Türkiye’nin yaşadığı orman yangınlarıyla tüm Türkiye Türk Hava Kurumu’nu konuşur oldu. AKP periyodunda gelir kaynakları birer birer ortadan kaldırılan, yolsuzluklarla içi boşaltılan, nihayetinde kayyum atanarak etkisizleştirilen THK, kendi uçaklarını dahi uçaramaz hale geldi. Pekala Atatürk’ün kurduğu, yıllardır Türk havacılığına hizmet eden kurum nasıl bu hale geldi? THK’da olan biteni en yakından izleyen Ahmet Zeki Üçok’la THK’da Lider Cenap Aşçı’nın istifasına giden süreci konuştuk. Hava Kuvvetleri’nden emekli bir Albay olan ve kumpas davalarında amaç alınan eski askeri hakim Üçok, sorumlunun Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ve kayyum heyeti olduğunu düşünüyor. Üçok’a nazaran THK, beceriksizliklerle, siyasi operasyonlarla, yolsuzluklarla kasti olarak batırıldı.
Evvel en şimdiki soruyu soralım. Türk Hava Kurumunu kim batırdı?
İsterseniz evvel kim kurdu, niye kurdu, neler yaptı oradan başlayalım. Türk havacılığının kurumsal temellerinin atılması olarak da değerlendirilebilecek olan THK, Türkiye’de havacılık endüstrisini kurmak ve geliştirmek, havacılığın askeri, ekonomik, toplumsal ve siyasal değerini anlatmak, Türk gençliğine havacılığı tanıtmak ve sevdirmek, gençliğin havacılığı bir hayat biçimi haline getirmesini sağlamak maksadıyla Atatürk’ün talimatıyla 16 Şubat 1925’de Türk Tayyare Cemiyeti ismiyle kuruldu. 24 Mayıs 1935 tarihinde yapılan 6. Kongresi’nde ise Türk Hava Kurumu ismini aldı.
Pekala bu gayelerini gerçekleştirebilmiş mi?
THK kurulduktan yalnızca on bir ay sonra, 23 Nisan 1926’da Türk havacılığının ihtiyacı olan teknik işçinin eğitilmesi emeliyle Tayyare Makinist Mektebini hizmete açtı. Birebir yıl Alman Junkers Tayyare Fabrikası işbirliğiyle Kayseri Uçak Fabrikası’nı kuruldu. Alman Junkers lisansıyla A-19 ve A-20 uçakları üretildi ve bu uçakların bakım ve tamirleri yapıldı. Bu da yetmemiş on yıl içerisinde halktan aldığı takviyeyle elli milyon kadar para temin ederek 351 adet uçak satın alıp Türk Silahlı Kuvvetleri’ne bağışlandı.
Türkkuşu da tıpkı yıllarda kuruldu değil mi?
Havacılığın temel ögesi olan çalışanı yetiştirmek ve eğitmek, gençliğe havacılık sevgisini aşılamak emeliyle 3 Mayıs 1935’te “Türkkuşu” kuruldu. Türkkuşu’nun kurulmasıyla birlikte paraşüt, planör, motorlu uçuş ve model uçak okulları da açıldı. Türkkuşu, dünyanın birinci bayan savaş pilotu Sabiha Gökçen’in de ortalarında bulunduğu, birçok kişiyi yetiştirdi.
YERLİ UÇAĞIN TEMELİ THK İLE ATILDI
Yani bugün kurmaya çalıştığımız uçak endüstrini başlatan da THK olmuş.
THK kuruluş hedefleri doğrultusunda yerli malı uçak üretmek için 1940’lı yılların sonunda, Türkiye’deki uçak endüstrisinin temel yapılarından biri pozisyonuna geldi. Ankara, Akköprü’de bir atölye fabrika haline getirildi ve burada İngiliz Miles Magister eğitim uçaklarının seri montajı yapıldı. 1939-1941 yılları ortasında, II. Dünya Savaşı öncesinde Genelkurmay Başkanlığı’nın da isteğiyle Etimesgut Uçak Fabrikası kuruldu. 1944 yılında üretime başlayan ve çok geniş kapsamlı bir teşebbüs olan bu fabrikada, Magister uçaklarının yanı sıra, THK-1, 3, 4, 7, 9, 13 planörleriyle THK-2, 5 ve 10 tipinde eğitim, sıhhat ve nakliye uçakları da üretildi. Ayrıyeten THK tarafından Gazi Orman Çiftliği’nde bir motor fabrikası da kuruldu ve 1951 yılına kadar çalışmalarını sürdürdü. Haziran 1952 yılında ise bu fabrika, Makine ve Kimya Sanayisi Kurumu’na devredildi.
