Covid-19: Pandemiyle mücadelede başarılı olan ülkeler neleri doğru yaptı?

Getty Images

Covid-19, 2,5 milyondan fazla can kaybı ve 115 milyon teyit edilmiş hadise sayısıyla tüm dünyayı sarstı. BBC Panorama’dan Jane Corbin, dünya genelinde virüsle gayrette uygulanan en iyi stratejileri araştırdı.

BBC

Geçtiğimiz bir yıl boyunca Covid-19 ile ilgili çok sayıda haber yaptım. Artık ise dört farklı kıtada başkanların ve üst seviye sıhhat yetkililerinin virüsle gayret sürecinde neye öncelik verdiklerinin peşine düştüm.

Yaptığım araştırmada, virüsün yayılması ve can kayıplarının önüne geçilmesinde dört kritik hususun öne çıktığını tespit ettim:

Sonları denetim etmek ve ülkeye girişleri takip etmek için erken ve tesirli formda harekete geçilmesi

Enfekte olduğundan şüphelenilen herkese test yapılması, izlenmesi ve temas takibi yapılması

Virüsü denetim altına almak için karantinaya alınanlara maddi dayanak verilmesi

Tesirli liderlik gösterilmesi, kamuoyuyla dengeli ve vaktinde bağlantı kurulması

BİRİNCİ ADIM: Hazırlık

Stanley Park, Güney Kore’nin başşehri Seul’de yaşıyor. Kızı Joo Yeon’u havaalanından almaya gittiğinde, onu kucaklayarak değil, bir maske ve bir şişe dezenfektan spreyle karşıladı.

Bu, Stanley’nin birinci salgın tecrübesi değil. 2015’te Mers salgınının Doğu Asya’da yarattığı hasar ve endişe hafızasında hala taze.

Bu, yalnızca ferdi seviyede değil, ülkenin genel olarak çok ders çıkarttığı bir tecrübe. Güney Kore, Mers’in akabinde halk sıhhatiyle ilgili acil durumlara hazırlıklı olmak ve gerekli müdahaleyi yapmak için 48 ıslahat hayata geçirdi. Bunların karşılığını da son bir yılda aldı. Koronavirüs vurduğunda, yetkililer, yerleri kapatmadan ve ulus çapında genel bir kapanma uygulamadan salgın eğrisini süratli bir halde düzleştirmeyi başardı.

ABD’nin Atlanta kentinden Güney Kore’ye gelmesinin akabinde Joo Yeon, ailesinin meskeninde iki hafta süren katı bir karantinayı tamamladı, bu devirde hareketlerini izleyen bir uygulama indirdi ve sıhhat durumunu denetim eden sıhhat vazifelileri tarafından altı defa telefonla arandı. Karantinayı o kadar ciddiye aldı ki, “her ihtimale karşı bahçeye bile gitmedi”.

Güney Kore Başbakanı Chung Sye-kyun, “En başından itibaren tıpkı şeyin tekrar olmasını engellemek için kapsamlı önleyici önlemler uygulamaya koyduk. Tarih tekerrür ediyordu” dedi.

İKİNCİ ADIM: Test-izleme-temas takibi

İngiltere’nin kuzeydoğusunda aile hekimliği yapan Dr. David Hodges Mart 2020’de Panorama’ya yaptığı açıklamada, “Şu anda durum çok sıkıntı. Bana gelen hastaların koronavirüs olup olmadığı hakkında hiçbir fikrim yok. Yüzlerce hadiseyi tespit edemiyor olabiliriz” demişti.

Mart ayındaki birinci kapanma periyodu öncesinde hadiselerin süratle arttığı ve eldeki kaynakların da azaldığı bir devirde, o vakte kadar temas takip sistemi uygulayan İngiltere hükümeti, yaygın test uygulamasına son verdi. Sırf hastanelerde test yapma kapasitesine sahipti. Hükümetin resmi test ve temas takip programı ise Mayıs ayında başlatıldı.

Getty Images

Hastaneye yakın bir aralıkta bulunan temas takip takımları her kuşkulu hadisenin peşine düşüyordu. Grup, her türlü ayrıntıyı didik didik inceleyebiliyor, kredi kartı ve cep telefonu üzere datalara de ulaşabiliyordu. Bölgedeki kamera manzaralarını izleyip, araştırdığı bireyle ilgili bir şey yakaladığında ise çabucak grupları yönlendiriyorlardı.

Başbakan Chung Sye-kyun, daha ülkede birinci hadise tespit edilmeden evvel dümeni şahsen eline aldı ve test, izleme, temas takibine öncelik verdi.

Sye-kyun, “Bu stratejiyi uygulayarak iyi ve manalı bir sonuç elde ettik” dedi.

