Demir Özlü’nün 1984’te Behçet Aysan’a yazdığı mektup: “Türk edebiyatının en büyük sorunu dünya akımlarıyla karşılaşmak ve hesaplaşmak”

“Güzel mektubuzu ve şiir kitabınız ‘Sesler ve Küller’i aldım. Doğrusu genç şairlerin çok uzakta olan beni unutmaması, sizin üzere oburlarının da hatırlaması bana büyük bir memnunluk sunmaktadır.”

13 Şubat Cumartesi günü hayatını kaybeden ve yasaklı olduğu ülkesine uzunca bir mühlet dönemeyen müellif Demir Özlü, 1993 Madımak Katliamı’nda öldürülen şair Behçet Aysan’a yazdığı mektuba bu cümlelerle başlıyor.

22 Aralık 1984 tarihinde kaleme aldığı mektubunda Özlü, Aysan’a tıpkı yıl Yaşar Nabi Nayır Şiir Mükafatı kazandıran ‘Sesler ve Küller’* kitabı üzerine değerlendirmelerde bulunuyor.

Aysan’a “Kardeşim” diye seslendiği mektubunda Özlü, Sesler ve Küller’deki şiirleri severek okuduğunu ve şiirleri başarılı bulduğunu söylüyor.

Özlü, “Artistik, hisli ve kapalı” üzere benzetmeler yaptığı Aysan’ın şiirleri için, “Fazlaca expressionist / anlatımcı olmadığı için de üzerinde çokça şeyler söyleyemiyorum, yazamıyorum. Fakat birinci elde, şiirinizin bütün folklorik ögelerden arınmasını temenni ederim -benim fikrim sorulursa” tabirlerini kullanıyor.

Stockholm’den İstanbul’a uzanan dostluk

Türk edebiyatına büyük katkıları olan Özlü ve Aysan bugün hayatta değil.

1979’da Stockholm’e yerleşen ve 12 Eylül Darbesi sonrasında da vatandaşlıktan çıkarılan Özlü ülkesine fakat 1989’da dönebildi.

12 Mart’tan sonra tutuklanan Aysan da tahsil gördüğü tıp fakültesine orta vermek zorunda kaldı, cezaevinde yattı. Aysan, 2 Temmuz 1993’te Pir Sultan Abdal şenlikleri kapsamında gittiği Sivas’ta Madımak Oteli’nde 32 aydın ve sanatçı ile birlikte yakılarak öldürüldü.

Dramaturg, şair ve müellif Eren Aysan, vefatı sonrasında Özlü’nün, babası Behçet Aysan’a yazdığı bir mektubu BBC Türkçe ile paylaştı.

Özlü ile sadece bir kez Stockholm’de görüştüğünü belirten Eren Aysan, bu buluşmasında Özlü’nün İstanbul’dan, ölen dostlarından, babasından ve 1995 yılında PKK’nın bombalı taarruzunda hayatını kaybeden şair ve müellif Onat Kutlar’dan kelam açtığını anlatıyor:

“Görüşmemizde babamla Stockholm’deki buluşmasından da kelam etmişti. 80’li yılların ortalarında babam ve hekim arkadaşları NÜSHED’i (Nükleer Savaşa Karşı Doktorlar Derneği) kurmuş ve bu nedenle yargılanmışlardı. Bu hukuk garabetinden kısa bir müddet sonra da derneğin memleketler arası kongresi için Stockholm’e gitmişlerdi. Demir Beyefendi siyasi yasaklıydı o devir.”

‘Bir doküman, bir his tohumu, bir iz’

Eren Aysan’da bulunan Özlü imzalı mektupların birincisi 9 Aralık 1983 tarihli; sonuncusu ise 11 Şubat 1991.

Birinci mektubunda Aysan’a “Pek sayın ve sevgili kardeşim Behçet Aysan” diye hitap eden Özlü’nün bu hitabı daha sonra “Sevgili Behçet”e evriliyor.

Özlü’nün vefatıyla “içini tuhaf bir hissin sardığını” belirten Eren Aysan, bahsi geçen mektubu yayımlamak istemesinin sebebini şu sözlerle açıklıyor:

“Sanki gerisinde bir evrak, bir his tohumu, bir iz bırakmıştı bu mektuplarla. Bir vakit düşündükten sonra en azından şimdilik bir mektubun yayımlanması gerektiğine inandım.”

‘Bir kentin şairi olun’

Mektupta Özlü, Aysan’a şu kelamları yöneltiyor:

“Öğüt değil, temenni, dilek: bir kentin şairi olun: Ankara’nın ya da İstanbul’un. O kentin bütün mistiğini yansıtmaya çalışın. ‘Beyaz Geceler’in en olumladığım anlayış olduğunu buraya kaydetmek isterim.”

