ReutersKasım ayında İran’ın nükleer programındaki üst seviye isimlerden Muhsin Fahrizade’nin öldürülmesi tansiyonu artırmıştı
Milletlerarası Atom Gücü Ajansı, İran ile nükleer tesislerdeki kontrollerine üç ay daha devam edebilmek için anlaştı.
Ama çabukla yapılan bu mutabakat, ajansın baskın kontroller yapma müsaadesini sonlandırdı.
İran bu kararı ABD’deki Joe Biden idaresinin, Donald Trump’ın 2017’de geri getirdiği yaptırımları kaldırmaması sonucu aldıklarını söyledi.
Bu üç aylık süreçte Washington ve Tahran’ın, yaptırımların kaldırılması için müzakere yapması bekleniyor.
2015 yılında Çin, Fransa, Almanya, İran, Rusya, Birleşik Krallık ve Avrupa Birliği İran’ın nükleer silah edinemeyecek bir halde nükleer program yürütmesi konusunda anlaşmış, bunun karşılığında da İran’a yönelik yaptırımlar kaldırılmıştı.
Ancak Trump idaresi 2017’de bu mutabakattan tek taraflı çekilerek yaptırımları geri getirmişti.
Bu kararın akabinde İran, mutabakat sonucu yapmamayı kabul ettiği birtakım nükleer faaliyetlerine geri dönmüştü.
SON KARAR NE MANAYA GELİYOR?
Salı günü İran Meclisi’nde kabul edilmesi beklenen yasa, Milletlerarası Atom Gücü Kurumu’nun ani kontroller yapma imkanını elinden alacak.
Bir haftadır Tahran’da müzakereler yürüten ajansın yöneticisi Rafael Grossi, “Bu yasa uygulamaya girince maalesef ek protokol sayesinde yaptığımız bu kontroller sonlanacak” dedi ve ekledi:
“Tesislere erişimimiz daha güç olacak, bunu kabul etmemiz lazım. Fakat tekrar de kâfi ölçüde takip ve kontrol yapabileceğiz.”
İran kelam konusu kontrollerin yapılmasını 2006 yılında yasaklamış, 2015’te ise muahede sonucu tekrar müsaade vermişti.
Bu kontroller İran’ın 1970 yılında imzaladığı bir BM mutabakatı olan Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Mutabakatı kapsamında yapılıyordu.
İran geçen yıl ajansın iki kontrol talebini aylar boyunca geri çevirdikten sonra müsaade vermişti.
Daha az ayrıntının incelediği rutin kontroller ise 2015’te anlaşıldığı halde sürecek.
Rafael Grossi yeni muahedenin İran’ın tavrındaki değişikliği yansıttığını söyledi ve “İstikrarlı ve sürdürülebilir bir mutabakat için siyasi müzakereler gerekli, bu da benim karar verebileceğim bir bahis değil” dedi.
MUTABAKAT ÇOK BEDELLİ BİR MÜHLET TANIDI
Tahlil: BBC Diplomasi Muhabiri Paul Adams
Memleketler arası Atom Gücü Ajansı yöneticisi Rafael Grossi bunun iyi bir sonuç olduğunu söylüyor.
Bu muahede 2015’te imzalanan nükleer muahedeyi hayata döndürme ve İran’ın nükleer faaliyetleri etrafındaki kriz halini sonlandırma potansiyeli taşıyor.
İran’ın Salı günü çıkarması beklenen yasa ajansın kontrol imkanlarını önemli biçimde azaltacak olsa da bu yeni muahede, süreksiz müddetliğine kimi kontrollere müsaade sağlamaya devam edecek.
Muahedeyi eleştirenler de olacaktır, bilhassa 2015’teki muahedenin ve onu hayata döndürme teşebbüslerinin bir kusur, anlamsız ve hatta tehlikeli olduğunu düşünenler arasında…
Lakin Biden idaresinin müzakere masasına dönme isteğini açıklamasından sonra varılan bu mutabakat taraflara çok kıymetli bir müddet tanıdı.
İRAN NEDEN ARTIK HAREKETE GEÇTİ?
İran kısa vadede ABD üzerinde baskı kurmak istiyor. Mutabakatın öteki imzacılarına da ABD’nin petrol, bankacılık ve finans dalındaki yaptırımlarını kaldırması için baskı yapıyor.
Biden idaresi ise ABD’nin bu muahedeye geri dönmesi için evvel İran’ın muahedeye eksiksiz bir biçimde uyması gerektiğini söylüyor.
İran’ın manevî başkanı Ayetullah Hamaney ise birinci adımı ABD’nin atması gerektiğini belirtiyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da 21 Şubat Pazar günü İran Cumhurbaşkanı Hasan Manevî ile telefonda konuşmuş, ABD’nin muahedeye geri dönmesini beklediklerini söylemişti.
ABD’nin muahededen çekilmesiyle birlikte İran’ın da kuralları yerine getirmemesi, nükleer bomba yapmasına imkan sağlayacağı nedeniyle tasaya yol açıyor.
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken geçen ayki konuşmasında İran’ın birkaç hafta içinde nükleer silah yapabilecek gereçlere erişmesinin mümkün olabileceğini söylemişti.
Şimdiki İsrail kestirimleri ise İran’ın nükleer bomba yapmasının iki yıl alabileceği istikametinde.
Cumhuriyet
