Davis – California Üniversitesinde (UC Davis) çalışan bilim insanlarının yer aldığı iki yeni çalışmada, “kayıp manto sorununu” çözmek hedefiyle Vesta’tan gelen gök taşlarına ilişkin datalar kullanılmış. Elde edilen sonuçlar, güneş sistemine yönelik bilgilerimizi sistem oluşmaya başladıktan sonraki iki milyon yıla kadar geriye götürüyor. Makaleler 14 Eylül’de Nature Communications ve 30 Eylül’de Nature Astronomy bülteninde yayımlandı.
Vesta, 500 kilometre genişliğindeki asteroit jenerasyonunda yer alan en büyük ikinci cisim. Dünya, Ay ve Mars üzere kayalık, karasal cisimler ile birebir halde evrimleşecek kadar büyük. Bu cisimler, başlangıçta çarpışmalarla ısınan erimiş kaya toplarıymış. Demir ve siderofiller ya da ‘demir seven’ elementler (renyum, osmiyum, iridyum, platinyum ve paladyum gibi), merkeze çökerek metalik bir çekirdek meydana getirmiş ve manto katmanı bu elementler tarafından yoksul kalmış. Gezegen soğudukça, manto üzerinde ince ve katı bir kabuk oluşmuş. Daha sonra gök taşları, kabuğa demir ve öteki elementler getirmiş.
Dünya üzere bir gezegenin büyük bir kısmı manto katmanından oluşuyor. Ama manto tipi kayalar, asteroitler ve gök taşlarında ender görülüyor.
Davis – California Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesinde dünya ve gezegen bilimleri profesörü olan Qing-Zhu Yin, “Gök taşlarına bakarsak çekirdek hususu görürüz, kabuk görürüz lakin manto görmüyoruz” diyor. Gezegen bilimciler, bu durumu “kayıp manto sorunu” halinde isimlendiriyorlar.
Nature Communications bülteninde yayımlanan makalede Yin ve UC Davis’te yüksek lisans öğrencileri olan Supratim Dey ile Audrey Miller, New Mexico Üniversitesinde çalışan makalenin birinci müellifi Zoltan Vavi ile bir arada yeni keşfedilen ve manto kayası içeren üç gök taşını tanım ediyor. Ana bileşen olarak olivin minerali barındıran bu manto kayası, ultramafik biçiminde isimlendiriliyor. İzotopların hassas halde tahlil edilmesine katkıda bulunan UC Davis’teki araştırmacılar, oluşturdukları bir parmak izi sayesinde bu gök taşlarının Vesta’dan yahut çok misal bir cisimden geldiğini belirlemişler.
“Vesta’nın manto katmanını örneklemeyi birinci kez başardik” diyor Yin. NASA’nın Dawn uzay vazifesi, Vesta’nın güney kutbundaki en büyük çarpışma kraterinde yer alan kayaları 2011 yılında uzaktan gözlemlemiş ancak manto kayası bulamamış.
Vesta çok küçük olduğundan, gezegenin kabuğu Dünya, Ay ve Mars üzere daha büyük cisimlerden çok uzun mühlet evvel katılaşmış. Hasebiyle kabuğunda ve manto katmanında biriken siderofil elementler, güneş sisteminin çekirdek oluşumundan sonraki birinci periyotlarının kaydını barındırıyor. Vakitle meydana gelen çarpışmalar, Vesta’dan kimi modüllerin kopmasına ve gök taşı olarak Dünya’ya düşmesine neden olmuş.
Kaynak: Popular Science Türkiye
Cumhuriyet
