Boğaziçili öğrenciler terörist mi? Soru elbette saçma. Cevap verme uğraşı bile aslında vakit kaybı. Lakin ülkenin Cumhurbaşkanı onları “terörist” üzere görmekte bir sakınca görmüyor. Öfkeyle söylendiği argüman edilse de Recep Tayyip Erdoğan’ın her önüne gelene terörist yaftasını yapıştırması öylesine geçilecek bir olgu değil. Zira Erdoğan’ın kızgınlığını en iyi yansıttığını düşündüğü bu yaftalama hem politik hem de akademik alanda “kullanılması gerçek mu?” sorusuyla birlikte yıllardır tartışılan bir husustur. Münasebetiyle her kim kullanıyorsa tarifi konusunda üzerinde anlaşılamamış bir sözcüğe hem fazla hem de insafsız bir mana yüklemiş oluyor. Öğrencilere bu cins bir suçlama yapmanın haksızlığı bir yana bu yanlış bir kullanımdır.
NERDEN ÇIKTI BU TERÖR?
Kökeni, “korkutmak” manasına gelen Latince bir söze dayanıyor öncelikle. Antik Romalılar tarafından MÖ 105 yılında şiddetli bir savaşçı kabilenin saldırısı nedeniyle ortaya çıkan paniği tanımlamak için kullanılan “terör cimbricus” sözünün bir kesimi aslında. Yaygın kullanımı Fransız İhtilali sırasındaki uygulamaların tanımlanması nedeniyledir. Fransa’daki “terör dönemi” bitince, güç tehdidiyle pozisyonunu berbata kullanan kişi “terörist” sözcüğüyle tanımlanır oldu. İngiltere’de bir gazeteci Fransız İhtilali’nin başkanlarından Robespierre’i anlattığı bir yazısında Robespierre’in aksiyonlarını, kendi yarattığı “terörizm” sözüyle tanımladı. O kadar tuttu ki sözcük, bu yazıdan üç yıl sonra ünlü Oxford İngilizce Sözlüğü’ne resmen eklendi. 1794 yılına ilişkin bir Oxford Sözlüğü’nde “Demokrasi ve eşitlik unsurlarının yayılmasında partizanca baskı ve kan dökme formüllerini savunan, uygulayan Jakobenlerin taraftarı yahut destekçisi” olarak yer aldı.
Her şeyden evvel sözcüğün kendisi, tanımlananı anlamaktan çok anlaşılmasını engelleyen bir fonksiyona sahip. Manası birden fazla vakit, Erdoğan’da görüldüğü üzere, niyete bağlı olan bir sözcüktür günümüzde. Meğer hangi bağlamda kullanılacağı milletlerarası kurumlar tarafından ortaya konmuştur. Örneğin AB, terörizmi, “amacı gerçekleştirmek için cinayet, adam kaçırma, bir topluğu önemli halde korkutma, bir hükümeti yahut milletlerarası kuruluşu rastgele bir hareketi gerçekleştirmeye ya da gerçekleştirmekten kaçınmaya zorlamak, nihayet bir ülkenin yahut milletlerarası bir örgütün temel siyasi, anayasal, ekonomik yahut toplumsal yapılarını önemli biçimde istikrarsızlaştırmak yahut tahrip etmek” olarak tanımlıyor. .
Bu tanımda Boğaziçi Üniversitesi öğrencilerini tanımlayan ne var? En yakın görünen, “bir hükümeti yahut milletlerarası kuruluşu rastgele bir aksiyonu gerçekleştirmeye ya da gerçekleştirmekten kaçınmaya zorlamak” şıkkıdır ki bu da “ifade özgürlüğü” ile garantiye alınmış bir hak alanına girdiği için Boğaziçili öğrencileri terörist yapmaz herhalde.
Bu cins sıfatları uluorta kullanmak hakikat değil. Her ağzına geleni söyleyemez kişi, pozisyonu ne olursa olsun. Birleşmiş Milletler bile geniş çapta kabul gören bir terörist faaliyet tarifi bulmak için yıllardır çabalıyor. Üzerinde tam olarak anlaşılamamasına karşın BM üyesi ülkeler “terörizmin milletlerarası barış ve güvenliğe alışılmamış olduğu” konusunda hemfikirler yalnızca. Ancak terörist nedir, kime denir üzerinde anlaşılmış bir tarif yok şimdi. Birinin terörist gördüğünü bir oburu hak savaşçısı üzere görebilir zira. Gerçekten Erdoğan’ın “terörist” dediği Boğaziçili öğrenciler çoğumuz için birer “demokratik hak savaşçısı”.
TARİFİ SIKINTI
Terörizm tanımlanması sıkıntı bir kavramdır. Son yıllarda hem akademik hem de politik alanda önemli bir çekişmenin mevzusudur. Bu nedenle farklı terörizm tanımlamaları mevcuttur. Terör ya da sindirmenin yanı sıra, bir küme yahut bir kişi tarafından gerçekleştirilen aksiyonların ne vakit terörizm sayılıp sayılmadığını belirlemek için çok değerli olduğu düşünülen öbür faktörler de var. Bunlar ortasında, bunlarla hudutlu olmamak üzere, şiddet, ziyan ve tehditler; rastgelelik yahut ayrım gözetmeyen şiddet; siyasi motivasyon; sivillerin, savaşçı olmayanların ve günahsızların maksat alınması; terör hareketlerini duyurmaya yönelik kasıtlı teşebbüsler. Bu faktörlerden kimilerini içeren, kimilerini dışlayan, fakat bir dizi faktörü de bir ortaya getiren sayısız farklı tarif vardır,
Uzun süren uğraşlar sonunda BM Güvenlik Kurulu 2004 yılında şöyle bir tarif oluşturabildi: “Terörizm kamuoyunda yahut bir küme kişi yahut belli bireylerde bir terör durumunu kışkırtmak hedefiyle vefat yahut önemli bedensel yaralanmaya neden olmak yahut rehin almak emeliyle yapılan sivillere karşı hata aksiyonları dahil olmak üzere bir halkı korkutmak yahut bir hükümeti yahut milletlerarası örgütü rastgele bir aksiyonu yapmaya yahut yapmaktan kaçınmaya zorlamak, terörizmle ilgili milletlerarası mukaveleler ve protokoller kapsamında, bunlarda tanımlanan cürüm teşkil eden başka tüm hareketleri gerçekleştirmek”.
