Bilimsel olduğu argüman edilen fakat, bilimsel yol ve çalışmaların gerektirdiği deney yahut müşahede standartlarını içermeyen bilgi Sözdebilim olarak ele alınıyor.
Kelamda bilimin kabul edilmesi için farklı irtibat teknikleri uygulanabiliyor. Bunlardan birisi de Barnum Tesiri. Bu Tesir, insanların bilinmeyen ve genel tabirleri kendilerine özel olarak kabul etme eğilimi göstermeleriyle oluşuyor.
Bilimin özellikleriyle çelişen ve kanıtlanmayan lakin insanları etkileyen durumlara karşı dikkatli olunması konusunda bilim insanları uyarıyor.
Independent Türkçe‘den Esra Öz’e konuşan bilim insanları astrolojiyle ilgili merak edilenleri anlattı..
“GÖK CİSİMLERİNİN İNSANLARIN KİŞİLİĞİNE VE GELECEĞİNİ İDDİA ETMEKTE KULLANABİLECEĞİNE DAİR HİÇBİR BİLİMSEL BİR DATA YOK”
Lisans ve yüksek lisans derecelerini ODTÜ’de tamamladıktan sonra NASA Marshall Uzay Üssü ikinci defa yüksek lisans yaparak birebir üniversitede doktorasını tamamlayan Dr. Esra Bülbül, Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi, MIT ve NASA Goddard Space Flight Merkezinde doktora sonrası araştırmacı olarak çalıştı. NASA Goddard Space Flight Center’da konuk araştırmacı olarak da çalışan Bülbül, şu anda Max Planck Dünya Dışı Fiziği Enstitüsü’nde eROSITA galaksi kümeleri ve kozmoloji kümesini yönetiyor.
Astroloji denildiğinde gökyüzündeki gezegenlerin ve yıldızların hareketlerinin dünya üzerindeki insanların gelecekleri ve kişilikleri üzerine tesirlerinin olduğuna inanıldığını söyleyen Bülbül, “Gök cisimlerinin hareketlerini ve fiziğini astronomi ismini verdiğimiz bilim kısmı inceler. Astroloji bir bilim kısmı olmadığı üzere, gök cisimlerinin insanların kişiliğine ve geleceğini kestirim etmekte kullanabileceğine dair hiçbir bilimsel bir data yok” ihtarında bulunuyor.
“ASTROLOJİNİN SÖZDEBİLİMDEN ÖTEYE GİTMESİ MÜMKÜN DEĞİL”
Gökcisimlerinin pozisyonunun salgınların haberini ve vaktini vermeyeceğini lisana getiren Bülbül, “Ay tutulmasının da insanların hayatlarını etkilediğine dair rastgele kanıtlanmış bir bilimsel bilgi yok. Şu ana kadar bilimsel olarak kabul olmuş gökcisimlerinin insanların geleceğini ve kişiliğini etkilediğine dair, rastgele bir bilimsel olarak kabul görmüş dengeli bir delil öne sürülemedi. Bu yüzden astrolojinin sözdebilimden öteye gitmesi mümkün değil” diyor.
“ASTROLOGLARIN ASLINDA İNSANLARIN KİŞİLİKLERİNİ İDDİASI OLARAK BAHTTAN DAHA İYİ BELİRLEYEMEDİKLERİNİ GÖSTERDİ”
“Bugün baktığımızda ne yazık ki birkaç astroloji eğitimi ve dersi veren yerlerin olduğunu görüyoruz” diyen Bülbül, “Bu astrolojinin bilim olduğunu göstermez, üstelik de günümüz çağdaş bilim insanlarının ortak görüşleri de astrolojinin bir bilim kısmı olmadığı istikametinde. Shawn Carlson’ın 1985 yılında Nature Dergisi[1]’nde yayınlanan ve çok ses getiren makalesinde, tanınmış 28 astrolog ile yaptığı deneyde[2]: Bu astrologların aslında insanların kişiliklerini iddiası olarak belirlediklerini gösterdi. Bu deney ile astrolojinin bir sözdebilim olduğunu kanıtladı. Daha sonra Dean & Kelly (2003) üzere bilim insanlarının yaptığı birçok araştırma da tıpkı sonuca vardı” halinde bilgi veriyor.
