BBC
Mevzu aşılama olunca dünyanın dört bir yanında milyonlarca insan birebir soruyu soruyor: Bana ne vakit sıra gelecek? Az sayıda ülkede yetkililer bu bahiste aşikâr bir takvim ve amaçlar belirlemiş bulunuyor lakin dünya genelinde tablo net olmaktan hayli uzak. O halde, bildiklerimiz neler?
Dünyayı Covid-19’a karşı aşılamak bir vefat kalım sorunu. Bu, karmaşık bilimsel süreçler, çokuluslu şirketler, hükümetlerin birbiriyle çelişen ve çatışan amaçları, bürokratik ve yasal mani ve faktörlerle örülmüş bir süreç ve bu nedenle de dünyada aşılamanın hangi süratle ve nasıl ilerleyeceğini kestirim etmek çok kolay değil.
Economist kümesinin analiz ve araştırmalar yoluyla varsayım ve tavsiyeler geliştiren ünitesi Economist Ingelligence Unit’ten (EIU) Agathe Demarais, bu mevzuda en kapsamlı çalışmalardan birini yaptı.
Bu çalışmada dünyanın aşı üretim kapasitesine ve bu aşıların insanların koluna vurulmasını sağlayacak sıhhat alt yapısına, ülkelerin nüfusları ve alım güçlerine bakıldı.
Bulguların birçok öngörülebileceği üzere varlıklı ve fakir ülkeler ayrımına işaret etti.
ABD ve İngiltere, aşı geliştirmeye yatırım yapabilen ve sipariş listesinde öne geçebilen ülkeler olarak şu anda sağlam bir aşı stokuna sahip.
Kanada ve Avrupa Birliği ise aşı stoku bakımından onların biraz gerisinde yer alıyor.
Düşük gelir kümesindeki ülkelerin birçoklarında şimdi aşılama başlamadı ancak aşağıdaki tabloya ülke ülke baktığınızda sizin de görebileceğiniz üzere birtakım sürprizler de var.
Kanada, geçen yılın sonlarında nüfusu için gerekli olandan beş kat fazla aşı sipariş ettiği için eleştirilmişti lakin aşıların tesliminde tıpkı ölçüde önceliği alamadıkları görülüyor.
Bunun sebebi Kanada’nın, ABD’de eski Trump idaresinin aşı ihracatını yasaklayabileceği endişesiyle Avrupa’daki fabrikalarda üretilen aşılara yatırım yapması oldu. Ama bu hesap yanlış çıktı.
Avrupa’daki aşı fabrikaları taleple başetmekte zorlanıyor ve ihracatı sınırlama-yasaklama tehdidi ABD’den değil Avrupa Birliği’nden geldi.
Agathe Demarais, “Avrupa pazarı kâfi aşıyı bulamadığı sürece Kanada’ya büyük ölçüde aşı gönderilmesinin mümkün olamayacağını düşünüyorum” diyor.
BBCDemarais, Çin’in ise aşı sürecinden çıkarlı çıkacağı kanısında:
“Aşı sürecinin Çin’e uzun vadede olumlu tesiri olacak. Çin aşılarını alan hükümetlerin gelecekte Çin’e rastgele bir hususta ‘Hayır’ demesi bayağı zorlaşacak.”
BBCHindistan ve Çin’in ikilemi
Buna karşılık global bir aşı muhteşem gücü olmak, Çin’in kendi nüfusunu aşılama bakımından da önde olduğu manasına gelmiyor.
Economist Intelligence Unit’in araştırması dünyada aşı üretiminde ön sıralardaki iki ülke olan Çin ve Hindistan’ın, kendi nüfuslarını 2022 yılı sonuna kadar kâfi seviyede aşılayamayabileceğinş gösteriyor.
Bunda her iki ülkenin de dev nüfuslara sahip olmasının, buna karşılık sıhhat çalışanlarının sayısının hudutlu olmasının rolü olduğu söyleniyor.
BBC‘Aşı arzını süratle artırmak zor’
Hindistan’ın Covid aşısında bu kadar başarılı olmasında tek bir kişinin büyük rolü oldu.
Adar Poonawalla’nın sahibi olduğu Hindistan’daki Serum Enstitüsü, şu anda dünyanın en büyük aşı üreticisi.
Lakin biraz geriye sarfiyat ve 2020 ortalarına dönersek, o devir Poonawalla’ya ailesi bile “Aklını yitirdi” gözüyle bakıyordu.
Poonawalla şahsî servetinden yüz milyonlarca doları, başarılı olup olmayacağı şimdi belirli olmayan aşılara yatırmıştı.
Bu yılın Ocak ayında bu aşılardan Oxford Üniversitesi ve AstraZeneca şirketi tarafından geliştirilen aşının birinci üretim hakkı Hindistan hükümetine verildi ve Poonawalla’nın fabrikaları Hindistan hükümeti için üretim yapan iki şirketten biri olarak, şu anda günde 2,4 milyon doz Oxford-AstraZeneca aşısı üretiyor.
Poonawalla, Hindistan hükümetinin yanı sıra ürettiği aşıları Brezilya, Fas, Bangladeş ve Güney Afrika’ya da gönderiyor.
Lakin herkesi mutlu etmek ve bütün talepleri karşılamak hala mümkün değil.
