Cargill işçileri 1000 günden uzun süredir neden eylem yapıyor, şirket suçlamalar için ne diyor?

2018 yılında işten çıkarılan Cargill Türkiye emekçilerinden sekizi, sendikal faaliyetleri nedeniyle Anayasa’ya muhalif olarak işlerine son verildiği gerekçesiyle 1000 günü aşkın müddettir işe iade uğraşı yürütüyor. BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan şirket, mahkemece hükmedilen tüm tazminatların ödendiğini ve sıkıntıların hukuken çözüldüğünü belirtse de emekçiler, “bir daha hak aradıklarında işten kovulmamak için” Cargill’de tekrar işbaşı yapma uğraşını sürdürmekte kararlı olduklarını söylüyor.

Cargill Tarım ve Besin Sanayi Ticaret A.Ş, 17 Nisan 2018’de Bursa Orhangazi fabrikasında ikisi yönetici 16 kişinin işine son verdi.

Şirket işten çıkarmalara münasebet olarak, hükümet tarafından nişasta bazlı şeker kotasının yüzde 10’dan yüzde 5’e düşürülmesini gösterdi.

Fakat Bursa Bölge Yönetim Mahkemesi, 2019 ve 2020 yıllarında aldığı kararlarla, Cargill’e dava açan 14 çalışanın da işe iade edilmesine, şirketin 8 emekçiye “kötü niyet tazminatı” ödemesine hükmetti.

Mahkeme Cargill’e ayrıyeten, çalışanları tekrar işe almak yerine ek tazminat ödeme seçeneği sundu.

Cargill personellerinin 1000 günü aşan gayreti ise geçen hafta Ankara’da Tarım ve Orman Bakanlığı önünde açıklama yapmak isterken gözaltına alınıp özgür bırakılmalarıyla kamuoyunun dikkatini çekti.

‘İşe iade için yasal müracaat yaptılar’

“Kanunlara nazaran bu türlü bir durumda emekçilere tekrar iş başı yaptırıp yaptırmama kararı iş verene bırakılıyor. ‘İstersen iş başı yaptırabilirsin, istersen tazminatlarını ödersin’ diyor. Cargill idaresi de arkadaşlarımızın sendikal tazminatlarını hesaplarına yatırarak, iş başı yaptırmama yolunu tercih etti. Fakat biz başından beri işimizi geri istiyoruz.”

Mevzuyla ilgili sorularımıza yazılı yanıt veren şirket ise, “Cargill Türkiye, mahkemenin buyruklarının gerektirdiği tazminatların tümünü ödemiştir. Eski çalışanlar ödemeyi kabul etmiş ve tüm sıkıntılar hukuken tahlile kavuşturulmuştur” diyor.

2018 yılında işten çıkarılan emekçilerin sekizi, o günden bu yana tekrar Cargill’de işbaşı yapabilmek için çaba ediyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan emekçiler, bir daha anayasal hakları olan sendikalaşma faaliyetleri sebebiyle işten kovulmamak için, Cargill’de yine işbaşı yapmak için uğraş ettiklerini söylüyor.

‘Şirket geçmişte de sendikalaşma sebebiyle personel çıkardı’

Personeller, Cargill’de sendikalaşmaya karşı personel çıkarma uygulamasının 2012’ye dek uzandığını belirtiyor.

2012 yılında iş yerinde sendikalaşma faaliyetlerinin artmasıyla, şirketin sendikalıları işten çıkarmak da dahil olmak üzere çeşitli baskı uygulamaları devreye soktuğu tabir ediliyor.

Tekgıda-İş Sendikası Örgütlenme Uzmanı Suat Karlıkaya, 2018 yılında 16 personelin işten çıkarılmasından evvel de şirkette yedi çalışanın sendikalaşma sebebiyle işten atıldığını belirtiyor.

Bu personellerden biri, 2012 yılında işten çıkarılan personel Kemal Kapar.

Mahkeme, Kemal Kapar’ın “sendikal sebeplerle iş akdinin feshedilmiş olduğu sonucuna varıldığına” hükmetti.

