Haftalık çalışma saatlerinin kısalması işveren ve çalışanları nasıl etkiler?

Getty Images

Koronavirüs salgınının tesiri ile çalışma hayatımızda radikal bir dönüşüm çağına girdik. Haftalık çalışma saatlerini azaltmak isteyenlerin sayısı eskisinden de fazla ve birden fazla insan daha az saatler çalışarak hem daha üretken, hem de daha memnun olacağına inanıyor. Tahminen de haklılar.

Daha iki yıl evvel dahi aklımıza gelmeyecek konuttan çalışma ya da hibrit olarak bilinen hem meskenden hem de ofisten çalışma üzere modelleri tartışır olduk ve klasik çalışma tertibinin bir kesimi haline getirdik.

Haftalık çalışma saatlerinin azaltılması fikri de, yakın vakitte başarılı sonuçlar veren araştırmalar sonrası giderek yayılıyor.

Daha kısa haftalık çalışma modelleri farklı hallerde kendini gösteriyor. Kimileri çalışma saatlerini yüzde 20 azaltarak dört gün çalışıyor. Kimi şirketlerde herkes bir gün müsaadeli olabiliyor ya da iki gün öğlenden sonra müsaadeli oldukları modeller dahil farklı çalışma sistemleri ortasından kendine uygun olanı seçebiliyor.

Çalışma saatlerini belirli bir ölçü azaltmak, örneğin 40’tan 36’ya indirmek üzere seçenekler de var. Bu modellerin ortak yanı, daha kısa bir müddete bütün çalışma saatlerini sıkıştırmaya çalışmak, mesela dört günde 40 saat çalışmak yerine, çalışma saatlerinin bir kısmını o haftadan çıkarmak. En kıymetlisi de, bunu birebir maaşla yapabiliyor olmak.

Pandemi hem uzmanlar hem de çalışanları çağdaş iş dünyasını sorgulamaya; iş ve özel hayat istikrarı, çalışan esnekliği ve akıl sıhhati üzere bahisleri tartışmaya itti.

Yeni nizam yanlıları, çalışma saatlerinin azaltılması sonucu birden fazla iş yerinde yaşanan sıkıntıların önüne geçilebileceğini; çalışanların daha üretken, sağlıklı ve memnun olacağını savunuyor.

Pekala şirketler hakikaten daha az saatler çalışan şahıslara birebir maaşı vermeli mi? Patronların bundan karı ne olur?

Üretkenlik

Yapılan araştırmalara nazaran haftalık çalışma saatlerinin azalmasının en değerli katkısı insanları daha iyi çalışanlar haline getirmesi.

Örneğin 2014’te Stanford Üniversitesi’nin yaptığı araştırmaya nazaran, haftada 50 saat çalışanların üretkenliği önemli biçimde azalırken, kimi çalışmalar da haftada 35 saatten fazla çalışıldığında üretkenlik azaldığı için bu müddetin çalışma hayatında ülkü olduğunu ortaya koyuyor.

Kimi uzmanlara nazaran, günde altı saat çalışmak en ideali.

Toronto Üniversitesi’nde örgütsel davranış alanında çalışan Prof. John Trougakos, haftada 40 saatlik standart çalışma sisteminin aktif çalışma için uygun olmadığını söylüyor.

Trougakos “Enerjinizi aralıksız sekiz saat birebir tutamazsınız. İnsanların dikkatini uzun bir müddete esnetmeye çalışıyorsunuz lakin bu, onlar için çok sıkıntı. Hasebiyle üretkenlikleri de azalacaktır” diyor.

Münasebetiyle çalışanların birden fazla sekiz saatlik iş günlerinde belirli mühletleri toplumsal medyaya bakarak, internetten alışveriş yaparak ya da mesajlaşarak geçiriyor.

2015’teki yapılan bir araştırmaya nazaran çalışanlar iş saatlerinin 2,5 saate yakınını internette sanal kaytarma yaparak geçirebiliyor.

Avustralya’da Melbourne merkezli çalışma kültürü danışmanlığı ve eğitim şirketi Happiness Concierge’den Rachel Service, “Bu tertip, odağı çalışılan saatten üretkenliğe gerçek kaydırıyor” diyor.

İzlanda’da 2015-2019 yılları ortasında farklı ünitelerden 2 bin 500’den fazla hükümet çalışanı ile yapılan ve çok ses getiren öbür bir araştırma da haftada 40 saat değil 35 ya da 36 saat çalışan ve birebir maaşı alan iştirakçilerin çoğunluğunun ya daha üretken ya da tıpkı üretkenlikte olduğunu ortaya koymuştu.

Mesela Reykjavík’deki muhasebe kısmının çalışanları yüzde 6,5 daha fazla fatura işleyebilirken; bir polis istasyonunun çalışanları da haftalık çalışmalarını kısaltmalarına karşın birebir sayıda soruşturma belgesini kapatabildi.

İzlanda hükümeti ile çalışarak bu araştırmayı yürüten İzlanda Sürdürülebilir Demokrasi Derneği’nin topladığı bilgileri inceleyen İngiliz fikir kuruluşu Autonomy’nin yöneticisi Will Stronge, ödül olarak “daha kısa çalışma haftası” alacağını bilen çalışanların ellerindeki işleri yapma konusunda teşvik edildiğini belirtti.

