DİSK Araştırma Enstitüsü’nün (DİSK-AR) raporuna nazaran, dolaylı-dolaysız vergiler ve öteki kesintiler nedeniyle emekçinin eline, brüt taban fiyatın yalnızca yüzde 66,6’sı net harcanabilir fiyat olarak geçiyor.
İŞÇİ YILIN 122 GÜNÜ VERGİ VE KESİNTİLER İÇİN ÇALIŞIYOR
Brüt taban fiyat üzerinden;
412,02 TL SGK emekçi primi,
29,43 TL işsizlik sigortası primi
22,34 TL damga vergisi kesiliyor. Örneğin minimum fiyatlı bir personel, yılda 268,08 TL damga vergisi ödüyor. 220,7 TL taban geçim indirimi (AGİ) düşüldüğünde emekçiden yapılan gelir vergisi kesintisi 154,5 TL oluyor. Brüt taban fiyattan yapılan direkt kesinti toplamı 618,3 TL. Böylelikle AGİ dâhil, emekçinin eline geçen net harcanabilir fiyat bin 960,3 TL’ye düşüyor.
Birgün’de yer alan haberin ayrıntıları şöyle: Bu direkt kesintilerden sonra sıra dolaylı vergilere geliyor. Çalışanın eline geçen ölçüden en az 364,37 TL dolaylı vergi (tüketim vergileri, KDV, ÖTV vb.) kesiliyor. Böylelikle direkt ve dolaylı vergiler ile prim kesintilerinin toplamı 982,67 TL’ye ulaşıyor. Bu fiyatın brüt taban fiyata oranı yüzde 33,4. Bu durumda taban fiyatlı bir personel, yılın 365 gününün 122 günü vergi ve kesintiler için çalışmış oluyor.
İŞVERENLER TABAN FİYATI 3 BİN 458 TL OLARAK KABUL EDİYOR
Bu yıl minimum fiyatın toplam maliyeti 3 bin 458 TL. Hasebiyle işverenler taban fiyatı 3 bin 458 TL olarak kabul ediyor ve sendikalarla yürüttükleri pazarlıklarda bu fiyatı temel alıyor. Taban fiyatın toplam maliyeti temel alındığında kesinti toplamı bin 497,7 TL’ye çıkıyor. Tüm dolaylı-dolaysız vergi ve başka kesintilerin taban fiyat maliyetine oranı yüzde 43,3 oluyor. Bu durumda minimum fiyatlı bir personel, yılın 365 gününün 158 günü vergi ve öteki kesintiler için çalışıyor.
VERGİ VE KESİNTİLER OLMAZSA, MİNİMUM ÜCRETLİNİN ELİNE NE KADAR PARA GEÇER?
Rapora nazaran minimum fiyatın brüt değil, net ödenmesi durumunda, şu anki taban fiyat düzeyinde bile personelin eline geçecek meblağ 2 bin 943 TL. Yani minimum fiyatın tümüyle vergiden muaf tutulması ve işverene verildiği üzere minimum ücretliye de SGK prim takviyesi verilmesi durumunda, şu anda 618 TL artış sağlanması mümkün. Yeni taban fiyat artışı da net olarak hesaplanırsa, emekçinin eline geçecek fiyatın bir geçim fiyatı olması sağlanabilir. Üstelik bu yolla minimum fiyatın toplam maliyeti daha az artmış olur.
HÜKÜMET VERGİYİ ARTIRDI
Ülkenin en büyük üç personel konfederasyonu (Türk-İş, DİSK, Hak-İş), minimum fiyatın tümüyle vergiden muaf tutulmasını istiyor. Üstelik bu yıllardır lisana getirilen bir talep. Hükümet ise bu talebi karşılıksız bırakmakla kalmıyor, birinci vergi dilimi tarifesini düşük tutarak minimum ücretliden ve düşük gelirli çalışanlardan alınan vergi ölçüsünü artırıyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılında birinci vergi dilimi tarifesi minimum fiyatın 15 katıydı. AKP iktidarında vergi dilimi tarifeleri, taban fiyat ve ulusal gelir artışından daha az artırıldı. Böylelikle 2020 yılında birinci vergi dilimi, taban fiyatın 7,5 katına geriledi. Böylelikle personeller daha fazla vergi ödemek zorunda kaldı.