Eksper raporunda, şirket tarafından yapılan yıllık performans değerlendirmesinde Kapar’ın “beklentinin üstünde” nota sahip bir çalışan olduğuna ve sendikal faaliyetlerle bilindiğine yer verildi.

Mahkeme kararında, Kapar’ın sendikal çalışmaları sonucunda kimi çalışanların sendikaya üye olduğu ve Kapar’ın bu gelişmelerin sonunda işten çıkarıldığı belirtildi.

Şirket ise yazılı açıklamasında, “Cargill olarak, çalışanlarımızı önemser ve onları her vakit birinci sıraya koyarız. Cargill Türkiye olarak çalışanlarımızın haklarının ihlal edilmediği konusunda rahatız ve Orhangazi tesisi ve başka yerlerde İnsan Hakları alanındaki taahhütlerimiz doğrultusunda faaliyetlerimizi sürdüreceğiz” diyor.

‘Ailemizin ekonomik dayanağı ve emekçi dayanışmasıyla ayakta kalıyoruz’

2018 yılında işten çıkarılan ve 1000 günü aşkın müddettir işe iade çabası yürüten çalışanlar ortasında 32 yaşındaki Faik Kutlu da yer alıyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Kutlu, iki buçuk yıldır süren direniş ve işsizlik sürecinde ailesinin ekonomik takviyesi ve personel dayanışmasıyla ayakta kaldığını belirtiyor.

Kutlu, bir gün kendisini bu türlü sendikal gayret içinde bulacağını iddia etmediğini fakat bundan pişmanlık duymadığını söylüyor:

“Hepimiz, hayatı yalnızca konut, iş ve kahve üçgeninde geçen insanlardık aslında. Lakin yalnızca Anayasal hakkımız olan sendikalaşma talebimiz sebebiyle işten çıkarılmayı kabul edemedik. Haksızlığa uğrayınca, içimizde bu çabayı vermek için bir ateş yandı.

“İki aylık bir bebeğim var. Hakikaten güç durumdayız fakat bu uğraşın sonuna dek gideceğiz. Bu direnişin içinde, üç çocuğu olanlar ve bu fabrikaya 20 yıl emek vermiş beşerler da var. ‘Bir aileyiz’ diyorlardı lakin hakkımızı aradığımızda kapıya koydular.”

İşten çıkarılmalarıyla sonuçlanan sürecin ise 2014 yılındaki emekçi çıkarmalarına verdikleri reaksiyonla başladığını anlatıyor:

“2014-2015 yıllarında sendikalaşmadan dolayı işten çıkarılanlar için 78 günlük bir direniş gerçekleştirdik. Çalışmalarımız sonucu 2014 yılında kâfi sayıya ulaştık ve bakanlığa sendikal yetki müracaatında bulunduk. Lakin Cargill’in avukatları, İstanbul’daki genel müdürlük çalışanlarının toplam sayıya eklenmemiş olduğunu söyleyerek müracaatımıza itiraz etti. Bu itiraz kabul edildi ve yetki müracaatımız düşürüldü. Lakin biz buna karşı hiçbir tutum almadan çalışmaya ve kâfi sayıya ulaşmak için örgütlenmeye devam ettik.”

Lakin emekçilerin anlatımına nazaran bu süreç, kâfi sayıya ulaşmak için iş yerinde sendikal faaliyetlere devam eden çalışanların 2018 yılında işten çıkarılmalarıyla sonuçlandı.

Cargill’den yapılan yazılı açıklamada şirketin, “dernek kurma özgürlüğü ve toplu mukavele hakkı prensiplerine uyma konusunda güçlü tabir ediliyorbir küresel sicile sahip olduğu”, dünya genelinde etkin 194 müzakere temsilcisi ve 350’nin üzerinde toplu kontratı bulunduğu belirtiliyor.

Lakin Cargill Türkiye bunlardan biri değil zira şimdi iş yerinde hiçbir sendika, yüzde 40’lık kâfi üye sayısına ulaşamadı.

Getty Images

Cargill ne diyor?

