Son vakitlerde kültür dünyasında tartışılan en kıymetli hususlardan biri, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin depolarında yer alan yapıtların Atatürk Havalimanı’na taşınmak istenmesinin tekrar gündeme getirilmesi.
Birinci sefer 2010 yılında ortaya atılan bu projenin sakıncaları konuşulmuş ve itirazlar dikkate alınarak vazgeçilmişti.
Yine gündeme gelen projeye uzmanlar ve akademisyenler karşı çıkıyor.
Fakat bakanlığın bu ayın sonunda ihale açacağı, konuşulan sayının da yaklaşık 60 milyon TL olduğu kulağımıza gelen bilgiler ortasında.
İstanbul içinde yapılan kazılardan gelenlerin yanı sıra Yenikapı kazılarında bulunan ve su içinde korunan yapıtların uzak bir depoya taşınması riskini göze almak ne kadar yanlışsız? Yapıtların nasıl taşınacağı konusunda ise bir bilgi yok. Yapıtların korunduğu depolar tüm müzeler için kıymetli bir husus.
Dokuz yıldır İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü misyonunu yürüten Zeynep S. Kızıltan ile müzeyi ve taşınma projesini konuştuk.
Dünyada bu müzedeki eser sayısına sahip öbür bir müze yok diye biliyorum. Bu da depo problemini mu ortaya çıkarıyor?
Arkeoloji Müzeleri, Türkiye müzelerindeki toplam eser sayısının üçte birine sahip. Yıllık yaklaşık 15 – 20 bin eser girişi olan bir müzenin depo sorunu olmaması imkânsız. Müzenin depo meselelerini çözmek için yapıtların müzeden kilometrelerce uzak noktalara taşınarak depolanması ne kadar gerçek olabilir?
Arkeolojik buluntular donanımlı müze ortamlarında saklanmalı ve sergilenmelidir. Müzeler, topluma hizmet veren stant salonları ile birlikte, sergilenmeyen yapıtların korunduğu depolara sahip. Dokümantasyon çalışması tamamlanmış yahut sürdürülen eserler bu depolarda teknik donanıma sahip bilimsel sistematik içinde yeni stantlar ve bilimsel çalışmalar için korunur. Yapıtların korunduğu depolar ısı, ışık, nem ve biyolojik zararlılar açısından denetim altında tutulur; güvenlikleri, teknolojik sistemlerle birlikte güvenlik görevlilerince de sağlanır. Yapıtların yangına, sarsıntıya ve su baskınlarına karşı da tesirli korunması gerekir. Yapıtlarla ilgili tüm datalar, envanter bilgileri müze arşivlerinde korunur ve kullanılır.
Çalışılan depo yapıtlarıyla ilgili gereksinim duyulduğunda ayniyat ünitesine, kütüphaneye, fotoğraf arşivine başvurulur. Bu nedenle müze depolarının müze bütününden koparılıp uzak noktalara taşınması sakıncalıdır.
MATERYAL DEPOSU DEĞİL!
Aslında bunlar depo değil, müzenin bir kesimi mı?
Müze depoları rastgele bir firmanın gereç deposu değil. Sayımını yapıp dökümünü alıp kapatalım diyemezsiniz. Ayrıyeten yapıtların çok uzun vakittir korundukları ve ahenk sağladıkları bu depolardan yeni bir ortama taşınmaları da eserler üzerinde olumsuz tesirler yaratır. Müzelerde korunan yapıtların hareketi, müze dışına çıkarılması ağır prosedürlere tabidir.
Depoları kentin dışına taşımak yeni bir teşebbüs üzere lanse edildi. Lakin bu sizin müze müdürü olduğunuz periyoda dayanıyor, ne olmuştu?