Kıbrıs Harekatı’na katılan paraşütçü askerimizin eğitimlerine de katkısı olmuştu değil mi?
THK’nin yetiştirdiği gençler yalnızca sportif faaliyetlere katılmakla kalmadı, yurt savunmasında da rol aldı. 1974 Kıbrıs Barış Harekâtında, hava indirme harekâtına katılan paraşütçülerle, o devirde askerlik misyonunu paraşütçü olarak yapanların birçok, THK’nin yetiştirdiği gençlerden oluşmuştur. Ayrıyeten harekât boyunca kurumun uçak ve pilotlarına da misyonlar verilmiştir.
THK’YI KİM DARBELEDİ
Nasıl oldu da teknik olara iflas etmiş bir kurum haline dönüştü?
THK’ya birinci darbe 2013 yılında kurban derilerini toplama monopolünü kaldıran AK Parti tarafından vuruldu. Gelirlerinin neredeyse yarısını kaybetti. İkinci ve üçüncü darbeler THK’nın asker yöneticileri Osman Yıldırım ve Kürşat Atılgan tarafından vuruldu. Son darbe de Cumhurbaşkanı dayanaklı Kayyum Heyeti Lideri Cenap Aşçı ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli tarafından vuruldu ve maalesef bugünkü haline geldi.
THK’da 2009-2014 tarihleri ortasında emekli general Osman Yıldırım,2015-2018 Kürşat Atılgan, 2018-2019 Ahmet Bertan Nogaylaroğlu genel başkanlık yaptı. 16 Ekim 2019 dan buyana da geçen istifa eden Cenap Aşçı’nın başkanlığını yaptığı Kayyum Heyeti tarafından yönetildi. Nasıl oldu da yaklaşık 10 yılda THK dört uçağı uçuramaz hale geldi.
Öncelikle şunu belirtelim, son periyotlarda THK’yı yöneten askerler THK’nın iflasında başrolü oynamışlardır. Bunu neye nazaran söylüyoruz, 2018 yılında genel lider olan Nogaylaroğlu’nun vazifeye gelirgelmez, Güney Bağımsız Kontrol ve SMMMA.Ş. THK’nın mali yapısına ait hazırlatmış olduğu ‘’Türk Hava Kurumu Genel Başkanlığı ve Direkt yahut Dolaylı İştiraki Bulunan İktisadi İşletmeler 30 Eylül 2018 tarihi prestijiyle üzerinde mutabık kalınmış prosedürler raporu’’ da yer alan bilgilerden anlıyoruz. Bu raporda temel olarak Türk Hava Kurumu Genel Başkanlığının mali yapısı iştirakleri olan şirketlere ilişkin mali dataların hepsinin başka ayrı incelenmesi sonucu ortaya konmuştur. Bu rapor özet olarak Türk Hava Kurumu ve iştiraklerinin iflas ettiğini tüm açıklığı ile ortaya koymuştur. 2009-2014 tarihleri ortasında genel lider olan Osman Yıldırım vazifedeyken, rüşvet almak, zimmet, vazifesi berbata kullanmak üzere cürümlerden tutuklanıp mahpusa atıldı. Çabucak ardından gelen Kürşat Atılgan için de, Ahmet Bertan Nogaylaroğlu tarafından misal kabahatlerden suç duyurusunda bulunuldu. Soruşturmalar hala devam ediyor. Nogaylaroğlu, kendi idare ve kontrol heyetlerinin topluca istifası sonrasında vazifesini kayyım heyetine devretmek zorunda bırakılmış devrik bir lider. Neresinden bakarsanız bakın tam bir rezalet.
