Facebook’un çok takipçili hesapların paylaşımlarına uyguladığı ikili standart sistemi ortaya çıktı. XCheck ismi verilen özel bir program kapsamında korunan sıkıntılı paylaşımlar aşıyla ilgili palavra haberler, Trump’ın lafları ve Neymar’ın ‘intikam pornosu’nu içeriyor.
Facebook’un kurucusu ve CEO’su Mark Zuckerberg, yaptığı açıklamalarda bir noktaya dikkat çekiyor: Facebook’un 3 milyar kullanıcısının tamamı tıpkı kurallara nazaran bedellendiriliyor. Bir kişinin siyasetçi, sanatçı ya da gazeteci olması, ünü ya da statüsü, Facebook nezdinde rastgele bir ayrıcalığı olduğu manasına gelmiyor.
Lakin gerçeğin diğer olduğu ABD basınının bir haberiyle ortaya çıktı. Wall Street Journal’ın ulaştığı zımnî Facebook belgeleri, gerçek hayattaki durumun Zuckerberg’in söylediğinin aksi istikametinde ortaya koydu.
Wall Street Journal’ın haberine nazaran, Facebook, yüksek profilli kullanıcılarının, kullanım şartnamesindeki kuralların tamamından muaf olmasını sağlayan bir sistem kurdu. “XCheck” olarak anılan bu program sayesinde VIP listesinde yer alan milyonlarca Facebook kullanıcısı, hiçbir yaptırıma maruz kalmadan istediği üzere paylaşım yapabiliyor.
VIP’LERİ KULLANICILAR BİR KALKANA DÖNÜŞTÜ
Kelam konusu sistemin kurulmasının sebebi çok farklı. Gazetenin ulaştığı dokümanlara nazaran, XCheck programı, ünlüler, siyasetçiler ve gazeteciler üzere yüksek profilli kullanıcılara karşı yapılan süreçler için bir kalite denetim sistemi olarak gündeme geldi ancak gün geçtikçe VIP’leri Facebook’un olağan yaptırım süreçlerinden koruyan bir hal aldı.
Kelam konusu VIP’ler, sıradan Facebook kullanıcıları paylaştığında kontrole tabi tutulan, kaldırılan hatta hesapların kapanmasına yol açan içerikleri yaptırıma uğramadan paylaşabiliyorlar.
Dokümanlara aktarıldığına nazaran, bu paylaşım rahatlığı vakit zaman taciz ya da şiddete teşvik üzere içerikleri de kapsıyor. Bu çeşit paylaşımlar olağanda kullanım şartnamesinin ihlali olarak bedellendiriliyor ve paylaşan kullanıcılar için çeşitli yaptırımlara neden oluyor. Örnek vermek gerekirse 2019 yılında dünyaca ünlü futbolcu Neymar, kendisini tecavüzle suçlayan bir bayanın çıplak fotoğraflarını milyonlarca takipçisiyle rahatlıkla paylaşabildi. Paylaşım fakat uzun bir mühlet sonra yayından kaldırıldı.
TARTIŞMALI ARGÜMANLARI YAYABİLİYORLAR
Beyaz listedeki hesaplar Facebook’un bilgi denetçilerinin gerçek olmadığını katılaştırdığı birçok tartışmalı iddiayı da yayabiliyorlar. Bunların ortasında Hillary Clinton’ın pedofili çetelerinin faaliyetlerini örtbas ettiği, aşıların öldürücü tesirleri olduğu, Donald Trump’ın başkanlığı devrinde ABD’ye sığınmak isteyen tüm göçmenleri “hayvanlar” diye betimlediği başlıklar bulunuyor.
Facebook’un beyaz liste uygulamaları 2019 yılında bir iç kontrolden geçmişti. Avukat-müvekkil saklılığı altında korunan kontrol raporlarına nazaran, Facebook içinde VIP kullanıcılara yönelik kayırmacılık epey yüksek.