MİNİMUM FİYAT ASLINDA 2 BİN 324 LİRA DEĞİL
Minimum Geçim İndirimi’nin (AGİ) bu ay sonunda belirlenecek taban fiyat fiyatına dâhil edilmemesi, personellerin ve sendikaların esas talepleri ortasında. Zira AGİ aslında minimum fiyatın bir kesimi değil. Geçmişteki vergi iadesi uygulaması 2008 yılında kaldırıldığında getirilen bir uygulama bu. Geçmişte vergi iadesi minimum fiyatın bir modülü değildi; münasebetiyle bugün de AGİ’nin taban fiyat fiyatına dahil edilmemesi, ek olarak ödenmesi gerekiyor. AGİ’nin dâhil edilmesi nedeniyle net minimum fiyat olduğundan yüksek gösteriliyor. Örneğin bu yıl aslında net taban fiyat 2 bin 324 TL değil, 2 bin 104 TL. İşveren tarafından çalışana ödenen net minimum fiyat meblağı bu. AGİ ise işveren tarafından ödenmiyor ve fiyat değil, devlet tarafından sağlanan bir dayanak.
MİNİMUM FİYAT TESPİT METODU MEMLEKETLER ARASI NORMLARA TERS
DİSK-AR’ın raporunda, Türkiye’deki taban fiyat tespit tekniğinin milletlerarası normlara alışılmamış olduğuna dikkat çekiliyor. Milletlerarası normlara nazaran personelin yalnızca kendisinin değil, ailesinin de (hanehalkının) minimum fiyat tespitinde hesaba katılması gerekiyor. Buna rağmen Türkiye’de çalışanın ailesi yok sayılıyor.
Üstelik taban fiyatı belirleyen kurul demokratik değil. Türkiye’de minimum fiyat, üç taraflı bir sistem olan Minimum Fiyat Tespit Komitesi tarafından belirleniyor. Kurulda beş hükümet, beş işveren ve beş emekçi temsilcisi yer alıyor. Personel ve işveren temsilcileri en çok üyeye sahip üst personel ve patron örgütleri tarafından (işçi temsilcilerini Türk-İş ve patron temsilcileri ise TİSK) saptanıyor. Kurulda DİSK, Hak-İş ve başka konfederasyonlar yer alamıyor. Böylelikle personellerin kıymetli bir kısmının komitede temsili engelleniyor.
Komite kararları kesin nitelikli, bu kararlara itiraz edilemiyor. Emekçilerin taleplerini kabul ettirebilmek için greve gitmek üzere hakları bulunmuyor.
KOMİTE CUMHURBAŞKANINA BAĞLANDI
Raporda dikkat çekilen bir öteki nokta ise şu: Taban fiyat Tespit Komisyonu’nun yapısı günümüze kadar daima iş kanunlarıyla saptandı. Lakin 2018’de sessiz sedasız bir biçimde değerli bir değişiklik yapıldı. Taban Fiyat Tespit Kurulu 10 Temmuz 2018’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile İş Kanunu’ndan çıkarılarak Cumhurbaşkanlığı teşkilat yapısı içine alındı. Böylelikle komite direkt Cumhurbaşkanlığı’na bağlanmış oldu.
Bu karar neden alındı, bilinmiyor. Rastgele bir münasebet açıklanmadı. Bu bahiste personel ve işveren tarafının görüşü de alınmadı. Böylelikle cumhurbaşkanının tek başına komitenin yapısını değiştirmesine imkan tanınmış oldu.
Cumhuriyet