Nüfusu 52 milyon olan Güney Kore’de toplam meyyit sayısı ise 1700 civarında.

İngiltere hükümeti ise test sistemini iyileştirmeye devam ettiğini ve daha da iyileştirmek için elinden gelen her şeyi yaptığını söylüyor.

ÜÇÜNCÜ ADIM: Karantina takviyesi

Hindistan’ın Kerala kentinde toplum sıhhati çalışanı olarak vazife yapan Usha Kumari, “İnsanları konutta tutmak, Covid’i denetim altına alabilmemizin ana nedeni” diyor. Usha, “Asha çalışanları” olarak bilinen 30 bin toplumsal sıhhat görevlisinden biri.

Usha, sorumluluğu altındaki bölgede kendini karantinayı alması gereken herkesin meskende kalmasını sağlamakla vazifeli. Bu bireyler için alışverişe gidiyor, ilaçlarını ve gereksinim duyabilecekleri her şeyi topluyor ve böylelikle konutta kalmalarını sağlıyor.

Karantina olanlara verilen dayanak ise bununla kalmıyor. Kurulan aşevleri konut karantinası yapanlara günde 600 civarında fiyatsız yemek sağlıyor ve pandeminin başlangıcından bu yana ayrıyeten ruh sıhhati için takviye veriliyor.

İngiltere’de, Eylül ayına kadar konut karantinasında kalmak zorunda olanlara 500 sterlinlik maddi yardım yapılacağı açıklandı. Lakin, birinci dört aylık devirde yapılan müracaatların üçte ikisi reddedildi. Acil Durumlar için Bilimsel Müşavere Konseyi’nin (Sage) Eylül’de ayında açıklanan raporunda, İngiltere’de kendini karantinaya alması gerekenlerin sadece yüzde 20’sinin bunu yaptığı tespiti yer aldı.

Artık ise İngiltere hükümeti, dayanak kapsamını genişletiyor ve dört milyon insanın hak kazanabileceğini söylüyor.

Kerala’nın Sıhhat Bakanı KK Shailaja, üç yıl evvel çok sayıda kişinin hayatını yitirmesine neden olan Nipah virüsünün görüldüğü devirden kıymetli dersler aldı ve bu dersleri Covid-19 ile gayrete uyguladı. Kendini karantinaya alanlara dayanak sağlayarak, yetkililerin yayılmayı denetim edebildiklerini ve hastanelerde kapasiteyi zorlayan bir yığılmayı önleyebildiklerini söylüyor.

35 milyonluk nüfusu ile Kerala, Mart 2020’de Hindistan’da en yüksek hadise sayısına sahip olan yerken, bugün dünyada en düşük Covid-19 vefat oranına sahip yerler ortasında bulunuyor.

DÖRDÜNCÜ ADIM: Yaşlıları koruyun

Aile doktoru Dr. Lisa Federle, Nisan ayı başında Almanya’nın Baden Württemberg eyaletindeki Tübingen kentinde virüsün yayılmasını engellemek ve ziyaretlerin devamını sağlamak için bakımevlerine giderek test yapmaya başladı.

Getty Images

Tübingen Belediye Lideri Boris Palmer, “en yüksek riski taşıyan beşerler için özel bir müdafaa kalkanı oluşturulması gerektiğini” düşünüyordu. İtalya ve İspanya’daki virüsün ilerlemiş yaş kümeleri üzerindeki tesirinin farkındaydı. Palmer, “Yaşlılar için özel muhafazaya muhtaçlığımız vardı” dedi.

Palmer, belediye bütçesini kullanarak, taksi fiyatlarında indirim, meskenlere fiyatsız maske dağıtımı ve aşikâr saatlerde alışverişte öncelik üzere kasabanın yaşlı nüfusunu koruyacak adımlar attı.

Bu tedbirler sayesinde kasabadaki üniversite hastanesine başvuran Covid-19 olaylarının sayısı düşük düzeylerde kaldı ve öbür tıbbi tedavi süreçlerinde de aksamalar yaşanmadı.

Birleşik Krallık’tan farklı olarak Almanya’daki federal sistem sayesinde her eyalet kendine mahsus tedbirler alabildi. Diğer Avrupa’da bakımevlerinde kalanlar olmak üzere yaşlılar, pandemide en fazla can kaybının görüldüğü küme oldu.

İngiltere’de birinci etapta bakımevlerine ziyaretler yasaklanırken, testlerin çok yavaş yapıldığı tarafında tenkitler gelmeye başladı. İngiltere hükümetinin hastaneden taburcu olup bakımevine yerleştirilen bireylere test yapma mecburiliği 15 Nisan’da başladı. Ulusal İstatistik Ofisi’ne nazaran, Temmuz ayı prestijiyle İngiltere ve Galler’de salgının başlangıcından bu yana en az 20 bin bakımevi sakini Covid-19 nedeniyle ömrünü yitirdi.