Çalışanlar 17 Nisan 2018 tarihinde nişasta bazlı şeker kotasının yüzde 10’dan yüzde 5’e indirilmesini sebep gösterilerek işten çıkarıldığında, yeni uygulamanın yürürlüğe girmesine şimdi 6 ay vardı.

Şirket ise BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “nişasta bazlı şeker kotası” savunmasını içeren davaları kaybetmesine rağmen, personellerin işten çıkarılmasıyla ilgili tezini sürdürüyor:

“2018 Mart’ının sonunda, hükümetimizin belirlediği kotalardan dolayı Cargill Türkiye’nin üretimi yarı yarıya azalmıştır. O devirde, bu değişikliğin çabucak olup olmayacağı net değildi. Kotadaki bu azalmaların yol açtığı önemli maddi baskılardan dolayı, idare, tesisin ekonomik sürdürülebilirliğini korumak için almış olduğu öbür maliyet azaltıcı tedbirlere ek olarak tesisteki çalışan sayısının azaltılmasının gerekli olduğu sonucuna varmıştır.

“Bu, kolay alınmış bir karar değildi ve istihdam konusu lakin öbür önlemlerin Orhangazi’nin faaliyetini sürdürme yeteneğini sağlamakta yetersiz kaldığı görüldüğünde değerlendirilmiştir. Bu çalışmalar temelinde, işten çıkarma için on altı çalışan seçildi. Bu işten çıkarma kararlarının alınmasında sendika üyeliği, bir etken olmamıştır.”

Cargill ayrıyeten, işe iade gayreti yürüten çalışanların halihazırdaki boş konumlara başvurmasını tavsiye ediyor:

“Her ne kadar Orhangazi tesisindeki toplam çalışan sayısı, Nisan 2018’den bu yana düşmeye devam ettiyse de zaiyat sayılarının tesisin inançlı ve yönetmeliklere uygun biçimde çalıştırılması için gerekli taban çalışan düzeyine ulaşması sonucunda, son iki buçuk yıl içinde tesiste birkaç konumu doldurma muhtaçlığı hasıl olmuştur. Eski çalışanların hala açık olan konumlara başvurmasının önünde hiçbir mahzur yoktur. Bunu yapmamışlardır. Daha düşük performanslarına karşın, eski çalışanlar, başvurmaları halinde başka adaylar ile tıpkı seçim sürecinden geçebileceklerdir.”

‘İşe iade kararlarında seçim hakkı iş verenin olmamalıdır’

Tekgıda-İş Sendikası Örgütlenme Uzmanı Suat Karlıkaya, personeller işe iade davasını kazandıktan sonra iş verene bunu yerine ek tazminat ödeme seçeneği sunulmasının Türkiye’de sendikalaşmanın önündeki temel problemlerden biri olduğunu tabir ediyor.

Bu savını, Cargill’de yaşananlardan örnek vererek şöyle anlatıyor:

“Cargill 2012-2018 ortasında sendikalı personelleri işten çıkarırken, fabrikada çalışmakta olan başka çalışanlara, ‘Sendikaya üye olduğunuzda başınıza bu gelir’ bildirisi verdi. Nişasta bazlı şeker kotası münasebet gösterilse de kalan emekçiler arkadaşlarının sendikadan dolayı işten çıkarıldığını biliyordu zira birçoğu yüksek performans gösteren emekçilerdi.

“İşçiler işe iade davasını kazanmasına karşın şirket bunun yerine emekçilere tazminat ödemeyi seçti. Zira iş verenin temel maksadı, içeride kalan çalışanları sendikalaşmaya karşı korkutmaktı. Meğer işe iade davasını kazanan bu personeller tekrar iş başı yapsa, içerideki öteki personelin de korkusu yenilecek ve sendikaya üye olacaktı. Patron de bu yüzden iş başı yaptırmayarak, tazminat ödeme yolunu seçiyor.”

BBC Türkçe’nin Cargill Türkiye’ye yönelttiği sorular ortasında bu argüman da yer alıyor.

Fakat şirket yazılı karşılığında bu savla ilgili açıklama yapmadı.

Cumhuriyet