Azerbaycan ve Nahçıvan arasındaki koridor İran’ı endişelendiriyor: Türk ülkeleri arasındaki ticarette kavşak olan Tahran bu özelliğini yitirebilir

BBCAzerbaycan yıllardır Nahçıvan ile bir kara koridoru açılması için çabalıyordu

Dağlık Karabağ’da Ermeni güçlerine karşı altı hafta süren savaşın akabinde zafere ulaşan Azerbaycan, artık İran hududundaki topraklarının tamamını denetim ediyor.

Dahası, Ermenistan ile imzaladığı muahede sayesinde Türkiye hududunda yer alan ve ülkenin geri kalanıyla irtibatı bulunmayan toprağı Nahçıvan ile de bir kara koridoru kurulması kelamını aldı.

İran’ın kuzeyindeki Azeri nüfus bu gelişme karşısında sevinç şovlarında bulunsa da, bu koridor Tahran’da tasayla karşılandı.

Bunun nedeni ise Azerbaycan ve Nahçıvan ortasındaki ticaretin 30 yıldır İran üzerinden yapılması.

İran bu sayede hem Azerbaycan üzerinde politik tesire sahip oluyor hem de bu ticaretten para kazanıyordu.

İran’ın güç riskleri

İran’da yayın yapan muhafazakar Maşrek internet sitesine nazaran koridorun İran’a yönelik birden fazla negatif jeopolitik tesiri olacak.

Maşrek bunları altı başlıkta inceledi:

1. Azerbaycan Nahçıvan’a İran üzerinden gönderdiği gazın yüzde 15’ini İran’a komite olarak veriyordu.
2. İran Türkiye’yle 1996’da bir gaz satış mutabakatı imzaladı. Bu mutabakat nedeniyle Türkiye yıllardır İran’dan değerli gaz alıyordu. Türkiye İran’a bin metreküp başına 490 dolar öderken Azeri gazını 335 dolara alabilir. Gelecekte bu koridor üzerinden Azerbaycan’dan Türkiye’ye bir gaz çizgisi döşenirse İran’ın gaz kaybı büyük olabilir.
3. Türkmenistan’dan başlayıp İran üzerinden Türkiye’ye gitmesi planlanan boru sınırı projesi 2017’de maddi uyuşmazlıklar nedeniyle dondurulmuştu. Türkmenistan artık bu gazı Azerbaycan üzerinden de Türkiye’ye ulaştırabilir.
4. İran’ın Ermenistan’a yönelik boru sınırının ehemmiyeti de azaldı.
5. ABD takviyeli Trans-Hazar boru çizgisi projesi tekrar gündeme gelebilir. Türkmenistan’ın başşehri Türkmenbaşı’ndan Azerbaycan’a uzanacak bu boru çizgisi, Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye ortasındaki mevcut boru çizgileri üzerinden Avrupa’ya ulaştırılabilir.
6. İran’dan Avrupa’ya gaz taşıması planlanan boru sınırı projesinin önünde daha fazla mahzur oluşacak.

İran basını Türkiye, Azerbaycan ve İsrail’in, Ermenistan’ın İran hududundaki topraklarının işgalini planladığını ama bunun İran’ın bölgedeki varlığı nedeniyle gerçekleşemediğini ve bunun yerine koridor fikrine geri dönüldüğünü öne sürdü.

Türkiye ile Orta Asya ortasındaki ticaretin rotası değişebilir

İran günümüzde Türkiye’den Orta Asya’ya giden karayolu ticaretinde kilit kıymete sahip.

İran Yol ve Ulaştırma Bakanlığı’nın 2020 datalarına nazaran, bu yıl koronavirüsün ticaret üzerindeki tesirine karşın her ay 12 bin civarında Türk kamyonu İran-Türkiye hududunu geçiyor ve bunların değerli bir kısmı Türki cumhuriyetleri ile Afganistan’a gidiyor.

Bu ticaret İran için çok kârlı. Türkiye’den girip Türkmenistan sonundan çıkan bir kamyon, 1.800 kilometrelik bu yol için İran’a yaklaşık 700-800 dolar geçiş fiyatı ödüyor. Ermenistan’da açılacak koridor bu trafiği kıymetli ölçüde azaltabilir.

Getty ImagesAzerbaycan ve İran Azerileri, 1990’da bölgedeki savaş sürerken Aras Irmağı’nın iki kıyısında birbirine el sallıyor

Demiryolu nakliyatı umudu

Rusya İmparatorluğu devrinde yapılan demiryolu Ermenistan’ın başşehri Erivan’dan Nahçıvan’a girdikten sonra, Nahçıvan-İran hududunu uzunluktan boya geçip Ermeni koridorundan Azerbaycan’a bağlanıyor.

Bu demiryolu savaş nedeniyle yıllardır atıl durumda.