Araştırmalar yapmak üzere Şubat ayında salgının başlangıç noktası olan Çin’in Wuhan kentine gönderilen bulaşıcı hastalıklar uzmanı Prof. Dr. Dale Fisher, “Bakımevleri kelam konusu olduğunda, buralarda yaşayanlar savunmasız bir küme ve bu kimseyi şaşırtmamalı. Dünyanın hiçbir yerinde neresinde huzurevlerine ilgi gösterilmediği açık. Buralardaki can kaybı kaydadeğer düzeylerdeydi” dedi.

BEŞİNCİ ADIM: Bir aşılama stratejisi

Birleşik Krallık tarihinin en büyük aşılama programlarından birisi uygulanıyor ve şu ana kadar 26 milyondan fazla kişi en az birinci doz aşıyı aldı. Her ne kadar dünyada aşılama konusunda liderliği elinde tutan İsrail’in gerisinde olsa da yetişkinlerin yarısından fazlasını aşılayan İngiltere bu programla büyük bir muvaffakiyete imza attı.

Reuters

İngiltere’nin muvaffakiyetinin altında planlama konusundaki muazzam çalışmalar yatıyor. Sıhhat ve Toplumsal Bakım Bakanlığı, daha birinci Covid-19 olayı tespit edilmeden evvel yaygın aşılama programı üzerinde çalışmaya başladı. 2020 yazında, hükümet 100 milyon doz Oxford-AstraZeneca aşısı ve 30 milyon doz Pfizer-BioNTech aşısı için mutabakatlar imzaladı.

Avrupa’da ise durum çok daha farklı. Planlama çalışmaları daha geç başladı ve dağıtım da yavaş ilerliyor. Avrupa’da aşı olanların oranı yüzde 8 olurken, İngiltere’de ise bu oran yüzde 36. İngiltere, aşı muahedeleri Avrupa Birliği’nden (AB) üç ay evvel yaptı.

Gelişmekte olan ülkelerde ise durum daha da makus. Neredeyse tüm Avrupa ülkeleri ve ABD’de aşı kampanyalarına başlanırken, Afrika’da aşılama yapan ülke sayısı ise çok az.

Reuters

Michael Kuta, Güney Afrika’nın Cape Town kentinde, Johnson & Johnson aşısı için Dr. Linda Gail-Bekker tarafından yürütülen deneme çalışmalarına katılan gönüllülerden birisi. Michael, kendisine verilenin gerçek aşı mı, plasebo mu olduğunu bilmiyor. Lakin yeniden de değdiğini söylüyor: “Pandemi sürecinde aşıya ulaşmak, yaşamak için tek bahtım bu. Ailemin bana hala muhtaçlığı var.”

Gelir seviyesi düşük olan ülkelerin büyük bir kısmı, Covid-19 Aşıları Global Erişim Programı’na (Covax) bel bağlamış durumda. İngiltere, yaklaşık 500 milyon sterlin ile bu programın en büyük bağışçıları ortasında yer alıyor. Güney Afrika da bu teşebbüse dahil oldu.

Fakat aşılama stratejisinin milletlerarası ölçekte yapılması koşul. Güney Afrika ve Brezilya’da olduğu üzere, aşıya erişimin sonlu olduğu ülkelerde, virüsün mutasyona uğrama ihtimali bulunuyor. Bu durum, daha bulaşıcı ve diğer ülkelere de yayılan yeni varyantların ortaya çıkma riskini beraberinde getiriyor. Bilim insanları, bu varyantların mevcut aşılara daha dirençli olmasından korkuyor ve bu durum da aşılama programını başarılı bir formda gerçekleştiren ülkelere risk oluşturuyor.

“Bedeli ağır”

İngiltere hükümeti, ileride geriye dönüp bakma, yaşananları tahlil etme ve düşünme fırsatı olacağını söylüyor. Uygun vakitte bağımsız bir soruşturmanın başlatılması bekleniyor. Lakin şu evrede bütün odak noktası dünya çapında sıhhat sistemleri üzerinde büyük baskı yaratan bu salgınla çaba etmek.

Aşıyı global olarak dağıtmaya yönelik çalışmalar devam ederken, insanlığın Covid-19 salgınına karşı verdiği gayrette kıymetli bir dönüm noktası geçilmiş üzere görünüyor.

Prof. Dr. Dale Fisher, son 12 aydan ders çıkarmama riskinin alınamayacağını söylüyor:

“Sert bir darbe yedik ve ağır bir bedel ödedik. Yapabileceğimiz en makus şeylerden biri bu bittiğinde olağana dönmek. Şayet bu yaşananlardan ders çıkarmazsak, tarih tekerrür edecek.”

Cumhuriyet