“ASTROLOJİ BİR BİLİM DEĞİL, BİLİMSEL PROSEDÜRÜ KULLANIYORMUŞ ÜZERE GÖZÜKMEYE ÇALIŞAN BİR SÖZDEBİLİMDİR”
ODTÜ’de Elektrik-Elektronik Mühendisliği ve Fizik üzerine çift ana kısım yaptıktan sonra Harvard Üniversitesi’nden fizik doktorasını alan Dr. Tansu Daylan, Kavli mükafatı ile Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde astrofizik alanında doktora sonrası araştırmacı olarak çalıştı. NASA’nın TESS isimli teleskobunun doktora sonrası araştırmacısı olan Daylan, şu anda Princeton Üniversitesi’nde araştırmalarını sürdürüyor.
“Astrolojide sıkça yeri yahut vakti bilinmeyen ve bu nedenle yanlışlanabilir olmayan kestirimlerde bulunulur” diyen Daylan, “Nadir de olsa yanlışlanabilir yargılarda bulunduğunda da yanlışlanır. Bu nedenle tabiat olaylarını açıklama gücü yok. Astrolojinin ürettiği bilgilerle şimdi bir tabiat olayı tekrarlanabilir bir formda açıklanamadı. Ayrıyeten astrolojik çıkarımlar fizikî süreçlere dayanmadığı için, kestirimlerin yorumu kişinin öznel his ve tecrübelerine nazaran değişebilir. Bu nedenlerden dolayı astroloji bir bilim değil, bilimsel sistemi kullanıyormuş üzere gözükmeye çalışan bir sözdebilimdir. Astrolojik bilginin kullanıcısı için ise, bu yanlışlanamazlık ve değişkenlik ülkü bir ikili oluşturur ve doğrulama yanlılığı nedeniyle şahısların astrolojiye güvenmesine neden olur” formunda konuşuyor.
Rastgele bir bilgi üretme tekniğinin muvaffakiyetinin nerede yahut nasıl öğretildiği ile olmadığını, işe yarayan kestirimlerde bulunup bulunmadığı ile ölçüldüğüne dikkat çeken Daylan, “Bu nedenle astrolojinin bir üniversitede sahtebilim olarak değil de bir bilimmiş üzere öğretilmesi astrolojiye rastgele bir statü kazandırmaz. Ne yazık ki toplumda ve akademideki bilim okuryazarlığının zayıflığına işaret eder” diyor.
“BİLİM İNSANLARI ASTROLOJİYİ GEÇERSİZ GÖRMEKTE”
“Bilimsel yol işlerken belli bir model için aksi ispat edildiğinde o modeli ya günceller ya da terk ederiz” diyen Daylan, “Astroloji için bu gerçekleşmediğinden astroloji hala günümüzde yanlış olduğunu bildiğimiz Aristoteles fiziğinden birtakım fikirleri benimser. Örneğin tutulum düzlemindeki takımyıldızları hava, su, ateş ve toprak elementleriyle ilişkilendirir. Gezegenlerin izafî pozisyonlarının insan hayatını direkt etkilediğini öngörür. Bu türlü bir tesirin mümkün olup olmamasını bir kenara koyarsak, denetimli ve taraflı yanılgıların ortaya çıkmasını deneylerle astrologların istatistiksel olarak manalı bir iddia gücü olup olmadığını test edebiliriz. Son 50 yıl içinde bu tıp çalışmalar vakit zaman yapılıyor. Örnek vermek gerekirse Shawn Carlson’ın 1985 makalesinde[3], astrologların doğum haritalarını kişilik özelliklerine eşleme performansı çift-bilmez bir deney ile ölçüldü. Bu gayeyle astrologlar tarafından desteklenen ve Ulusal Jeokozmik Araştırmalar Kurulu (NCGR) tarafından önerilen tecrübeli astrologların, iştirakçilerin doğum haritalarını Kaliforniya Ruhsal Envanteri (PCI) test sonuçlarına eşlemesi istendi. Sonuçlar incelendiğinde de astrologların eşleme muvaffakiyet yüzdesinin, rastgele seçimden daha iyi olmadığı gösterildi. Bu noktada şunu eklemek gerekir ki, astrolojinin geçerliliği konusunda hem bilim insanları hem de astrologlar tarafından yazılan onlarca makaleye karşın, iki toplum ortasında fikir birliği sağlanamamış durumda. Bilim insanları belirttiğim sebeplerden dolayı astrolojiyi geçersiz görmekte[4][5], astrologlar da astrolojik tesirlerin istatistiksel tekniklerle test edilemeyeceğini düşünmekte” formunda konuşuyor.
