Resmi sayılara nazaran Yemen ile Fas ortasındaki bölgede yaşayan insanların büyük çoğunluğu İslam inancına sahip. Farklı din ve mezheplerin yaşadığı Lübnan’da Müslümanların toplam nüfustaki oranı yüzde 60 civarında. Ürdün, Suudi Arabistan ve Arap dünyasındaki birçok ülkede ise nüfusun yüzde 100’e yakınının Müslüman olduğu söylenebilir. Bölgede birden fazla otoriter hükümet de oluşturulan dini yapılarla dini hayatı, medyayı ve okul müfredatını denetimi altında tutmaya çalışıyor.
Lakin yapılan yeni kamuoyu araştırmaları Arap dünyasında ve İslam’ın tesirli olduğu ülkelerde sekülerleşme eğiliminin giderek arttığını ortaya koyuyor. Bu ülkelerde din ile siyasetin birbirinden ayrılması için ıslahat talepleri de giderek daha yüksek sesle lisana getiriliyor.
LÜBNAN VE İRAN’DAKİ DURUM
Bu trendi gösteren araştırmalardan biri ABD’li Princeton ve Michigan üniversitelerinin ortak araştırma ağı Arap Barometresi. Arap Barometresi isimli kamuoyu araştırması çerçevesinde Lübnan’da 25 bin şahsa dini eğilimleri soruldu. Elde edilen sonuçta ise geçen 10 yıl içinde kendini dindar olarak tanımlayan bireylerin oranının yüzde 43’e gerilediği tespit edildi.
Hollanda merkezli Utrecht Üniversitesi’nin İranlılarla yaptığı araştırmada da misal bulgulara ulaşıldı. Üniversiteye bağlı İran’daki Davranışları Tahlil ve Ölçme Kümesi’nin (GAMAAN) 40 bin şahsa ulaşarak yaptığı araştırmaya nazaran, kendisine soru yöneltilenlerden yüzde 47’si kendini dindar olarak tanımlamadı.
Utrecht Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi ve araştırmayı hazırlayan uzmanlardan Pooyan Tamimi Arab, bu gelişmenin ve dini değişim dileğinin İran’ın sekülerleşmesinin mantıklı bir sonucu olduğu değerlendirmesini yaptı. Arab, İran’da ortaya çıkan eğilimi “İran toplumu büyük değişimler geçirdi. Okuryazarlık oranı inanılmaz formda arttı, kentleşmede büyük ilerlemeler kaydedildi, ekonomik gelişmelerin klâsik aile yapılarına tesiri oldu, ayrıyeten dijital altyapı da Avrupa Birliği ülkeleriyle kıyaslanabilir durumda. Öte yandan doğum oranları da geriledi” formunda yorumladı.
GAMAAN’ın araştırmasında anket yapılan bireylerin yüzde 78’i ise Allah’a inandığını söyledi, lakin kendini “Şii Müslüman” olarak tanımlayanların oranı ise yüzde 32 olarak ölçüldü. Araştırmada elde edilen sonuçlara nazaran İranlıların yüzde 9’u kendini ateist, yüzde 6’sı agnostik, yüzde 8’i Zerdüşt, yüzde 5’i de Sünni olarak tanımlarken yüzde 7’si ise spiritüel akımlara inandığını söyledi. Soru sorulanların yüzde 22’si, yani beşte biri ise, kendini bu tanımlamalardan birine dahil etmedi.
İran’da sekülerleşmenin ve inanç çeşitliliğinin arttığını gözlemlediklerini söz eden Tamimi Arab, halkın büyük çoğunluğunun inançlı olmasına karşın devlet ve dinin iç içe geçmesinin dini araçsallaştırması nedeniyle toplumda hoşnutsuzluk yarattığı değerlendirmesini yaptı.
ŞARTLAR ÜLKEDEN ÜLKEYE FARKLILIK GÖSTERİYOR
Michigan Üniversitesi’nden sosyolog ve siyaset bilimci Profesör Ronald Inglehart’in 1981 – 2020 yıllarası ortasında 100’den fazla ülkede yapılan tahlilleri incelediği Religious Sudden Decline isimli kitabında ise sekülerleşmede baskın bir modelin olmadığına, sekülerleşmenin ülkeden ülkeye farklı şartlar altında gerçekleştiğine dikkat çekiliyor.
Tamimi Arab da değerlendirmesinde hiç inanmaların sayısındaki artışın bilhassa Irak, Tunus ve Fas üzere ülkelerde olduğuna işaret ediyor.
Araştırmalara nazaran, dini bir inanç ve bir mezhepsel sistem olarak ayıran insanların sayısı arttıkça ıslahat talepleri de daha yüksek sesle çıkıyor. Fakat ıslahat taleplerinin her ülkede beğenilen karşılanmaması şaşırtan bir sonuç değil. Uzmanlar, kimi ülkelerin nüfuzunu hudutlarının ötesine taşımak için dini hakimiyeti hâlâ bir araç olarak kullandığına işaret ediyor.
Singapur’da Nanyang Teknoloji Üniversitesi’nde bağlı Milletlerarası Araştırmalar Okulu’nda ders veren Ortadoğu uzmanı ve gazeteci James Dorsey, “İnançtan vazgeçme eğilimi, İran ve bölgedeki rakipleri Suudi Arabistan, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) gayretlerine zıt düşüyor. Bu ülkeler, Müslüman dünyasının başkanı ve dini yumuşak bir güç olmak için yarışıyor” tahlilini yapıyor.
SUUDİ ARABİSTAN’DA DİNİ ELEŞTİRMEK BİR CÜRÜM
Hükümetlerin bu davetlere farklı formlarda karşılık verdiğini de belirten Dorsey, buna BAE ve Suudi Arabistan’dan örnek gösteriyor. Dorsey, BAE’de alkol tüketimi ve evli olmayan çiftlerin birlikte yaşamaları yasağının kaldırıldığına, Suudi Arabistan’da da terörizmin bir biçimi olarak görülen ateizme bakışın değiştiğini kaydediyor.
Lakin Suudi Arabistan’da dine muhalefetin ağır sonuçlarından da bahseden Dorsey, Suudi bloger ve aktivist Raif Bedevi’yi hatırlanıyor. Bedevi, “Suudi vatandaşların İslam’a bağlı kalmaya neden zarurî olduğu” sorusunu sorduğu için İslam’a hakaretten 10 yıl mahpus, bin de kırbaç cezasına çarptırılmıştı.
Cumhuriyet