Poonawalla, “Ben çok daha fazla tesiste aşı üretilebileceğini düşünüyordum. Lakin maalesef şu anda en azından yılın birinci üç ayında ve tahminen de ikinci üç ayında aşı arzında çok büyük bir artış göremeyeceğiz” diyor.
Aşı üretimini süratle artırmanın mümkün olmadığını anlatan Poonawalla, “Bu vakit alıyor. Beşerler Serum Enstitüsü’nün büyülü bir kaynağı olduğunu sanıyor. Evet işimizi iyi yapıyoruz lakin elimizde sihirli bir değnek yok” diye de ekliyor.
EPAPoonawalla şu anda çok aşı üretebilmesini geçen yılın Mart ayında tesislerini kurmaya ve kimyasal bileşenleri ve teçhizatı depolamaya başlamasına borçlu.
Ayrıyeten, üretim sürecinde ne kadar aşı yapılabileceği bir çok faktöre bağlı olarak değişebiliyor.
“Bu bilim olduğu kadar bir sanat da” diyor Agathe Demarais.
İmalatçıların şu anda üretim yapabilmek için aylar evvel çalışmaya başlaması gerekiyor. Birebir şey yeni varyantlara nazaran gerekli olabilecek güçlendirici aşılar için de geçerli olacak.
Covax: Fakir ülkelere aşı projesi
Hint iş insanı Poonawalla maksadının evvel Hindistan daha sonra Covax projesi üzerinden Afrika’ya da aşı sağlamak olduğunu anlatıyor.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), aşı ittifaki GAVI ve Salgın Hastalıklara Karşı Hazırlık Merkezi CEPI’nin öncülüğünde başlatılan Covax teşebbüsü dünyadaki her ülkeye ucuz aşı sağlanmasını hedefliyor.
Aşı almaya kâfi bütçesi olmayan ülkelerin oluşturulan özel bir fon üzerinden parasız aşı alması hedefleniyor. Öbür ülkeler ise aşikâr bir ödeme yapacak ancak hedeflenen, oluşturulan ittifak üzerinden bu ülkelerin aşıyı daha ucuza almalarının sağlanması.
Covax’ın Şubat ayı prestijiyle fakir ülkelere aşı ulaştırmaya başlaması bekleniyor.
Bu ortada Covax planları bir çok ülkenin kendileri için aşı alma pazarlıkları yüzünden baltalanıyor.
Hint iş insanı Poonawalla şu ana kadar çabucak bütün Afrika ülkelerinin başkanlarının kendisiyle tek tek aşı alımı için temasa geçtiğini anlattı. Geçen hafta Uganda, Serum Enstitüsü’nden 18 milyon doz aşı siparişi için mutabakat yaptığını açıklamıştı. Lakin Uganda bu aşıların bir dozu için Covax tarafından ödenen 4 doların çok üzerinde 7 dolar üzere bir fiyat ödüyor.
Serum Enstitüsü ise Uganda ile görüşmelerin sürdüğünü söylüyor ancak mutabakat imzalandığını yalanlıyor.
Poonawalla, WHO’dan ön onay alır almaz Covax’a AstraZeneca aşısından 200 milyon doz vereceğini vadetti. Aslında Covax’a 900 milyon doz daha verebileceğini söylediyse de bunun için bir takvim verebilmiş değil.
Poolawalla kelamının ardına olduğunu söylüyor fakat kimi dertler olduğunu da kabul ediyor. Covax’ın çok sayıda aşı üreticisiyle iş yapmaya çalıştığını ve her birinin farklı fiyatlar ve farklı takvimler verdiğini ekliyor.
Economist Intelligence Unit: Kimi ülkeler 2023’e kadar aşı kampanyalarını tamamlayamayacak
Economist Intelligence Unit’ten Agathe Demarais de, Covax’ın ne kadar başarılı olabileceği konusunda temkinli.
Her şey planlandığı üzere gitse bile bu proje, bu yıl içinde ülkelerin nüfuslarının yüzde 20-27’sinin aşılanması gayesini belirlemiş bulunuyor ki bunun da bir fark yaratabilecek lakin salgının gidişini esaslı bir formda durdurmayacak bir oran olduğunu söylüyor.
EIU’nun iddialarına nazaran birtakım ülkeler 2023 yılına kadar bile aşı kampanyalarını tamamlayamayacak.
Aşılama her ülke için bilhassa de genç nüfuslu hasebiyle hastalığı ağır geçiren ve ölenlerin sayısının yüksek olmadığı ülkeler için öncelikli amaç olmayabilir.
Fakat bu, virüsün, dünyanın rastgele bir yerinde yayılmasını sürdürdükçe yeni aşıya sağlam mutasyonlara uğrama ve bütün dünyaya tekrar yayılma tehlikesinin devam etmesi manasına geliyor.
Herşeye karşın iyi haberler de var. Aşı üretimi büyük bir süratle devam ediyor lakin dünyanın 7,7 milyarlık nüfusunu aşılama şimdiye kadar hiç denenmemiş bir gaye.
Demarais ise hükümetlerin halklarına karşı nelerin mümkün olduğu konusunda çok açık olması gerektiğini vurguluyor ve “Bir hükümetin ‘Hayır yıllarca nüfusun birçoklarının aşılanması gayesine ulaşamayacağız’ demesi çok güç ve hiç kimse bunu söylemek istemiyor’ diyor.
Bilgi gazeteciliği: Becky Dale ve Nassos Stylianou.
Cumhuriyet