YÜZ MİLYONLARCA ZİYAN NASIL OLDU
Raporda yer alan bilgilerden bahseder misiniz?
Hangi rezaletten bahsedelim. THK yalnızca yangın söndürme işi yapmıyor. Ambulans Helikopterleri ile Sıhhat Bakanlığına hizmet sunuyor. 5 Mayıs 2018 tarihinde ihale yapılıyor. İhale için THK dolar kurunu 4.2629 TL öngörerek 19 ambulans helikopteriyle hizmet vermek için fiyat veriyor. 598 milyon TL ile ihaleyi kazanıyor. Devrin THK genel lideri Kürşat Atılgan 300 milyon TL devletin kasasından çıkmasına pürüz olduk diye açıklama yapıyor. Fakat dolar yerinde durmuyor yedi liralara çıkınca tüm harcamaları dolar üzerinden olan helikopterler ihale bedelini süratle tüketiyor. Bunun üzerine helikopter pilotlarının 4 bin dolar civarında olan maaşları 15 bin liraya düşürülüyor. Kabul etmeyen 34 pilot işten atılıyor. Tıpkı yılın Eylül ayında genel lider 10 helikopterle hizmet vermeye devam edeceğiz diye açıklama yapılıyor. Berbat idare, öngörüsüzlük sonucu 9 helikopter devre dışı kalıyor. Ne oluyor ihale şartnamesinde yer alan uçuş ölçüsü tamamlanamıyor ve eksik uçuşlar, cezalar falan derken Sıhhat Bakanlığı ödediği paranın 7.3 milyon dolarını geri alıyor hem de mevcut kur üzerinden. 300 milyon devletin kasasında kaldı diye hava atarken THK, dolar kur farkı eksik uçuş mühletleri derken yüz milyonlarca lira ziyana sokuluyor.
Sanırım Bağımsız denetçi raporunda Balon uçuşları ve iki özel jete ilişkin bilgiler de yer alıyordu.
THK, yıllardır Ürgüp’te turistik hedefli yapılan Balon turizmi yapıyor. Burada talep çok olduğu için balon uçuran şirketlere tıpkı havaalanlarında olduğu üzere günlük uçuş yapabilecekleri slot denen haklar veriliyor. 2013 yılında THK öğlenden evvel 4 ve öğlenden sonra 2 uçuş yapma hakkı olarak 4+2 slot hakkı vardı. Lakin periyodun genel lideri Osman Yıldırım, adeta bugünkü kıymeti yaklaşık 2 milyon avro olan 2 slot hakkından vazgeçerek 3+1 slot hakkını Saray isimli şirkete yıllık 110 bin dolara kiraladı. Uçuş müddeti kullanılmadığı için THK’nın 2 slot hakkı iptal edildi. Daha sonra gelen genel lider Kürşat Atılgan da 2017 yılında 3+1 slot uçuş hakkını yalnızca 8 bin 602 yolcu taşıma karşılığında 1 milyon 408 bin 68 TL, 2018 yılında da ihalesiz olarak Gurur Cins isimli şirkete 390 bin dolara kiraladı. Bu kiralamaların ihalesiz yapılmasının THK’na verdiği ziyanları karşılaştırabilmek için Şubat 2019 – Şubat 2020 yılı kiralama ihalesinin sonuçlarını söyleyeyim: 17 bin 600 garanti Yolcu taşınması karşılığında 10 milyon 577 bin 600 TL. Bu nasıl bir yöneticilik anlaşılabilir bir şey değil.
Özel jetlerde durum daha vahim güya.
THK’nın iki adet özel jeti var. Bu jetler özel şahıslara ya da özel şirketlere kiralanarak gelir elde ediliyor. Lakin bu jetlerden birisi bakım için Avusturya’ya gönderiliyor. Bakım fiyatı ödenmediği için alıkonuyor. Bakım fiyatı, hangar fiyatı faiz falan derken uçak fiyatının üzerinde borca giriliyor. İkinci uçak Katarlı bir işadamına kiralanıyor. Adam ne kira ödüyor ne de uçağı iade ediyor. Sonunda geri alınıp 2019 yılında üç yıllığına Ukrayna’da bir şirkete kiralanıyor. Bugün bu iki uçağın satsan borçlarını ödeyemeyecek kadar 25 milyon dolar civarında bir ziyan kelam konusu.
