Avrupa’da Sanayi İhtilali öncesinde nitelik gerektirmeyen ve çoğunlukla da aile içi işletmelerde vasıfsız içi olarak çalışan bayanların bir fiyat karşılığı işgücüne katılması lakin 18. yüzyılın sonlarına yanlışsız gerçekleşmiştir. Emek ağır işlerde ucuz içgücü olarak yararlanılan bayanların örgütlenmeleri de fakat 19. yüzyılla birlikte mümkün olacaktır. Meğer Anadolu’da bayanlar daha 13.Yüzyılda kendi başlarına iş kurabilme, orta mal üretme, eserlerini bayanların kurduğu çarşılarda satma ve çalışan bayanlarla dayanışma maksatlı örgüt kurarak dünyadaki birinci bayan örgütlenmesini de gerekleştirme başarısına imza atmıştır. Lakin ne acıklıdır ki, Bacıyan-ı Rum (Anadolu Bacıları) örgütünden bırakın dünyayı, bu topraklarda bile mevzu ile ilgili bir avuç akademisyen dışında haberdar olan yok.
Bu bahiste yurtiçinde çalışma yapanların sayısı o kadar az ki, yabancı bilim adamları, Âşık Paşazade’nin birinci kere kelam ettiği Bacıyan-ı Rum örgütünün varlığına kuşku ile bakmış, olsa olsa bunun yanlış okuma ya da yanlış kayda geçme ihtimali üzerinde durmuşlar. Alman Şarkiyatçı Taescner, 1200’lü yıllarda bir bayan orgütlenmesini imkânsız görmüş ve Bacıyan-ı Rum örgütü diye alıntılanan tamlamanın Hacıyan-ı Rum olabileceğini öne sürmüştür.
Dünyada Ahilik teşkilatı ile birlikte kooperatifçiliğin de birinci örneğini oluşturan Bacıyan-ı Rum, yalnızca mesleksel bir teşkilat değil birebir vakitte siyasi faaliyetlerin de yürütüldüğü bir bayan örgütlenmesidir. Anadolu Selçuklu Devleti’nin halkın hayatını zorlaştıran kimi uygulamalarına karşı direndiş gösterdiği üzere Moğol istilasına karşı da bulunduğu kenti teslim etmek istemeyen Ahi Teşkilatı’yla birlikte amansız bir direniş göstermiş, bunun bedelini de canlarıyla ödemişlerdir.
DİNSİZ TÜRKMENLER DENİLDİ
BACILARIN BAŞKANI FATMA BACI
Bacıyan-ı Rum örgütünün başkanı Fatma Bacı, Ahilerin önderi Ahi Evran’ın eşidir. Yalnızca eşinden ötürü değil devrin ünlü mutasavvıflarından Evhadüddin- Kirmani’nin de kızı olması nedeniyle büyük saygınlığı vardır. Ona olan derin hürmet Alevi-Bektaşi kitleler nezdinde bugün de sürüyor. Lakin bugün ona duyulan hürmet, başında bulunduğu örgütten, verdiği gayretten ve Ahi Evran’ın eşi olmasından ötürü değil, Moğolların elinde 14 yıllık esaretten ve eşi Ahi Evran’ın katletilmesinden sonra sığındığı Hacı Bektaş Veli’nin evlatlığı ve onun ideolojisini ve ilmini öğrettiği vârisi olmasından dolayıdır. Hacıbektaş’ın evlatlığı ve ilmi varisi olan Fatma Bacı’nın ismi da o tarihten sonra “Kadıncık Ana” olarak anılmaya başlamıştır.
Bayanların kurduğu bu toplumsal, kültürel, ticari ve siyasi örgüt Ahilik teşkilatından farklı düşünülemez. Sonuçta Bacıyan-ı Rum örgütü Ahilik teşkilatının bir nevi bayanlar koludur. Ahilik teşkilatının bütün prensip ve kararları Bacıyan-ı Rum örgütü için de geçerliydi.
BAYANLI ERKEKLİ YEMEKLER
Ahilik Teşkilatı’na bağlı muhakkak malları satan tüccar ve üretim atölyeleri bugünkü sanayi siteleri üzere belirli çarşılarda toplanmıştı. Ahi Evran debbağların piri olarak tarihe geçmiş olsa da 32 çeşit sanatkâr kolunun da önderidir. Kentlerde kurulan sanayi sitelerinde bayanların üretimlerini pazarladıkları dükkan ve atölyeleri bulunmaktaydı. Kayseri’de dericiler ve bakırcılar çarşısının yanında bulunan Külahduzlar (Örgücüler) çarşısında da bayanlar debbağların tabakladığı derilerdeki yünleri ip haline getirip örgücülükte kullanıyor ve bunları kendilerine ilişkin çarşıda satışa sunuyordu. Külah, halı, kilim, kumaş ve öbür dokumacılık kollarında faaliyet gösteren Bacıyan-ı Rum örgütüne mensup bayanlar, Ahilik Teşkilatı’nın güçlü olduğu Kayseri, Kırşehir ve Konya üzere kentlerden sonra Moğol istilasının akabinde çekilmek zorunda kaldıkları uç bölgelerde de bu faaliyetlerini sürdürürler. Yeniçerilerin giydiği akbörkün ve öbür giysilerin de Bacıyan-ı Rum mensuplarında üretildiği söylenir.