Buna karşın sıkıntılı bir tarif olmayı sürdürüyor “terör” ya da “terörist” kavramları. Zira bu kavramlara mana veren bizim yaklaşımımız. Tek bir mana çıkarmayı zorlaştıran ise kimin ne olduğuna kimin karar verdiği. Bu nedenle birçok devlet, ne olduğunu tanımlamaktan çok yalnızca “terörist tehditleri” listeler durumda oldular uzun müddet. Lakin 11 Eylül 2001 akınlarından sonra tüm bunlar değişti. Bu hücumları takip eden yıllarda, birçok ülke, terörizmin makul yasal tariflerinin taslak haline getirilmesiyle, terörizmle çaba mevzuatını modernize etmeye yahut oluşturmaya çalıştı. Fakat hala başarılı olmuş sayılmazlar.
Bu da beraberinde elbette tartışmalar getirdi. Noam Chomsky üzere akademisyenler haklı olarak, devlet kurumlarının terörizm kavramını ekseriyetle devlet dışı aktörler tarafından gerçekleştirilen yasadışı faaliyet olarak nitelendirdiğini, böylelikle devlet yahut devlet dayanaklı terörizm üzere bir kavramın olabilme mümkünlüğünü ortadan kaldırdığını belirtiyor, böylece kasıtlı olarak hükümetlerin hâkim güç bağlantılarını ve kurumlarını yasallaştırmayı amaçladığını ileri sürüyor. (Bkz. “Terrorism, American Style” in World Policy Journal, (24)1: 44-45.)
Tüm bunlar, bilim adamları ile halk için terörizm tarifinin ne olduğu, tanımlamayı kimin, ne gayeyle yaptığını anlamak kadar, kullanırken ihtiyatlı olma gereğini de ortaya koyuyor. Terörizmi kavramsallaştırma biçimlerinin gerisinde ideolojik, politik sebepler var. Bu nedenle tarifin hangi aksiyonları içerdiği tartışmaları sürüyor.
“TERÖRİST” HAREKETLERİNİ NASIL TANIMLIYOR PEKALA?
Bu da değeri bir sorunsal elbette. Terörist olarak etiketlenenlerin hareketlerini nasıl tanımladıkları önemli bir sorun. Terörist, özgürlük savaşçısı, kurtuluş hareketi aktivisti üzere tabirler ortasındaki ayrım, terörizmin tarifi kadar tartışmalıdır. Neredeyse bir vecizeye dönüşmüş olan “birinin teröristi oburunun özgürlük savaşçısıdır” tabiri tanımlamayı yapan kişinin perspektifinin, dünya görüşünün belirleyici olduğu gerçeğine vurgu yapar. Hasebiyle “terörist” ya da “hak savaşçısı” kavramları bu sıfatlamayı kimin yaptığına bağlıdır. Diğerleri tarafından terörist olarak nitelendirilenler, kendilerini bu biçimde tanımlamazlar. Bunun yerine kendilerini örneğin ulusal kurtuluş hareketlerinin, toplumsal, ekonomik, dini uğraşların savaşçıları olarak tanımlarlar. Lakin siyasetçiler, teröristler ile hak aktivistleri ortasındaki farklılıkları hesaba katma konusunda iyi niyetli olmadılar.
Egemenlerin kolay kolay, insafı da elden bırakarak terörist faaliyetler diye tanımladığı ihtilaller, ayaklanmalar, grevler “siyasi şiddet” tarifine sokulabilir. Hatta kimi barışçıl protestolar bile. Bunlar kolektif siyasi uğraş biçimleridirler, terörle tanımlanamazlar. Bunları terörizmden ayıran nokta, “siyasi şiddet” başvuranların her vakit bir siyasi tahlilin mümkün olduğuna inanmalarıdır.
Terör, tanımsız ancak yöneltildikleri bölümler, bireyler özelinde kolaylıkla değişebilen de bir kavramdır. Yıllarca “terörist” olarak isimlendirilen kümelerin yasal siyasi aktörler haline geldiği biliniyor. Güney Afrika’nın beyaz yöneticilerinin “terörist” dediği Afrika Ulusal Kongresi bugün Güney Afrika devletini yönetiyor. ABD her ne kadar terör listesine alsa da Lübnan Hizbullahı ülkenin en değerli yasal siyasi yapılanmasıdır. Kosova Kurtuluş Örgütü de o denli Filistin Kurtuluş Örgütü de.
ABD: BİLMİYOR
Sıkıntı Boğaziçi Üniversitesi öğrencilerinin “terörist” olmadıklarını kanıtlamak değil, saçma olur bu türlü bir gayret. Vurgulamak istediğim bu tıp suçlamalar lisana getirilirken niyetlerin çekiciliğine kapılıp haksızlık yapılmaması.
Vicdanı olmayabilir kişinin lakin hukuk ne diyor orta sıra bakar hiç değilse. Hangi makamda olursa olsun.
Mustafa K ERDEMOL
Cumhuriyet
