Mücahit Erbakan”.

O gün, Ulusal Görüş çizgisinden gelen tüm siyasetçiler oradaydı.

Erbakan’ın etrafındaki ana grubun Saadet Partisi’nde yer almasına rağmen, Ulusal Görüş kökenli siyasi parti ve kümeler ortasında “Hoca”nın siyasi mirasına dair tartışmalar ise, yıllar geçse de hiç bitmeyecekti.

Cumhuriyet