SORUMLU BAKAN VE KAYYUM
Son günlerdeki yangınlar da THK’nın içler acısı halini ortaya koydu.
Yangınlarda THK uçaklarının kullanılamamasın da bu idarelerin yani askerlerin bir kabahati yok. Bunun sorumluluğu külliyen Tarım Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ile istifa eden THK Kayyum Heyeti Lideri Cenap Aşçı’ya ilişkin. Ahmet Bertan Nogaylaroğlu misyonunu kayyum heyetine devretmeden evvel THK’ya ilişkin 9 uçaktan 4 adedini aktif hale getirmişti. 2019 Mayıs ayı içerisinde yapılan denetimleri sonrası; Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün 2134 Sertifika Referans Numaralı Uçuşa Elverişlilik Gözden Geçirme Sertifikasına nazaran 1030 seri numaralı CL-215 1A10 yangın söndürme uçağı 15 Mayıs 2020 tarihine kadar, 2242 numaralı Sertifikasına nazaran 1027 seri numaralı uçak 29 Mayıs 2020 tarihine kadar, 2738 numaralı Sertifikasına nazaran 1072 seri numaralı uçak 19 Haziran 2020 tarihine kadar, 2309 numaralı Sertifikasına nazaran 1097 seri numaralı uçak 9 Temmuz 2020 tarihine kadar uçuşa elverişliydi. Bu, dört uçak yangın söndürme faaliyetlerinde kullanılabilirler demek. Başka iki uçağın da 100-150 bin dolar harcanarak aktif edilebilecek kolay iniş kadrosu arızaları vardı. Bu arızalar da en kısa müddette giderilebilir durumdaydı.
İstifa eden Cenap Aşçı’nın lideri olduğu Kayyum Heyetinin vazifeye geldiği 16 Ekim 2019 tarihinde THK’nın yangın söndürme uçakları aktifti demek ki.
Evet. Hiç kıvırmaya gerek yok. Aktif olan yangın söndürme uçaklarının, uçamaz hale gelmesinin tek sorumlusu Cenap Aşçı’nın başkanlık ettiği Kayyum Heyeti ve bu uçakları uçurmamak için adeta çırpınan Tarım Orman Bakanı Bekir Pakdemirli. Vazifeye geldiklerinde sağlam olarak aldıkları uçakların bakım ve tamirlerini gereği üzere yaptırmadıkları için yangınların söndürülememesinde sorumlulukları çok büyük.
ÖZÜR KRİZİ ÇIKTI
Bir de THK uçakları 5 bin litre değil de 4 bin 900 litre yani 100 litre az su alıyorlar diye ihaleye sokulmamaları var. Bunun perde gerisini açıklar mısınız?
THK tarafından CL-215 Yangın söndürme uçakları 2009 yılında temin ediliyor. Birinci ihale yedi yıl müddet ile 2009-2015 yılları ortasında 70 milyon dolara, ikinci ihale üç yıl için 2016-2018 ortası 30 milyon dolara. Şubat 2019 yılında ihaleye giriliyor fakat teminat mektubu unutulduğu için iptal oluyor. Nisan 2019’da tekrar ihale açılıyor. Nihayetinde en son pazarlık noktasında, THK uçuş saati başına 71 bin 500 TL istiyor. Orman Genel Müdürlüğü, en son, uçuş saati başına 70.000 TL veririm diyor. Toplam uçuş saatinde yalnızca 1 milyon 372 bin 500 TL için muahede sağlanamıyor. İhale sonuçsuz kalıyor. Bu noktadan sonra THK yetkilileri, şahsen Orman Genel Müdürüne gidiyorlar ve 70 bin TL uçuş saat fiyatına razı olduklarını söylüyorlar. Orman Genel Müdürü bizden özür dileyin diyor. THK tamam diyor ve bir yazı yazıyorlar. Bu sırada bu yetmez basın yoluyla özür dileyin diyerek yeni bir talepte daha bulunulunca ipler kopuyor. İhale olmayınca pilotlar maaşlarını alamadıkları için ya istifa ediyorlar ya da işten çıkarılıyorlar. Kayyum Heyeti tarafından 2020 Temmuzuna kadar aktif olan uçaklar için yine SHGM’ye (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) müracaat edilip uçuşa elverişlilik kontrolü yaptırılmıyor. Uçakların üreticisi olan Wiking firması gelip uçakları inceliyor. Uçakların değiştirilmesi, yenilenmesi gereken tüm kesimlerin listesini THK veriyor ve bunları temin ederseniz 7 yıl mühletle uçakların uçuşunu garanti erdim diyor. Kayyum Aşçı’nın Kılıçdaroğlu’na söylediğine nazaran Wiking firmasının talep ettiği gereçlerin maliyeti 4 milyon dolar.