“KONTROLLÜ DENEYLER YAPILAMIYOR”
Bilkent Üniversitesi Fizik Bölümü’nden mezun olduktan sonra Koç Üniversitesi’nde master yapan Dr. Şeyda İpek, Washington Üniversitesi’nde teorik parçacık fiziği üzerine doktora çalışmalarını yaptı. Oxford Üniversitesinde konuk araştırmacı, Fermi Ulusal Laboratuvarı ve Kaliforniya Üniversitesi Irvine yerleşkesinde doktora sonrası araştırmacı olarak çalıştı. Şu anda Carleton Üniversitesi’nde asistan profesör olarak çalışıyor.
Şu andaki bilimsel fikir kapsamında astrolojinin bir bilim olmadığını söyleyen İpek, “Bunun en temel nedeni denetimli deneylerin yapılamıyor olması. Bilim olduğunu argüman edenler olabilir ve ‘bilim’ sıfatını tartışanlar da olabilir. Bu türlü tartışmaların bilime bir ziyanı olduğunu düşünmüyorum” diyor.
“GÖKYÜZÜNDEKİ CİSİMLER DÜNYA’DAKİ ZELZELE ÜZERE FİZİKÎ OLAYLARI ETKİLEYECEK KADAR KUVVETLİ DEĞİL”
Ay’ın Dünya etrafındaki hareketinin gelgitlerin olmasını sağladığını belirten İpek, “Bir de bayanların adet süreçleri ayın döngüsü ile uyuşuyor deneyimlediğimiz üzere, bu yüzden aybaşı denmiş. Birçok kültürde ay takvimi kullanımı yaygın. Bu türlü bir durumda Ay ya da gezegenlerin hayatımızı etkileyeceği fikri çok da şaşırtan değil aslında. Bir fizikçi olarak gökyüzündeki cisimlerin Dünya’daki sarsıntı üzere fizikî olayları etkileyecek kadar kuvvetli olmadığını biliyorum. Bunu hesaplamamız güç değil. Fiziğe nazaran, gezegenlerin yerçekimi tesirinden diğer hayatımızda hiçbir tesiri yok” halinde bilgi veriyor.
“KENDİSİNE OKUL, ÜNİVERSİTE DİYEN YERLER OLABİLİR FAKAT BUNLAR AKREDİTE OLMUŞ YERLER DEĞİL”
“Astrolog yetiştiren bildiğim klâsik bir üniversite yok” diyen İpek, kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Kendisine okul, üniversite diyen yerler olabilir lakin bunlar akredite olmuş yerler değil. Bunun yanında astrolojinin insanlık kültüründeki yerini araştıran tezler, kısımlar vardır eminim. Mesela tarihçimiz Sevim İnhisarı, Osmanlı’da saray astroloğu olarak bilinen Takiyüddin’in aslında şu anda ‘astronomi’ diyeceğimiz çalışmalar yaptığını gösterdi. Bu olağan ki üniversitede yıldızlara bakarak gelecek okuma öğretilebilir demek değil. Ancak astrolojinin antropolojik olarak çok farklı olduğunu düşünüyorum ve üniversitede buna dair bir ders almayı isterdim.”
“UMARIM ASTROLOJİ MERAKLISI BEŞERLER BU TÜRLÜ ŞAHISLARDAN UZAK DURURLAR”
Kendi gücümüz dışında olan olayları bir formda denetim altına almanın, en azından bunlar için hazırlıklı olmanın anlaşılabilir bir durum olduğunu söyleyen İpek, “Üzücü olan olay bu hisleri suistimal eden insanların olması. Umarım astroloji meraklısı beşerler bu türlü şahıslardan uzak dururlar ve geleceklerini denetim altına almak için daha sağlıklı, mesela bir terapistle görüşmek üzere yollar izlerler” teklifinde bulunuyor.
“BİLİMSEL METODUN EN KIYMETLİ ÖZELLİKLERİNDEN BİRİ, TEST EDİLEBİLİR VE DENEYSEL SONUÇLARIN TEKRARLANABİLİR OLMASI”
Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü’nden mezun olduktan sonra Harvard Üniversitesi’nde teorik parçacık fiziği üzerine doktora yapan Doç. Dr. Can Kılıç, doktoradan sonra Johns Hopkins Üniversitesi’nde ve Rutgers Üniversitesi’nde çalıştı. Kılıç, Texas Üniversitesi Austin’de araştırmalarını sürdürüyor.