Raporda, “Kamuoyu önünde söylediğimiz şeyi yapmıyoruz” sözleri yer alıyor ve şirketin aksiyonları “güvenin suistimal edilmesi” olarak nitelendiriliyor. Raporda ayrıyeten, “Topluluğumuzun geri kalanının tersine, bu beşerler rastgele bir yaptırımla karşılaşmaksızın standartlarımızı ihlal edebiliyor” cümlelerine yer veriliyor.
5,8 MİLYONLIK KULLANICIYI KAPSIYOR
Denetim gayretlerine rağmen XCheck, 2020 yılında en az 5,8 milyon kullanıcıyı kapsayacak hale geldi. Daima devam eden içerik akışını yönetmek ve olumsuz reaksiyonlardan kaçınmak isteyen Facebook, bu türlü bir topluluk kurmuş oldu.
Ayrıyeten Facebook sistemle ilgili açıklamalarında hem kamuoyunu hem de kendi Kontrol Şurası’nı yanılttı.
Facebook geçtiğimiz haziran ayında, Kontrol Konseyi’ne yazılı bir açıklama yaparak, yüksek profilli kullanıcılar için uygulanan sisteminin “çok az sayıda kararda” kullanıldığını açıkladı. Yazılı açıklamada Facebook Sözcüsü Andy Stone, XCheck’e yönelik tenkitlerin adil olduğunu belirtti lakin şunu da belirtti: “Sistem değerli bir sebep için tasarlandı: Daha fazla anlayış gerektiren içeriğe dair siyasetleri yanılgısız bir biçimde uygulamamızı sağlayacak ekstra bir adım oluşturmak.”
Stone, Facebook’un idare heyetiyle kurduğu bağlantının yanılgısız olduğunu ve şirketin beyaz liste uygulamasını yavaş yavaş kullanımdan kaldırmaya devam edeceğini de belirtti ayrıyeten “Rapordaki içeriğin birçok Facebook’un cross check’teki problemleri görüp tahlile ulaştırmak için çalıştığı noktasının üzerini örten bir telaffuz oluşturmak için bir ortaya getirilmiş eski bilgiler.”ifadelerini kullandı.
FACEBOOK VERDİĞİ KELAMLARI TUTMADI
Facebook’un kendi araştırmacılarının ABD’de ve öteki ülkelerde yaptığı çalışmalar, platformun ergenlerin zihinsel sıhhati, siyasi telaffuz ve insan trafiği üzere alanlarda çok önemli ziyanlı tesirleri olduğunu gösteriyor. Lakin başta ABD Kongresi olmak üzere kaç platformda ziyanlı tesirleri ortadan kaldırma kelamı veren Facebook, bu kelamları yerine getirmedi.
Bunlar ticari korkulardan ve atılan adımların geri tepmesinden kaynaklanıyor. Zuckerberg’in teşebbüsleri de kendi sistemleri ve algoritmaları nedeniyle sonuçsuz kalıyor.
KÂR YAPMAYA DEVAM EDİYOR
Rapor, Facebook’un problemlerinin en alttan CEO’ya şirket içinde herkes tarafından bilindiğini de gösteriyor. Facebook’un denetçilerin sorularına verdiği cevapların yanlış yönlendiren bir tesiri olduğu yahut gerçeğin yalnızca bir kısmını yansıttığı da raporun ortaya koyduğu bir öbür gerçek.
Son 5 yılda hem içeride hem de dışarıda birçok sıkıntıyla çaba etmiş olmasına rağmen Facebook, 100 milyar dolardan fazla kâr yaptı. Şirketin şu anki kıymeti 1 trilyon Dolar olarak hesaplanıyor.
SİSTEM NASIL ÇALIŞIYOR?
XCheck’in sıradan bir kullanıcı için Facebook’un zorbalık, cinsellik, nefret söylemi ve şiddete tahrik içerikli paylaşımlar konusundaki hali çok net: Paylaşımların bir kısmı otomatik olarak işleyen sistemlerce siliniyor ya da gizleniyor, öteki kısmı da sistemler ya da kullanıcılar tarafından işaretlendikten sonra dışarıdan hizmet veren içerik moderatörlerinin kontrolüne sunuluyor.