Ahi Evran, göçebe Türkmenlerin şehirleşmesinde onları piri olduğu teşkilat aracılığıyla sanatkâr yaparak katkı sunarken eşi Fatma Bacı da benzeri fonksiyonu Türkmen bayanları iş sahibi yaparak gerçekleştirmiştir.
Öteki İslam coğrafyalarında ve Avrupa’da bayanın çalışması ve hele kendine ilişkin bir işyerinin olması hayal bile edilemezken Anadolu’da Bacıyan-ı Rum örgütü sayesinde gerçekleşmiştir. Bacıyan-ı Rum üyesi bayanlar Ahilerle birlikte mesleksel eğitim kursları düzenliyor ve kimi akşamlar bayanlı erkekli yemekler düzenliyordu.
KANLA BASTIRILAN DİRENİŞ VE DAĞILMA
Ahilik Teşkilatı’nın kurulması ve yagınlaşmasında sultan Alaaddin Keykubad’ın verdiği dayanağın hissesi büyüktü. Alaaddin Keykubad’ın, oğlu II. Gıyaseddin Keykubat tarafından zehirlenmesi, Ahiler ve Türkmenler üzerinde sarsıcı tesir yarattı ve o nedenle yeni sultana karşı direnişe geçtiler. II. Gıyaseddin Keykubat, Ahilerin birçoğunu öldürdü. Sultanın makus idaresinden faydalanan Moğollar Anadolu’ya akınlar başlattı. Kösedağ’da Selçuklu ordusunu mağlubiyete uğratan Moğollar, Tokat ve Sivas’ı hiçbir direnişle müsabakadan aldılar. Devrin en kıymetli ticaret merkezi olan Kayseri’ye girmek istediklerinde Ahiler ve Bacılar kenti teslim etmeyip direnişe geçtiler. Lakin Kayseri Subaşısı, Moğollara yol göstererek su yolundan onları kente soktu. Ahiler ve Bacılar kılıçtan geçirildi Başkanları esir alındı, örgütleri dağıtıldı (1241).
Celaleddin Karatay’ın Moğollarla muahedesi sonrası Ahilik ve Bacıyan-ı Rum örgütü tekrar faaliyete geçtiyse de Selçuklu şehzadelerinin taht gayreti sonrasında Moğollar yine Anadolu’ya girdi. I. Kılıçarslan’ı tahta oturtan Moğollar üç kişilik bir vezir takımıyla ülkeyi yönetmeye başladılar. Bu üçlü idare periyodunda Ahilerin ve Anadolu Bacılarının sahip olduğu her şey Mevlevi ve Kalenderi dervişlerine verildi. Ahilerin mülkleri ellerinden alınmaya başlanınca Ahi Evran, “Agaz u encam” isimli risalesinde sitemini şöyle lisana getirir: “Bu vaktin kurt tiynetli yöneticileri, şahısların mallarına el koymaktadır. Şeriatın kararları büyük ölçüde ortadan kalktı. İslam’dan yalnızca bir isim kaldı.”
Ahiler ve Bacılar Kırşehir’de direnişe geçtiler. Direnişe geçen Ahiler ortasında babası ile ortası açık olan Mevlana’nın oğlu Alaaddin Çelebi de vardı. Mevlananın müridi Kırşehir Buyruğu Nurettin Caca, bu direnişi kanla bastırdı. Ahi Evran, Mevlana’nın oğlu ve Ahilerin birden fazla kılıçtan geçirildi. Ahi Evran öldüğünde 90 yaşındaydı. Ankara, Denizli, Çankırı, Aksaray ve Tokat’ta da direniş kanla bastırıldı. Mevlevi tekkesine bağlanmayı reddeden Ahiler ve Bacıyan-ı Rum mensupları uç bölgelere göçtü.
Bacıyan-ı Rum örgütü böylelikle dağıtıldı. Fatma Bacı da Hacıbektaş’ın yanına, Suluca Karahöyük’e sığındı. Hacı Bektaş’ın evlatlığı olan Fatma Bacı burada İdris Hoca isimli biri ile evlendi. Hacıbektaş’ın nefes evladı olup, onun ilminin ve ideolojisinin Abdal Musa ile birlikte günümüze kadar ulaşmasını sağladı.
Cumhuriyet