Bilimsel metodun en kıymetli özelliklerinden birinin, test edilebilir ve deneysel sonuçların tekrarlanabilir olması olduğunu hatırlatan Kılıç, “Bu kriterleri sağlamayan inanışlar bilim olarak tanımlanamaz. Astrolojiyi deneysel olarak test etmek kolay. Örneğin tıpkı burçta doğan insanları uzun yıllar takip edip karakterleri ortasındaki korelasyonlar ölçülebilir. Bilimsel olarak benimsenmiş deneysel formüller kullanılarak yapılan bu cins deneyler, astrolojinin çıkarımlarının doğruluk oranının rastlantısal telaffuzlardan farklı olmadığını açıkça ortaya koyacaktır” diyor.
“ASTROLOJİ BİR BİLİM DEĞİL VE ÜNİVERSAL OLARAK KABUL EDİLEN KANUNLARI YOK”
“Her astrolog, astrolojiyi kendi başına uyan formda diğerlerine anlatabilir” diyen Kılıç, kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Ama bunun ismine eğitim demek için, tüm astrologların birbiriyle çelişmeyen şeyler öğretmesi gerekir. Astroloji bir bilim değil ve üniversal olarak kabul edilen kanunları yok. Örneğin her gazetedeki günlük fallar birbirinden farklı. Farklı astrologlar birebir hususta farklı varsayımlarda bulunuyor. Hal böyleyken, bu bahsin üniversal bir eğitimi olması da mümkün değil.”
“Bilim, istediğimiz şeylere inanmamıza karşı en iyi savunmadır” Iain Stewart’ın bir kelamını hatırlatan Kılıç, “İnsanlara, astrolojik bir çıkarım duyduklarında, kendilerine ‘buna objektif ve kanıtlanabilir bir sebepten mi, yoksa yalnızca bana duymak istediğim şeyleri söylediği için mi inanmak istiyorum’ diye sormalarını tavsiye ediyorum” ikazında bulunuyor.
“AY TUTULMASI SIRASINDA TABİAT KANUNLARININ İŞLEYİŞİ, ÖBÜR RASTGELE BİR VAKİTTEN FARKLI DEĞİL”
İnsanlığın geçmişinde, salgınlara ve doğal afetlere neyin sebep olduğunun bilinmediğini kaydeden Kılıç, “Sürekli sebep sonuç ilgisi arayışında olan ve geleceği iddia etmeye çalışan insan zihni, bunları görebildiği ya da hayal edebildiği öbür olaylara bağlamayı hisleri yatıştırıcı buldu, bu açıklamalardan biri de gökyüzündeki gezegen ve yıldızların pozisyonları ve hareketleri oldu. Geçtiğimiz yüzyıllarda bilimsel metot sayesinde bilgi dağarcığımız çok gelişti. Örneğin, salgınlara mikroskobik canlıların sebep olduğunu biliyoruz. Bunu, bir mikroskoba bakan her insan kendi gözüyle teyit edebilir. Artık sebebini anladığımız olayları, gerçek sebebiyle alakasız ikinci bir sebebe, örneğin gezegen ve yıldızların pozisyonuna bağlamak artık lakin absürt bir uğraş olabilir. Ay tutulması, Ay ve Güneş gökyüzünde tıpkı istikamette bulunduğunda, Ay’ın gölgesinin dünyanın üzerine düşmesi ile gerçekleşir. Ay ve Güneş üzere cisimlerin dünyaya tek tesiri yerçekimseldir ve bu tesirler her vakit vardır. Ay ve Güneş gökyüzünde tıpkı tarafta bulunduğunda bu tesirler başka vakitlerden farklı değil. Bu yüzden ay tutulması sırasında tabiat kanunlarının işleyişi, başka rastgele bir vakitten farklı değil.”
[1] https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1985Natur.318..419C/abstract
[2] https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1439101/Astrologers-fail-to-predict-proof-they-are-wrong.html
[3] Carlson, S. (1985). A double-blind test of astrology. Nature, 318(6045), 419–425
[4] Dean, G., & Kelly, I. (2003). Is astrology relevant to consciousness and psi, Journal of Consciousness Studies 10 (6-7):175-198
[5] Bastedo, R.W. (1978). An emperical test of popular astrology. Skeptical Inquirer, 3(1), 17-38.
Tyson, G.A. (1980). Occupation and astrology or season of birth: a myth? The Journal of Social Psychology, 110, 73-78.
Cumhuriyet
