Erdoğan-Biden görüşmesi öncesi ABD’den Türkiye’ye hangi mesajlar veriliyor?

Getty Images

14 Haziran’da NATO Doruğu’na katılacak olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve ABD Lideri Joe Biden, Brüksel’de ikili bir görüşme yapacak.

Biden’ın 1915 olaylarını “Ermeni Soykırımı” olarak tanımasının akabinde yapılacak bu görüşme, S-400 ve YPG üzere sıkıntılar nedeniyle esasen gergin olan Türk-Amerikan bağlantılarının geleceğini de belirleyecek.

ABD’den son devirde gelen bildiriler, Biden idaresinin insan hakları konusunun yanı sıra Türkiye’nin NATO’yu zayıflatacak aksiyonlardan kaçınması ikazını da içeriyor.

2 hafta sonra gerçekleşecek Erdoğan-Biden görüşmesi öncesinde, Ankara ile Washington ortasındaki diplomatik trafiğin arttığı gözleniyor.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ile Cumhurbaşkanı Başdanışmanı İbrahim Kalın ve ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan bu trafiği yöneten yetkililer olarak öne çıkıyorlar. Şubat ayında Brüksel’de birinci yüz yüze görüşmeyi gerçekleştiren Çavuşoğlu ve Blinken en son 21 Mayıs’ta telefonda görüştüler.

Biden idaresinden Ankara’ya üst seviye birinci ziyaret ise 26-27 Mayıs’ta yapıldı. Nisan ayında ataması yapılan ABD Dışişleri Bakanlığı’nın iki numarası Bakan Yardımcısı Wendy Sherman, Türkiye’de gerçekleştirdiği temaslarda muhataplarıyla hem Türk-Amerikan ilgilerini hem de 14 Haziran’da gerçekleşecek Erdoğan-Biden görüşmesinin hazırlıklarını ele aldı.

‘S-400 VE YPG’YE TAKVİYE PARANTEZ İÇİNDE KALSIN’

Blinken ve Sherman, “çok değerli bir NATO üyesi olan Türkiye ile işbirliğine kıymet verdiklerini” vurgularken, bağlantılardaki sıkıntılı alanların idaresine ait de bildiriler verdiler.

Bu bildirilerin başında Türk-Amerikan münasebetlerinin uzun müddettir başını ağrıtan meselelerin parantez içine alınması ve mevcut statükonun korunması geliyor. Türkiye, ABD’nin IŞİD’le gayret kapsamında ana omurgası YPG tarafından oluşturulan Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) verdiği dayanaktan uzun müddettir rahatsız.

Biden idaresinin son haftalarda üst seviye diplomat ve askeri yetkililerinin Kuzey Suriye’ye gitmeleri ve SDG ile görüşmeler yapmaları dikkat çekiyor. Türkiye, Biden-Erdoğan görüşmesi öncesine gelen bu temaslara bir reaksiyon vermemeyi tercih etti.

Getty ImagesDışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile ABD’li mevkidaşı Blinken.

Washington açısından Türkiye’nin Barış Pınarı Operasyonu’nun akabinde 2019 Ekim ayında yapılan muahede geçerliliğini sürdürüyor ve yeni bir askeri operasyon olmaması konusunda da Ankara ile bir mutabakat olduğu kaydediliyor. Bu statükonun korunması ABD açısından büyük değer taşıyor.

Ankara’ya yaptırım da uyguladığı S-400 konusunda da Washington, emsal bir hal takınıyor. Hürriyet Gazetesi’ne konuşan Sherman, “Yaptırımlardan kurtulmak için ne yapmaları gerektiğini biliyorlar. Bu hususta hakikaten bir tahlil bulmayı umarım” tabirleriyle sorunun tahlilinde topun Türkiye tarafında olduğunu kaydetti. Washington, bu mevzuyu Ankara ile teknik yahut siyasi olarak konuşmayacağını, mevcut durumun korunması yani Rusya’dan yeni bir silah sistemi alınmaması ve S-400’lerin aktive edilmemesi durumunda yeni bir yaptırım kararının çıkmayacağının altını çiziyor.

