ABD Dışişleri Bakanlığı’nın 2020 Türkiye İnsan Hakları Raporu’nda neler var?

Getty Images

ABD Dışişleri Bakanlığı’nın İnsan Hakları Uygulamaları 2020 Ülke Raporları açıklandı.

Türkiye raporunda siyasete iştirak, tabir özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, toplantı ve şov özgürlüğü, uzun tutukluluk müddetleri, akademik haklar, bayan ve lgbt hakları başta olmak üzere birçok başlıkta geçen yıl yaşananlar yer alıyor.

Polis, jandarma ve askerin vazife alanlarını açıkladıktan sonra “Sivil otoritelerin kolluk kuvvetleri üzerinde soruşturma yapma ve ihlâllerle yolsuzlukları cezalandırma düzenekleri yetersiz” tabirleri, raporda yer aldı ve güvenlik güçlerinin kimi insan hakları ihlâllerinde bulunduğu söz edildi.

2018’de Cumhurbaşkanlığı sistemine geçtikten sonra Türkiye’de “temel hakların kısıtlandığı ve hukukun üstünlüğünden ödün verildiği” belirtilen rapor, 2016 ‘daki 15 Temmuz darbe teşebbüsünden bu yana 60 binden fazla polis, asker ile 125 binden fazla memurun ve yargı çalışanlarının üçte birinden fazlasının misyondan alındığı; 90 binden fazla vatandaşın tutuklandığı; 1.500 sivil toplum kuruluşunun kapatıldığı bilgisine yer veriyor.

Hem güvenlik güçleri hem PKK ‘sivil vefatına yol açıyor’

Raporda, çoğunlukla Güneydoğu Anadolu bölgesinde “PKK ile savaşında güvenlik güçlerinin sivil ölümlere yer açtığı,” sivillerin korunması için kâfi tedbirlerin alınmadığı ve PKK’nın da hücumlarında sivilleri de maksat aldığı belirtiliyor:

“Uluslararası Kriz kümesine nazaran 1 Ocak – 10 Aralık ortasında 35 sivil, 41 güvenlik vazifelisi ve 235 PKK militanı bu çatışmalarda hayatını kaybetti.”

Raporda, Türkiye’nin Irak’ın kuzeyinde PKK maksatlarına yönelik askeri operasyonlarında sivil can kayıpları olduğu da tabir ediliyor.

Cezaevlerindeki duruma da değinilen raporda, 2020 içinde 49 tutuklu ve mahkumun hastalık, şiddet ya da intihar sebebiyle (15 kişi) hayatını kaybettiği; hastalıklar ortasında Covid-19 olduğu bilgisine yer veriliyor.

Cezaevlerinde makûs muamele

Kayıplarla ilgili bilgilere de yer veren rapor, Şubat ayında Ankara Barosu’nun, gözaltına alındığı belirtilen yedi kişinin kaybolmasıyla ilgili savcılığa hata duyurusunda bulunduğunu hatırlatıyor. “Altı kişinin cezaevinde terör suçlamasıyla tutulduğunu, birinin azap gördüğüne dair şikayette bulunduğunu lakin savcılığın bu şikayeti incelemeyi reddettiği” yazılan rapor yedinci kişinin nerede olduğunun ise hâlâ bilinmediğini belirtiyor.

Raporda, HDP’nin gündeme getirdiği Süryani çift Hürmüz ve Simoni Diril’in kaybolması ve Simoni Diril’in cansız vücuduna ulaşıldığına da yer veriliyor.

PKK ve Gülen yapılanmasıyla temaslı olduğu gerekçesiyle gözaltına alınan bireylerin “kötü muamele görmesinin daha büyük mümkünlük olduğuna” da, insan hakları örgütlerinin sözleri üzerinden raporda yer veriliyor. Polis ve bekçilerin, gözaltı sırasında en az 14 bireye berbat muamelede bulunduğunun İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından raporlandığı hatırlatılıyor. Ocak – Kasım ayları ortasında azap ve makus muamele şikayetinde bulunan tutuklanan yahut gözaltına alınanların sayısı da 573 olarak veriliyor.

Ordu içindeki kuşkulu ölümlere de yer verilen raporda, 18 ordu mensubunun 2020’de hayatını kaybettiği, hükümetin yahut yetkililerin bu ölümlerle ilgili ayrıntılı ve kapsamlı bir inceleme yapmadığı belirtiliyor.

‘Af sonrası cezaevlerinde Covid-19 dataları paylaşılmadı’

Nisan 2020’de çıkarılan afla ilgili de “Kararda yargılama öncesi cezaevinde bulunanlarla ilgili bir husus yer almadı. Ortalarında gazetecilerin, avukatların, insan hakları aktivistlerinin de yer aldığı terörle gayret suçlamasıyla cezaevine yatırılan bireyler de apaçık formda kapsam dışı bırakıldı.” denildi ve Nisan ayından sonra Adalet Bakanlığı’nın Covid-19 kaynaklı ölümlerle ilgili bilgi paylaşmadığına dikkat çekildi.

İnsan hakları örgütlerine nazaran Eylül ayında cezaevlerinde 1.605 hasta vardı, bunların 604’ünün durumu ağırdı.

Birçok avukatın “PKK ve Gülen yapılanması kontağı suçlamasıyla cezaevinde olan bireylerin savunmasını almaktan çekindiği” belirtilen rapor, bu stil birtakım hadiselerde avukatların da tutuklandığı bilgisine yer veriyor:

“2016’dan bu yana 1.500’den fazla avukat yargılandı, 605’i tutuklandı, 441’i uzun mühlet cezaevinde kaldı. Tutuklanan avukatlardan 14’ü lokal baro liderleriydi.”