İran, bu demiryolunun tekrar işler hale gelmesiyle Nahçıvan üzerinden Ermenistan’a demiryoluyla ulaşmayı umuyor. İki ülkenin kara hududu bulunsa da bu hududu geçen bir demiryolu çizgisi bulunmuyordu.

Bu nedenle İran, mutabakatta çıkarına olabilecek az şeylerden biri olarak bu demiryolu üzerinden ticaretin artma ihtimalini görüyor.

İran 2018’de Avrasya Ekonomik Birliği ile kapsamlı bir ticaret muahedesi imzalamıştı.

Ermenistan, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan ve Rusya’dan oluşan bu ekonomik birlik ile imzalanan muahede 2021’de büsbütün yürürlüğe girecek.

Türkiye ise Kars’ı Nahçıvan’a bağlayan yeni bir demiryolu ile, Ermeni koridoru üzerinden Azerbaycan’a ve Orta Asya’ya uzanmayı hedefliyor. İran’da Muhafazakar Tasnim ajansı, Türkiye’nin bu sayede bölgedeki tesirini artırmayı hedeflediğini belirtiyor.

Ermenistan da demiryolu ticareti sayesinde ticareti artırmayı hedefliyor.

Savaş nedeniyle Nahçıvan üzerinden İran’a demiryolu ile bağlanamayan Ermenistan’ın Türkiye ve Azerbaycan ile demiryolu ilişkileri da tıpkı münasebetle atıl durumdaydı.

Ermenistan’ı dünyaya bağlayabilecek tek demiryolu Gürcistan üzerinden Rusya’ya geçiyordu. Ama bu demiryolunun geçtiği bölgede bulunan Abhazya, Rusya’nın dayanağıyla bağımsızlığını ilan etti. Gürcistan’ın bağımsızlığını yalnızca Rusya, Nikaragua, Venezuela, Suriye ve birkaç Pasifik adasının tanıdığı bu bölgeyle ticaret yapmaması nedeniyle Ermeni trenleri oradan Rusya’ya geçemiyor.

Mevzuyla ilgili bir açıklama yapan Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan üzerinden Rusya ve Nahçıvan üzerinden de İran ile ticaret yapmayı umduklarını söyledi:

“Bu bir dönüm noktası olabilir. Lakin bunlar müzakerelerde ele alınacak bahisler, hayata geçip geçmeyeceğini şimdiden bilemiyoruz.”

Hudut kasabalarında ticaret artışı

İran’ın Ermenistan’a demiryolu ilişkisinin açılmasının sağlayacağı yararın yanı sıra Azerbaycan’ın İran hududunda Ermeni denetiminden geri aldığı yerleşimlerinin tekrar inşasının, İran’ın kuzeyiyle ticareti artıracağını düşünüyor.

İran bu hudutta yeni gümrük kapıları açmayı düşünüyor.

Resmi IRNA ajansı, “İran’ın sonlarının değeri, Ermenistan’da açılacak küçük bir koridor tarafından azaltılamaz. İran’ın bölgeye faal bir formda müdahil olması hem İran’a hem Azerbaycan’a daha fazla çıkar sağlayabilir” sözlerini kullanıyor.

Getty ImagesAras ırmağı Türkiye-Ermenistan, Türkiye-Nahçıvan, İran-Nahçıvan, İran-Ermenistan ve İran-Azerbaycan sonlarını oluşturduktan sonra Azerbaycan’a girerek Hazar Gölü’ne dökülüyor

Jeopolitik: Türkiye’nin Kafkasya’da artan tesiri

Türkiye’nin Güney Kafkasya’da büyüyen rolü ve Rus barış gücünün bölgede konuşlanması İran için alarm zillerini çaldıran öteki nedenler.

Rusya’yı partneri olarak gören İran bu ikinci olgudan daha az telaş duysa da Tahran’ın Kafkasya’da artan Türk tesirini kabullenmesi kolay değil.

İslami İhtilal Muhafızları ile yakından bağlı muhafazakar Javan gazetesi Dağlık Karabağ çatışmasında Türkiye’nin rolünü incelediği tahlilde “Türkiye bölgede Rusya’nın tesirini azaltmaya çalışıyor, jeopolitik, ekonomik ve güç alanında çıkarlar hedefliyor” diyor ve ekliyor:

“Türkiye’nin yaklaşımı ABD’nin Rusya’yı kısıtlama stratejisiyle genel olarak uyumlu.

“İran’ın jeopolitik çıkarlarını yeni bir koridor kurarak ihlal etmek akla yatkın bir yaklaşım değil.

“İran Türkiye ve Azerbaycan tarafından yapılan bu teşebbüslere tolerans göstermeyecektir ve bu koridoru kabul etmeyecektir.”

İran’da Meclis açılışında konuşan Milletvekili Mahmut Ahmedi Bighaş, Türkiye’nin bölgedeki siyasi haritayı değiştirdiğini, NATO, İsrail ve ABD’nin Hazar Denizi’ne ulaşmasının yolunu açtığını öne sürdü.

Cumhuriyet