Türkiye’nin en şiddetli krizlerinden biri olan 2001’de Merkez Bankası Başkanlığı misyonuna getirilen Süreyya Fedai, enflasyonun ahlaki bir sorun olduğunu belirterek “Öncelik enflasyonun düşürülmesine verilmelidir” dedi.
Güçlü İktisat Programıyla birlikte Mart 2001’de Merkez Bankası Başkanlığı’na getirilen Süreyya Fedai, 2006 yılında vazifesi Durmuş Yılmaz’a devrettiğinde enflasyon yüzde 250’den 34 yıl sonra tek haneye inerek 8.1 olmuş, vazife periyodunda TL’den 6 sıfır atılmıştı. Fedai devrinde çıkarılan Merkez Bankası Kanunu’na nazaran de bankanın en kıymetli vazifesi fiyat istikrarını sağlamak olarak belirlenmişti.
Türkiye yeni bir kronik enflasyon periyoduna girmiş durumda. “Faiz nedendir, enflasyon sonuçtur” tezinin ispatlanması için siyasetler uygulanırken Fedai, Türkiye Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı’nın (TÜSES) toplantısına katıldı. Fedai, enflasyon konusunda 20 yıl evvelki şartlara dönülmekte olduğunu belirterek son üç yılda enflasyonda açıklanan varsayımların daima üst tarafa revize edildiğini söyledi. 2021’de başlangıçta belirtilen 5.4 varsayımının 18.4’e revize edildiğini şu anda ise enflasyonun 19.9 olduğunu hatırlatan Fedai, şunları söyledi:
İNANDIRICILIK SORUNU VAR
– Maksatlar tutmuyor. Yalnızca bu tabloya bakarak tipik bir Merkez Bankacı bir tek şey görür. Burada bir kredibilite sorunu var. İnandırıcılık sorunu oluşmuş. Siyaset faizini düşürüyorsunuz. Ne için düşer kısa vadeli faizlerin genel seviyesi düşsün diye.
– Yüzde 15’e düşürdüğünüz faizlerin genel seviyesi aşağı inmiyor hatta bazen üst gidiyor. Çok önemli bir meseleyle karşı karşıya olduğumuz buradan da belirlidir.
– Maksatlar 10 yıldır tutmuyor. Bir ciddiyeti kalmamış. 2004’te liderken 34 yıl sonra enflasyon tek haneye indi. Bağımsız Merkez Bankası’nın dirayetli siyasetleri ve hükümetin de isteyerek ya da istemeyerek bir istikrar programı uygulaması ile bu sonucu elde ettik.
– Bunun verdiği yürekle ben hükümete 2003 yazında önerdim. 2006 başında paradan altı sıfırı da attık. Utanç vesilesinden kurtulduk. Lakin şimdiden tek sıfır döndü bile.
– Benim vaktimde başlayan bir anket var. Hâlâ yapılıyor. 1 yıl sonrasında enflasyonu kaç bekliyorsun? Enflasyon beklentisi daima üstte. Daha evvel bir muvaffakiyet varsa beklentileri sağlıklı yönlendirebilmekten geçti.
– Türkiye bunu deneyim etti, başardı lakin unuttu. Dünyada 2021 bilgilerine nazaran enflasyonda ortalama yüzde 17 ile 196 ülke içinde 12’nci sıradayız. Bizden sonra İran, Sudan Zimbabwe geliyor.
– Enflasyon yüzde 20 iken bir banka yüzde 15’ten kredi verir mi? Enflasyon düşmeden faizlerin düşmesi mümkün değildir. Faiz nedendir konusuna gelince, teori bu alakayı enflasyondan faize gerçek görüyor. Az ölçüde enflasyondan faize tesir de var. Lakin çok az.
– Neden kurtulamıyoruz: İş topluluğunda bile enflasyonla büyüme ortasındaki alaka anlaşılmıyor. Türkiye’nin 95 yıl için ortalama büyüme suratı yüzde 5’tir. Enflasyonla büyümek diye bir şey yok uzun vadede. İşsizliği de artırmaz.
– Enflasyonla çaba nedense istenmiyor. Sabit gelirliler, pazarlık bahtı zayıf olanlar kendilerini koruyamıyorlar. Para kırpılarak gidiyor. Bu önemli bir ahlaki meseledir.
‘128 DEĞİL 140 MİLYAR DOLAR SATILDI’
Fedai 128 milyar dolarlık rezerv satışını da kıymetlendirdi. Şunları anlattı:
– Satılan 128 değil 140 milyar dolardı. Nereye gitti? Yarısı şirketlere gitti. 73 milyar dolar civarında. 200 milyar dolar borçları vardı 124 milyar dolara indi. 60 milyar dolar hane halkına gitti. Güvenmedikleri için döviz aldılar. Hâlâ alıyorlar.
– Merkez Bankası döviz satar, bunda hiçbir şey yok. Sorun nerede? Önemli bir saydamlık sorunu var. Siyasetin çöktüğü yer burası!
– Türkiye’de 2013’te çok kıymetli bir karar alındı. Hazine borçlanamıyordu. Döviz girdisi olmayan şirketler de dış borçlanma hakkı elde etti. 2018 borçlu şirketler güç duruma düştüler, onu düzeltmeye çalışıyorlar.
– Lakin bu satışı niçin yaptınız, şirket açığı mı kapatıldı, emelinize ulaştınız mı? Bu mevzularda iyi bir irtibat olmadı.
Cumhuriyet