İstanbul Arkeoloji Müzeleri depolarının kentin dışına taşınarak yeni müze depoları oluşturma teşebbüsü yeni bir proje değildir. İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başşehri Ajansı, Kültürel Miras ve Müzeler Yöneticiliği tarafından Tarihi Yarımada’da bulunan Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı müze depolarının kent dışında yapılacak donanımlı depolara taşınma projesi, değerle üstünde durulan ve tartışılan bir proje idi lakin uygun olmayacağı görüşü devrin yöneticileri tarafından ısrarla belirtildi ve proje gerçekleşemedi. Uygun koşullarda donanmalı depolara sahip olmak tüm müzecilerin samimiyetle istedikleri bir husustur. Lakin bu depolar müzenin bütünü içinde yer alırsa verimli olur.
Dünyadaki müzeler örnek gösterildi.
Avrupa ülkelerinde kimi müze depolarının müze merkezlerinden uzak noktalarda olması uygun olabilir. Bu cins müzeler yakın vakitlere ilişkin koleksiyonlarıyla ilgili tüm çalışmalarını tamamlamış, datalarını dijital ortamlarda erişime açmış, eserler üzerinde çalışma muhtaçlığı kalmamış müzeler olmaları nedeniyle yapıtların müze dışında uygun ortamlarda depolanması kendi kaideleri içinde uygun olabilir.
Fakat İstanbul Arkeoloji Müzeleri üzere yaklaşık on bin yıllık sürece tanıklık etmiş ve çeşitli gereçten yapılmış binlerce taşınabilir eser üzerindeki çalışmalar devam ederken ve günlük eser girişi olan, hudutlu sayıdaki uzmanla müzecilik ve kent arkeolojisi üzere ağır sorumluluklar taşıyan işler yürüten bir müzenin uzmanları, Maltepe ve Atatürk Havaalanı üzere kentin iki başka yakasında kilometrelerce uzak alanlarda bulunan depolardaki eserler üzerinde ne vakit çalışacak, ayrıyeten araştırmacılar yapıtların günümüze taşıdığı bilgiye nasıl ulaşacak? Bilimsel çalışmaları nasıl ve ne vakit yürütecek, yapıtların denetimi, güvenliği, araştırılması, çalışılması, erişimi müze açısından önemli meseleler yaratacaktır. Temel sorun nedir ve nasıl çözülecek?
BİNALAR GAYESİNE UYGUN KULLANILMALI
Tahlili sizden dinleyelim.
Geçmiş yıllarda, Arkeoloji Müzeleri’nin depo sıkıntılarını çözülmek üzere müzenin yanında yer alan Darphane binaları bakanlık tarafından müzenin genişleme alanı olarak uygun görülüp müzeye tahsis edilmişti. Darphane binalarıyla ilgili yapılan proje çalışmalarında gezilebilen depo alanları ve stant salonları olarak projelendirilen binalardan ikisinin onarım projeleri teşhir projesine uygun olarak tamamlandı. Binaların gayesine uygun kullanılmasıyla sorun kısmen çözülecektir.
Geçmiş hayatların kültür dokümanı olan yapıtların, yıllardır korundukları müze depolarından alınarak müze bütünlüğü taşımayan yerlerde depolanması, yapıtların sıhhati ve güvenliği açısından gerçek bir formül olmayacaktır.
BİR MİLYON ESER…
İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin temelleri 1846’da Aya İrini’de atıldı; 1868’de Müzeyi Hümayun olarak resmi kayıtlara geçti. 1872-1875 yılları ortasında 600 yapıtla Çinili Köşk’e taşınarak ziyarete açılan müzenin başına 1881’de Osman Hamdi Beyefendi müdür olarak atandı. Sayda kazılarında bulunup İstanbul’a nakledilen ünlü lahitlerle ismini dünyaya duyuran ve müze olarak planlanıp inşa edilen birinci müze binasıyla esaslı bir geçmişe sahip İstanbul Arkeoloji Müzeleri, mevcut yapıtlarına eklenen proje kazılarından gelen yeni yapıtlarla birlikte dünyada az bulunur bir sayıya, yaklaşık bir milyon yapıta sahip.
Cumhuriyet