ABD’nin gündeminde yer almayan bir husus da İran’a uygulanan ambargoyu delmekle suçlanan Halkbank’a karşı yürütülen dava süreci.

İŞBİRLİĞİ ALANLARINA ODAKLANMA SÜRECİ

ABD, ikili problemli alanlar yerine Türkiye ile devam eden bölgesel işbirliği alanlarına odaklanma siyasetini güçlendiriyor. Bu alanlar ortasında Suriye, Afganistan ve Libya önde geliyor. Blinken’ın Çavuşoğlu ile yaptığı son telefon konuşmasında Suriye ve Afganistan’ın ele alındığı biliniyor.

ABD’nin yeni atadığı Libya Özel Temsilcisi Richard Norland da 26 Mayıs’ta Ankara’da temaslarda bulunmuş ve devam etmekte olan siyasi süreç hakkında Türk makamlarıyla görüş alışverişinde bulunmuştu.

Washington, her üç bölgesel hususta da Türkiye ile işbirliği yapmaktan mutlu olduğunu, bilhassa Afganistan’da hükümet ve Taliban’ın en son muahedeyi sağlamak üzere düzenlenmesi öngörülen İstanbul Konferansı çalışmalarında oynadığı rolü çok bedelli bulduğunu kaydediyor.

Libya’da Türk askerinin çekilmesine yönelik baskılara rağmen “yabancı güçlerin kademeli çekileceğini, bir günde büsbütün çekilmenin beklenmemesi” bildirisini veren ABD, asıl sorunun Rusya’ya ilişkin paralı Wagner Kümesi’nin varlığı olduğunu vurgulamaya devam ediyor. SDG’ye dayanak konusu dışında Türkiye ve ABD, hem İdlib’teki durum hem de anayasa komitesi çalışmalarının hızlandırılması gerekliliğinde tıpkı çizgide buluşuyorlar.

Washington, bölgesel mevzulardaki işbirliğinin artırılmasının Türkiye ile daha sağlıklı bir diyalog ve ilgi kurulması açısından kıymetlendiriyor.

TÜRKİYE’YE İKAZ

Trump idaresinin tersine NATO’yu dış siyasetinin merkezine alan Biden idaresi, Türk hükümeti ile yapılan temasların çabucak hepsinde kimi Türk dış siyaset uygulamalarının ittifakın bütünlüğü ve caydırıcılığı açısından sorun yarattığı ihtarını yapıyor.

Bunların başında Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerin alınması ve Türk topraklarına yerleştirilmesi geliyor.

“NATO üyesi Türkiye’nin anlamasının kıymetli olduğu şey dayanışma içinde kalmamızın kritik kıymette olduğudur. Bu dayanışmayı, (silah) sistemlerinin birlikte çalışmasını ve güvenliği desteklemeyecek sistemlerin gündeme getirilmesi -bilinçli ya da değil- dünya güvenliğini de zayıflatacaktır,” diyen Sherman, NATO’nun dünyanın en önde gelen güvenlik kurumu olduğunu tüm üyelerin üzerine titremesi gerektiğini kaydetti.

Amerikalı diplomat, “Rusya’ya gelirsek, NATO’yu dünyanın en önde gelen güvenlik kurumu olarak görmek istemiyorlar. Bu nedenle, Rus sistemlerini almak NATO’ya karşı bir aksiyon üzere görünüyor,” görüşünü de lisana getirdi.

Biden ve Erdoğan’ın 14 Haziran’da gerçekleşecek NATO Başkanlar Tepesi marjında bir ortaya gelecek olmaları ve toplantıda Genel Sekreter Jens Stoltenberg’in sunacağı NATO 2030 çalışmasının da pahalandırılacak olması da dikkat cazip bir öge olarak görülüyor. NATO 2030 çalışması, Rusya’yı gelecek 10 yılda ittifaka en büyük tehdit olarak kıymetlendiriyor ve kuvvet yapılanmasının bu tehdide nazaran düzenlenmesini içeriyor.