Yani Orman Genel Müdürlüğü yöneticilerinin kaprisleri yüzünden neredeyse yüzyıllık bir kurum olan THK adeta vefata mi terk edildi?
Bir bakan düşünün; THK elindeki uçakların aktif olduğunu biliyor. SHGM’nin verdiği uçuşa elverişlilik sertifikaları ortada. Lakin kamuoyu önüne çıkıp motorlarına kuşlar yuva yapmış, bunlar antika, bu uçaklar gayri aktif diye halkımızı kandırıyor. Kendi ülkesinin yıllardır yangın söndürme görevini yapan THK uçaklarını ihale dışı bırakmak için, ihale şartnamesine 5 bin lt su kapasitesi olmalı diye unsur koyarak iki kova kadar su için kasıtlı olarak kendi memleketinin uçaklarını devre dışı bırakıyor. 2009 yılından bu yana 4 bin 900 lt su kapasitesiyle bu uçaklar yangınları söndürmediler mi? Ne oldu da artık 5 bin lt kuralı getirdin. Bir bakan, bir insan bu kadar acımasız olabilir mi? Yazıklar olsun. Bu nasıl bir anlayıştır, bu nasıl bir vicdandır ben anlayamadım.
THK TAŞERON OLDU
Bu kurallara karşın THK ihaleye katıldı sanırım. 9 Mart 2021 tarihi prestijiyle Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP) bilgilerine nazaran Türkiye’nin orman yangınlarında kullanılmak üzere 36 genel amaç helikopteri ve 3 amfibik uçağı bulunuyor. Hatta uçaklardan birisi Kahramanmaraş’daki yangın söndürme çalışmaları sırasında düştü.
O ihale de farklı bir acziyet. Bir kaç kere iptal edilip sonradan en düşük değil de en yüksek fiyatı verenin kazandığı bir garip ihaleydi. CMC diye bir firma, Cumhurbaşkanımızın Rusya ziyareti sırasında bindiği Be-200 yangın söndürme uçaklarından 3 adet kiralıyor. Yangın söndürme ihalesine katılacaklar lakin şirket olarak uçuş lisansları yok. Ne yapılıyor, hazırda uçuş lisansı olan THK var. Çabucak bir paydaşlık yapılıyor. THK kendi uçakları ile değil de kiralık Rus uçakları ile ihaleye giriyor. İhalede daha düşük teklif veren öteki bir firma varken ihale THK-CMC iştirakine veriliyor. 100 lt için ihaleye uçakları sokulmayan THK öteki bir firmanın taşeronluğunu yapıyor. Ne kadar acı, THK’nın düşürüldüğü hallere bakın.
Yani ormanlarımız yanıyor, uçaklarımız yatıyor.
Adeta bir THK düşmanı üzere davranan, bana nazaran Cumhuriyet tarihimizin en başarısız Tarım Orman Bakanı Bekir Pakdemirli derhal misyonundan alınmalıdır. Kayyum Heyeti’nin istifası yetmez, THK en kısa vakitte seçimlere gitmelidir. THK’nın mali yapısının düzeltilmesi için devlet gerekli dayanağı kesinlikle sağlamalı ve THK elindeki mevcut 6 uçak en kısa müddette aktif edilip orman yangınlarına müdahale edebilmesi için gerekli fiziki ve yasal şartlar sağlanmalıdır.
Cumhuriyet