Zuckerberg’e nazaran yüzde 10’u yanlış olan bu kararlar, kullanıcıya haber verilmiyor. Birebir formda kararların yine kıymetlendirilmesi de talep edilemiyor.
XCheck listesindeki kullanıcılar ise farklı bir tavra maruz kalıyor. Facebook’un “PR yangınları” diye nitelendirdiği ünlülerin hayranlarından gelmesi olası olumsuz reaksiyonları önlemek gayesiyle kurulan bu sistemde, kelam konusu kullanıcıların içerikleri üstte ismi geçen sakıncalı içerikleri bulundursa bile çabucak yayından kaldırılmıyor. Şikayete bahis olan içerik daha iyi eğitilmiş tam vakitli çalışanların önüne düşüyor ve kapsamlı bir kontrole tabi tutuluyor.
Şirketteki 45 başka takımın beyaz listeye isim ekleme yetkisi bulunuyor. Beyaz listeye eklenenlerin bundan haberi olmuyor. VIP’ler “Haber olmaya değer”, “etkili ya da popüler”, “PR riski taşıyan” üzere kategorilere ayrılıyor.
NEYMAR “İNTİKAM PORNOSU” PAYLAŞTI
Brezilyalı futbolcu Neymar da bu VIP listesine uygun görülen isimlerden biri. Neymar’ın 150 milyon takipçili Instagram hesabı, platformun en tanınan hesaplarından biri.
Neymar, 2019 yılında bir bayanın tecavüz suçlamasıyla karşı karşıya kaldıktan sonra, Facebook ve Instagram’da yayınladığı kimi görüntülerle kendini savunmuştu. Görüntülerde bayanla Neymar ortasındaki WhatsApp yazışmalarının ekran imgeleri de yer aldı. İmgelerde bayanın ismi ve çıplak fotoğrafları da bulunuyordu. Neymar bayanı kendisine şantaj yapmakla suçlamıştı.
Facebook’un standartlarında kelam konusu görüntüler “rıza gösterilmeyen özel görüntüler” kapsamında yer alıyordu ve öbür biri paylaşmış olsa anında silinecek nitelikteydi. Ancak Neymar XCheck tarafından korunuyordu. Bu nedenle Facebook 24 saatten daha uzun bir müddet boyunca görüntüyü engelleyemedi.
Yapılan kontrol sonucu görüntünün Facebook ve Instagramda 56 milyon kişi tarafından görüntülendiği ortaya çıktı. Bir öbür dokümanda Facebook görüntüyü “intikam pornosu” olarak nitelendirdi. Bir çalışan, görüntü aracılığıyla bayanın başka kullanıcıların istismarına maruz bırakıldığını belirtti.
Kontrol raporunda, “Söz konusu istismar kapsamında görüntü 6000’den fazla defa tekrar paylaşılmış, bayan zorbalığa ve karakterine yönelik tacizlere gaye olmuştur” tabirleri kullanıldı.
NEYMAR OLMASA HESAPLAR KAPATILABİLİRDİ
Facebook’un operasyon rehberinde, müsaadesiz paylaşılan çıplak fotoğrafların silinmesinin yanı sıra, paylaşımı yapan hesapların da kapatılması iddia ediliyor.
Ama Neymar için durum bu türlü işlemedi. Kontrol raporuna nazaran, “Konu üst seviye yöneticilere iletildikten sonra, Neymar’ın hesaplarının etkin kalmasına karar verildi. Bu da her vakit uygulanan tek yanlışta profilin kapatılması siyasetine karşıt bir süreç oldu”.
Neymar tecavüz argümanını reddederken hakkında iddianame hazırlanmadı. Brezilyalı yetkililer bayan hakkında da iftira, para sızdırma ve sahtekârlık cürümlerinden bir iddianame hazırladı. Birinci iki suçlama düşürüldükten sonra bayan üçüncü suçlamadan da aklandı. Neymar ismine Wall Street Journal’a konuşan bir sözcü yalnızca atletin Facebook kurallarına uyduğunu söylemekle yetindi.