İNSAN HAKLARI VE DEMOKRASİ VURGUSU GÜÇLENİYOR

Biden-Erdoğan görüşmesi öncesinde ABD’den verilen iletilerde giderek artan bir ölçüde insan hakları ve demokrasi vurgusu gözleniyor. Blinken, 21 Mayıs’ta Çavuşoğlu ile yaptığı görüşmenin akabinde Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, Sözcüsü Ned Price da yazılı açıklamasında insan hakları ve demokrasinin korunmasına vurgu yaptılar.

Ankara’ya yaptığı temaslar sırasında bayan dernekleri ve sivil toplumla da bir ortaya gelen ABD Bakan Yardımcısı Sherman, “Çok boyutlu bir dış siyasetimiz var. Lakin Lider Biden ve Bakan Blinken, insan hakları ve demokrasi konusunu dış siyasetin odağına koydular,” diyerek Washington’un bu mevzuyu Türkiye’nin dikkatine getirmeye devam edeceği bildirisini verdi.

İnsan hakları ve demokrasinin geleceği açısından Türkiye’ye ait korkular olduğuna dikkat çeken Bakan Yardımcısı, sivil toplumun yanında olmaya devam edeceklerini de Twitter’daki hesabından yaptığı açıklamayla vurgulamayı tercih etti.

‘EKONOMİK ÖNGÖRÜLEBİLİRLİK ÖNEMLİ’

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 26 Mayıs’ta ABD’nin önde gelen şirketlerinin yöneticileriyle yaptığı görüşme ve verdiği bildiriler, Türkiye’nin 14 Haziran gündeminde ekonomik işbirliğinin güçlendirilmesi ve ticaret hacminin 100 milyara dolara çıkarılmasının da yer aldığını gösteriyor.

ABD’den gelen bildiriler da ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi konusunda benzeri görüşlerin olduğunu lakin Türkiye’nin atması gereken adımlara dikkat çekiyor. Ankara temasları sırasında işadamları ve şirket yöneticileriyle de görüştüğünü kaydeden ABD’li diplomat, “Herkes Türkiye’nin ekonomik büyümesine ait muazzam bir potansiyel görüyor ancak iş dünyası öngörülebilirlik istiyor. Kuvvetli nakdî siyasetler ve hukukun üstünlüğünü arıyorlar” sözlerini kullandı.

BAĞLANTILARDA YENİ DEVİR KAPISI AÇILIR MI?

Türkiye’den verilen bildiriler, Erdoğan-Biden görüşmesinin Türk-Amerikan bağlarında yeni periyodun kapılarını açması beklentisini içeriyor. Erdoğan, bu bildirisi birinci sefer, 26 Nisan’da yani ABD Lideri Biden’ın “soykırım” tabirini kullanmasından yalnızca iki gün sonra yapmıştı. 26 Mayıs’ta Amerikan şirketleriyle yapılan görüşme de tekrarladığı basına yansıdı.

ABD’li yetkililerden ise şu ana kadar yapılan açıklamalarda, 14 Haziran görüşmesine bu türlü bir beklenti lisana getirilmedi. Erdoğan-Biden tepesinin hazırlıklarını da Ankara ziyaretinde ele alan Sherman, iki önderin buluşmasının bağlantılara olumlu yansıyacağını belirtmekle birlikte, “Başkan’ın (Joe Biden) herkesin farkında olduğu insan hakları ve demokrasiye ait korkuları ve Türkiye’nin nasıl bir yörünge izleyeceğine ait bahisleri da lisana getireceğinden eminim” sözlerini de kullandı.

Amerikalı diplomat, Erdoğan-Biden görüşmesini, “Bu görüşme, bizim kilit bir NATO müttefiği ile dünyada global tertibi korumak için birlikte yaptığımız çalışmaları da içeren işbirliğimizi yansıtıyor. Fakat birebir vakitte kimi gerilim noktalarını ve tansiyonları içeren bir işbirliğini de yansıtıyor. Bu yüzden müttefiklerin direkt ve açıkça birbirleriyle konuşmaları büyük değer taşıyor” kelamlarıyla kıymetlendirdi.

Cumhuriyet