Getty ImagesHaftalık çalışma saatlerinin kısaltılması sayesinde beşerler gereksinimlerini daha rahat karşılayabiliyor.

Daha az çalışma saatine dayalı nizamda, gereğinden fazla uzun süren toplantılar ve uzun süren öğle yemekleri de kesiliyor. İzlanda’da yapılan deneylerde de birtakım yöneticiler toplantı yapmak yerine e-mailleşmeyi tercih etmiş, kimileri ise toplantı mühletini kısaltmış ya da saat 15:00’ten sonra hiç toplantı koymamıştı.

Kahve molalarına ayrılan vakit azaltılarak çalışanlara ferdî gereksinimlerini çalışma saatlerinin dışında halletmeleri söylenmişti.

İzlanda’da yapılan araştırmanın raporuna nazaran, bu nizamda muvaffakiyet sağlamak için işin nasıl yapılacağı konusundaki esneklik, mesainin ve çalışma saatlerinin nasıl düzenlendiği üzere mevzular ehemmiyet taşıyor.

Sıhhat ve refaha tesiri ne?

Uzmanlara nazaran üretkenliği artıran tek faktör çalışanları kısa çalışma saatleriyle teşvik etmek değil.

Daha fazla dinlenmiş hisseden çalışanlar, şahsî problemlerle de daha az ilgileniyor, işe sağlıklı ve keyifli bir formda başlıyor. Böylelikle depresyon ve tükenmişlik sendromu üzere rahatsızlıklar da önleniyor.

Avustralya Enstitüsü Gelecek Çalışma Merkezi’nin yöneticisi ve ekonomist Jim Stanford, “Kuşkusuz iş-özel hayatta istikrarı iyi olduğunda, kâfi uykusunu alıp ailesi ve hobilerine vakit ayırdığında beşerler daha üretken ve tesirli bir halde işini yapabiliyor” biçiminde konuştu.

2021’de İsveç’teki çalışanlarla yapılan deneylerde de çalışma saatlerinin azaltılmasının gerilim ve olumsuz hisleri da azalttığı görüldü.

2017’de yapılan bir öteki araştırma çalışma saatlerinin yüzde 25 azaltılmasının uykuyu güzelleştirdiği ve gerilimi azalttığını ortaya koydu. 1990’lı yıllarda yapılan bir öteki araştırma da çalışanların aile hayatlarının çalışma günde altı saate indiğinde düzgünleşme gösterdiğine işaret etti.

Tıpkı formda İzlanda’daki araştırmanın sonuçlarına nazaran iştirakçilerin iş-özel hayat istikrarı seviyesi ve sıhhat ve refah seviyesi de ya birebir kaldı ya da artış gösterdi.

Gerilim seviyesi azalırken, çalışanlar hobilerine, spor yapmaya, günlük muhtaçlıklarını karşılamaya daha fazla güç bulabildiklerini söyledi. Ebeveynler çocuklarının bakımına daha fazla vakit ayırabildi.

2019’da yapılan bir öteki araştırma, daha keyifli olan çalışanların yüzde 13 daha üretken olduğunu da gösteriyor.

Stronge’a nazaran kısa haftalık çalışma nizamı işyerinde olan memnuniyeti de artırıyor ve çalışan idaresini de kolaylaştırıyor.

Daha olumlu çalışma kültürü olan yerlerde beşerler işlerine daha çok odaklandığı üzere, yapılan yanılgılar da, işe gitmeme sıklığı da azalıyor.

Trougakos, “Böylece işe gelmeyen, hastalık müsaadesi alan ya da geç kalan çalışanlar için bir maliyet ödemek zorunda kalmıyorlar” diyor.

İsveçli araştırmacılar, 40 saat yerine 35 saat çalışan hemşirelerin daha az hastalık müsaadesi aldığını ve patronun maliyetlerinin azaldığını ortaya koymuştu.

Ayrıyeten tükendiğini hisseden ve işi bırakanların yerine birini bulmak da, onların bilgi birikimi kaybetmek de patronlara değerliye patlayabiliyor. Bu da giderek daha sık görülüyor.

Geleceğimiz

Elbette haftalık çalışma saatinin azalması sihirli tahlil değil.

Her bölümde ve her durumda işe yaraması mümkün değil. Bilhassa de müşteri odaklı işlerde eşitsizlik derinleşebilir.

Bu nizama geçmek önemli bir örgütsel yapılanma hazırlığı da gerektirecektir.

Günümüzde İspanya’da birtakım şirketler ya günden ya da haftadan birtakım saatleri kısaltarak deneyler yapıyor. Fakat hepsi maaşları birebir tutmuyor.

ABD merkezli şirket Kickstarter da 2022’de dört gün çalışmayı deneyimlemeye hazırlanıyor.

Uzmanlar, kurumlara bu üzere modelleri hayata geçirirken iyi düşünmeleri ve dikkatli olmaları davetinde bulunurken denemek için en hakikat vaktin bu olduğuna da dikkat çekiyorlar.

Trougakos da, “Bir değişim içindeyiz. Toplum olarak bunu yapmamıza müsaade veren bir dönüm noktasındayız. Artık beşerler çok daha açık fikirli” diyor.

BBC Worklife’da Bryan Lufkin ve Jessica Mudditt‘in imzalarıyla yayımlanan bu yazının özgününe bu linkten ulaşabilirsiniz.

Cumhuriyet