Geçmişte Facebook, Neymar üzere VIP’lerin sıkıntılı paylaşımlarını kaldırmadan evvel o şahıslara 24 saat içinde içeriği kaldırma hakkı tanıyordu ve ceza uygulanmıyordu.
Şirket sözcüsü Stone, Facebook’un bu ayrıcalığı uygulamadan kaldırdığını söyledi lakin bunun zamanlamasıyla ilgili bir bilgi vermedi. Wall Street Journal’a nazaran, 2020 seçimleri sırasında uygulama yürürlükteydi.
TRUMP’IN PAYLAŞIMI YAYINDA KALSIN DİYE ZUCKERBERG MÜDAHALE ETMİŞ
Gazete ayrıyeten VIP hesapların paylaştığı içeriklerin kaldırılması için Zuckerberg ya da COO Sheryl Sandberg üzere en üst seviye isimlerin onayının gerektiğini de aktardı.
Örneğin Haziran 2020’de Trump’a ilişkin bir paylaşım XCheck’in saklı kurallarıyla ilgili bir tartışmaya neden oldu. Kelam konusu paylaşımda Trump, “Yağma bağlayınca ateş de başlar” demişti.
Bir Facebook yetkilisi, otomasyon sisteminin Trump’ın paylaşımına 100 üzerinden 90 verdiğini yani platform kurallarını ihlal etme ihtimalinin yüksek olduğunu gösterdiğini söyledi. Sıradan bir kullanıcı için bu skor sonucu paylaşım bir kişi tarafından şikayet edilse dahi kaldırılacaktı. Fakat Trump’ın Facebook hesabı haziran ayında iki yıllığına askıya alınmadan evvel XCheck kapsamındaydı. Zuckerberg paylaşımın yayında kalması için şahsen müdahalede bulundu ve bunu daha sonra kendisi de açıkladı. Facebook yetkilisi, “Böyle bir kararı manuel olarak almak, algoritma skorlamasına kıyasla çok daha az savunulabilir” tabirlerini kullandı.
Program kapsamında Trump’dan diğer birçok siyasetçi ve aday da bulunuyordu ama Wall Street Journal’a nazaran o gün itibariyle seçilmiş bireylerin adaylar karşısında açık bir avantajı vardı. Bu da Facebook çalışanlarının kayırmacılık suçlamalarına maruz kalabileceklerine dair kaygı duymasına neden oluyordu.
Stone da şirket içinde bu türlü bir telaş olduğunu doğruladı lakin sorunu çözdüklerini aktardı.
GECİKMENİN SONUCU AĞIR OLUYOR
Neymar’ınki üzere içeriğin sonradan kaldırıldığı durumlarda ise gecikme kelam konusu oluyor. Facebook’un düzenekleri devreye girene kadar paylaşımı gören ve tekrar paylaşan hesapların sayısı ziyadesiyle artıyor.
Yalnızca geçen yıl XCheck muhafazasındaki hesapların kaldırılmadan evvel 16,4 milyar defa görüntülendiği, bir Facebook raporunda belirtildi.
Üstelik Facebook sistem kapsamındaki muafiyetlerin kabul edilemez olduğunu yıllar evvel kabul etmekle birlikte programın kapsamı yıldan yıla genişledi.
Buna ek olarak Facebook bilgi doğrulama ortaklarından, yüksek profilli hesapların paylaşımlarıyla ilgili bulgularını geriye dönük olarak değiştirmelerini de istedi. Şirket ayrıyeten yanlış bilgi yayan hesapları cezalandırmadı ve siyasi reaksiyonlardan kaçınmak için planlanan algoritma değişikliklerini pahalandırmak zorunda kaldı.
Aralık ayında şirketin içinden bir data uzmanının imzasını taşıyan yazışmada, “Facebook tesirli aktörler için rutin olarak istisnalar yapmaktadır” sözleri kullanıldı.
Cumhuriyet