‘Yargı mensuplarının yüzde 45’i üç yıldan az tecrübeye sahip’

15 Temmuz 2016 sonrası çok sayıda yargı mensubu vazifeden alındığı için “Ülkedeki savcı ve yargıçların yüzde 45’inin en fazla üç yıllık tecrübesi olduğu” sözlerine yer veren rapor, bunun olumsuz sonuçlarının uygulamaya yansıdığını savunuyor. Rapora nazaran, 15 Temmuz sonrası “darbe teşebbüsüne dayanak ve terör suçlamasıyla” tutuklanan 282 bin 790 şahıstan 25 bin 912’si hâlâ yargılama için bekliyor.

Toplam 17 HDP üyesi ve belediye liderine yönelik tutuklamalara ve 16 HDP’li belediye liderinin 2020’de misyondan alındığına da değinen rapor, bunların değerli bir kısmının 2014’teki Kobani olayları gerekçesiyle gerçekleştirildiğini hatırlatıyor. Suçlamaları zımnî belge kapsamına alan savcılıkların, avukatların evraklara erişimini de engellediği belirtiliyor. HDP’nin eski eş genel lideri Selahattin Demirtaş’ın cezaevinden çıkarılması için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararı bulunduğu da hatırlatılıyor:

“AİHM kararı sonrası Cumhurbaşkanı Erdoğan mahkemeyi ‘bir teröristi savunmakla ve siyasi hedefli bir karar vermekle’ suçladı. Akabinde Türkiye’deki mahkemeler, Demirtaş ve 108 kişi hakkında Kobani olayları gerekçesiyle yeni bir soruşturma başlattı.”

‘İfade özgürlüğü kısıtlanıyor’

Hükümeti yahut devleti eleştiren vatandaşların soruşturma ya da dava edilme riski olduğu belirtilen raporda, kimi din, siyasi görüş ve kültürlere yakın olan şahısların tabir özgürlüğünün kısıtlandığına dikkat çekiliyor:

“Hükümeti eleştiren ve hassas bahislerde niyetlerini tabir eden bireylerin para yahut mahpus cezası alma, işini kaybetme riski var. Tüm özel Kürtçe yayın yapan gazete ve televizyon kanalları kapatıldı. Libya’da hayatını kaybettiği tez edilen MİT yetkilisinin cenazesiyle ilgili bir haber sebebiyle yedi gazeteci hakkında tutuklama kararı çıkartıldı. İkisi hatasız bulundu.”

Raporda, PKK’nın da güçlü olduğu bölgelerde tabir özgürlüğünü kısıtladığını, bilhassa ülkenin güneydoğusunda halkın PKK’yı eleştiren ya da güvenlik güçlerini destekleyen açıklamalar yapmaktan korktuğu söz edildi.

‘Davutoğlu’nun kurucusu olduğu İstanbul Kent Üniversitesi kapatıldı’

Eski Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun kurucuları ortasında yer aldığı İstanbul Kent Üniversitesi’nin kapatıldığını hatırlatan rapor, bunun AKP’den ayrıldıktan sonra Gelecek Partisi’ni kuran Davutoğlu’na karşı bir adım olabileceğini yazdı.

Toplantı ve şov özgürlüklerinin de ‘terörle mücadele’ gerekçesiyle yasaklandığı belirtilen raporda, güvenlik güçlerinin çoğunlukla orantısız güç kullandığı ve protestolarda çok sayıda kişinin gözaltına alındığı belirtildi. Yılın birinci sekiz ayında polsiin 637 harekete müdahale ettiği, 1.364 kişinin bu müdahalelerde şiddete maruz kaldığı söz edildi.

Bu hareketler ortasında 8 Mart’ta Taksim’de düzenlenen Feminist Gece Yürüyüşü’ne bilhassa yer verildiği, raporda görülüyor. 32 bayanın bu müdahalede gözaltına alındığı belirtiliyor.

‘Kadınlara ve LGBTI bireylere yönelik şiddet kabahatleri kapsamlı biçimde incelenmiyor’

Bayana yönelik fizikî ve cinsel şiddete karşı mahpus cezalarının kanunda yer aldığı hatırlatılsa da, raporda mağdurların korunması için bu kanunların faal olarak uygulanmadığı tabir ediliyor. Bayan cinayetlerinin arttığına dikkat çekiliyor ve Pınar Gültekin cinayeti hatırlatılıyor. Bunun yanında eşine ve çocuğuna şiddet uyguladığı için tutuklamış olan Müslüm Aslan’ın da Nisan ayındaki afla cezaevinden çıktığı ve birebir hataları yine işlediği için yine tutuklandığı hatırlatılıyor. Ülkedeki bayan sığınma konutlarının de 3 bin 482 kişilik kapasitesinin olduğunu; Temmuz ayına kadar toplam 26 bin 347 bayan ve 16 bin 49 çocuğun bu sığınma konutlarında kalmış olduğu bilgisi veriliyor.

Yıl boyunca LGBTI bireylerin ayrımcılık ve şiddet içerikli cürümlere maruz kaldığı; fakat bu cürümlere karşı polisin kapsamlı tedbire çalışması yapmadığı ve çok az sayıda şüphelinin yakalandığı belirtiliyor. Rapora nazaran, yakalanan şüpheliler “provokasyon yapıldığı” gerekçesiyle salıverilme ya da cezanın hafifletilmesini talep edebiliyor.

Cumhuriyet