İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Servisi’nin 10 Kasım günü açılışını yaptığı “Atatürk Fotoğraflarının Hikâyesi” standının sergiden çok daha kıymetli bir de tıpkı ismi taşıyan kitabı var. Aslında evvel kitap hazırlanmış ve ortaya çıkan eser öylesine manalı ki bunun bir de stantla taçlandırılması gerekir fikrine varılmış. Kitap, hepimizin, hatta bütün dünyanın, birçoklarını çok iyi bildiği, tanıdığı fotoğrafların nasıl ve kimler tarafından hangi şartlarda çekildiğinin anekdotlarından oluşurken o periyodu ve tarihi olayları da kronolojik sırasıyla anlatmış oluyor. Kitabın müellifleri Dr. Tuna Yılmaz, 8 bin fotoğraflık bir dijital arşivin sahibi; Tayfun İstekli, fotoğrafların çekiliş kıssalarını kaleme alan gazeteci, fotoğrafçıların biyografilerini oluşturan Burçak Cihan üçlüsüne proje koordinatörü Cengiz Özkarabekir katılmış. Bu kitabın standını proje danışmanı Cengiz Kahraman ile birlikte gezdik lakin sergiden çok daha fazlası kitapta yer alıyor. Devrin fotoğrafçılarının papyon kravatlı, kadro elbiseli fotoğrafları ve o devirde kullandıkları fotoğraf makinelerini ve materyalleri görmek ise nostaljik.
SEÇMEKTE ZORLANDIK
Stantta 100 fotoğraf ve onları çeken 18 fotoğrafçı yer alıyor. Bu fotoğrafların hikayeleriyle birlikte anlatımları ise kitapta. Ben sizlerin en çok bildiği fotoğrafları seçip bu sayfaya sığdırmaya çalışırken çok zorlandım, birçoklarının öyküsünü gözyaşlarıyla okuduğum ve sergiyi gezerken hepsinin fotoğrafını çekmek istediğim için! Atatürk, hepimizin kabul ettiği üzere o kadar büyük bir deha ki gerek Kurtuluş Savaşı gerek Cumhuriyeti kurma ve ihtilalleri gerçekleştirme etabında, fotoğrafçılara, yani gazetecilere değerli bir vazife vermiş: Tarihe tanıklık etmek! İki savaş fotoğrafçısını cephede daima yanında bulundurmuş. Fotoğrafçıların misyonlarını yapabilmelerine yardımcı olmuş, yakalayamadıkları pozları tekrar vermiş, hatta TBMM çıkışı Atatürk’ün arkadaşlarıyla kapıdan çıkışını çekemediği için kenarda ağlayan fotoğrafçıyı görünce herkesi içeri sokmuş ve tekrar çıkmışlar o poz çekilsin diye! O bu tanıklığın yanında fotoğrafı bir tıp halkla ilgiler ve propaganda faaliyeti olarak da kullanmış. Ve gazeteciler, meslektaşlar, o denli naif, o denli başarılılar ki! Haydi seçtiğim fotoğraflara ve öykülerine bakalım, gerisini siz kitaptan okuyun!
Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi’ne gelmiş, telgrafla padişah tarafından misyonundan azledilirken kendisi ön alıp istifa ediyor. Artık asker değil, kıyafetini çıkarması lazım. Ancak sivil kıyafeti de yok. 8 Temmuz 1919. Erzurum Valisi’ne gidiyorlar, sıkıntı vakitler kimsenin fazla kıyafeti yok. Ondan merasimlerde giydiği bir jaketatay buluyor, bir diğerinden bir gömlek, başkasından pantolon ancak bol geliyor, alayın terzisi daraltıyor! Erzurum’da yayımlanan Albayrak gazetesinin fotoğrafçısı gelip fotoğrafı çekecek, vereceği poz için uğraşıyorlar. Kılıç yok ya, biri eline bir tespih veriyor, öbür elinde sigarası. Erzurum Kongresi öncesi birinci sivil kıyafetli fotoğrafı böylelikle çekiliyor!
Atatürk’ün yeniçeri kıyafetli fotoğrafını görmemiş olan yoktur. Yarbay Mustafa Kemal, Mayıs 1914’te Sofya’da ataşe militer. Bulgarların ulusal günlerinde herkesin ulusal kıyafetiyle katılmasının istendiği bir baloya davet ediliyor. İstanbul’dan müzeden bir yeniçeri kıyafeti gönderilmesini sağlıyor. Kıyafeti aksesuvarlarıyla birlikte giyinip kuşanarak baloya gidiyor, herkes bu albenili askere hayranlıkla bakarken Bulgar Hükümdarı Ferdinand’ın bile ilgisini çekiyor. Kral, kendisini yanına çağırıp kutluyor ve gümüş bir katman armağan ediyor. Mustafa Kemal’in bu kıyafeti birinci seçilmekle kalmıyor, baloda Bulgar başbakanının kızıyla yaptığı danslarla da dans müsabakasında ödül kazanıyor! Fotoğrafı ise kendisini konutuna davet eden İspanya Maslahatgüzarı çekiyor ve fotoğraf yıllar sonra “Foto Süreyya” tarafından renklendiriliyor.
Dünyanın en ünlü haftalık haber mecmuası TIME’ın kapağında birinci kere bir Türk yer alıyor: Mustafa Kemal Paşa! 24 Mart 1923’teki fotoğraftan 4 yıl sonra TIME mecmuası ikinci sefer kapağına Mustafa Kemal’i koyuyor: Bu sefer savaştan çıkmış bir ülkenin yüzde 8.5’lik ekonomik büyüme muvaffakiyetini göstermek için. Kullandıkları fotoğraf, Mustafa Kemal’in en sevdiğim dediği, Esat Tengizman’ın Dumlupınar’da Meçhul Asker Anıtı’nın temel atma merasiminde çektiği fotoğraf.
Gazeteciler, devrin efsane fotomuhabirleri: Faik Şenol, Ali Ersan, Hilmi Şahenk, Namık Görgüç ve Selahattin Giz.
Atatürk, kırgın olduğu İstanbul’a uzun yıllar gelmez. Geldiği vakit da daima Haydarpaşa’yı ve sonda denizyolunu tercih eder. Haydarpaşa Garı’ndan çıkmış, kendisini bekleyen Söğütlü Yatı’na ilerlerken yanında çok şık üç hanım var ve yaveri Salih Bozok. Fotoğrafları çeken Faik Şenol ve pozlar sinema karesi gibi!
Sabah saatleri. Afyon Kocatepe. Büyük Taarruz başlamak üzere. Askerler şehadet namazı kılıyor. Mustafa Kemal, kayalık doruğun ucunda, yavaşça eğilmiş, Nâzım’ın şiirinde yazdığı üzere bıraksalar ince uzun bacaklarının üzerinde bir kısrak üzere yaylanarak ovaya atlayacak! Askeri fotoğrafçı Etem Tem, hafızalara kazınan o harikulade kareyi çekiyor!
Son fotoğraf stantta olup kitapta olmayan bir fotoğraf. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Ankara’dan trenle Haydarpaşa Garı’na geliyor. İstanbullular onu karşılamak için garda. Küçük bir kız Mustafa Kemal’e yaklaşıp ona bir mektup veriyor. Bu anı Cumhuriyet Gazetesi foto muhabiri Namık Görgüç görüntülerken iki meslektaşı Hilmi Şahenk ve Faik Şenol da kadraja giriyor.
Sağ artta, beyaz saçlı, bastonlu olan da Yunus Nadi! Tarih; 12 Ocak 1932.
Cumhuriyet