‘Türk yazını kendi üstüne kapalı bir yazındır’

Bu ferdî değerlendirmelerin akabinde ise Özlü, mektubunda Türk edebiyatına üniversal çapta karşılaştırmalar yapıp birtakım tenkitler getiriyor:

“İstanbul ve Ankara’daki yazınsal iktidar ne yazık ki bir şey söz etmemektedir. Oradan görüldüğü üzere değildir. Türk yazını -ne yazık ki- ziyadesiyle kendi üzerine kapalı bir yazındır. ‘Anadolu Beylikleri'”

Kendisinin yazınsal iktidarda yer almak istemediğini, kendi isteğinin dışında yer alması durumunda ise iktidar alanının çok demokratik, kozmopolit ve biraz kargaşacı olacağını belirten Özlü mektuba şöyle devam ediyor:

“Ben genç neslin şiiriyle ilgilendim. Yeni, taze, dinamik bir şiirin geldiğini de, genel sözcüklerle bir iki kez yazdım. Lakin sizleri o derece büyük zahmetler bekliyor ki…”

Bu zahmetlere değinen Özlü, o günlerde dünyada 70 yaş etrafında büyük bir şairler neslinin yer aldığını, Polonyalı, Macar, Çek, Meksikalı ya da öteki uluslardan bu şairlerin gençliklerinde sürrealizme ilgi duyduklarının altını çiziyor.

Daha genç şairleri daha az tanıdığını fakat tanıdığı kadarıyla da bu şairlerin dünya görüşü olarak Heiddeger ideolojisiyle, Nietsche ideolojisiyle, düşünsel ya da estetik sistemlerle, Adorno ve futürizm ile hesaplaştığını söyleyen Özlü şu satırları yazıyor:

“Türkiye’deki genç şair nelerle hesaplaşıyor: içinde yaşadığı ortamla, toplumla, buna eklenen birtakım şeyler var sonra: hisler -duygusal derinlik-, deyiş ustalığı, şiir geleneğinin verdiği deyiş öğeleri.”

‘Orada sosyolojik romanla, mevcut şiirin sürmesini istiyorlar’

Bu hesaplaşmanın şiir ortamı ve genç şairler nesli için kâfi olmadığı görüşünü savunan Özlü, “Onların aksi ya da gerçek hesaplaşacağı düşünsel ya da estetik sistemler gereklidir. Nâzım, fütürizmde kıymetli ölçüde, Yahya Kemal de Moreas’ın getirdiği estetikle, boğuşmuş ve yoğrulmuştur” diye yazıyor.

Getty Images

Garip akımı için ise “Daha sonra Türkiye’den sınırdışı edilen büyük entelektüel Erol Güney, Fransız şiirinin -sürrealizm sonrası- bütün datalarını, onların faydalanmasına sunmuştur” diyen Özlü şu sözlerle mektubuna devam ediyor:

“Biz 1950’lerde, bir iki kişi, sürrealizmin ve egzistansiyalizmin hesaplaşmasına girişmek istedik. Beğenmediler. Rahatları kaçtı. Edebiyat ortamını yine dışarıya kapattılar. Orada sosyolojik romanla ve mevcut geleneğin sürmesi olan bir şiirle yetinmek istiyorlar. Bütün bunlara kapalı başların, 1844 El Yazıları’nı vs. anlayabileceğini sanmam ben.”

Sonuç olaraksa bu satırlardan hareketle Özlü, Türk edebiyatının en büyük sorunun, “dünya akımlarıyla karşılaşmak ve hesaplaşmak” olduğunu söylüyor.

‘Ne acı ki, o şair bir ortaçağ yangınında öldürüldü’

Mektubun BBC Türkçe aracılığıyla yayımlanmasına müsaade veren Özlü ailesine teşekkür eden Eren Aysan, mektuplarda Özlü’nün Aysan’a karşı takındığı hale ait ise şunları söylüyor:

“Bir müellifin, kendinden yaşça epey küçük ancak olgunlaşma sürecine girmiş bir şaire, yönlendirici yaklaşımının ne büyük değerde olduğunun ayrımına bir kez daha vardım. Ne acı ki o şair daha sonra bir ortaçağ yangınında öldürüldü.”

* Behçet Aysan, 1984 Yaşar Nabi Nayır Şiir Ödülü’nü “Ateşi Çalmak İçin” isimli evrakıyla kazandı ve bu evrak daha sonra “Sesler ve Küller” ismiyle kitaplaştı. Kitap ayrıyeten 1986 Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü’ne ve 1987 Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü’ne de layık görüldü.

Cumhuriyet