Joe Biden döneminde Türkiye-ABD ilişkilerindeki zorlu konular neler olacak?

Alakaların istikametini ve geleceğini, tarafların YPG ve S-400 problemlerinin da yer aldığı beş başlıkta izleyecekleri siyasetler ve anlayışlar belirleyecek. Taraflardan yapılan açıklamalar, ABD açısından S-400 konusunun, Türkiye açısından ise ABD’nin Suriye’de YPG’yi desteklemesinin öncelikli sorun olarak görüldüğünü ortaya koyuyor.

Biden yönetiminder ABD-Türkiye ortasındaki bağlarında beş kıymetli başlık öne çıkıyor:

1. DEMOKRASİ SORUNU VE BİDEN’IN ERDOĞAN’I ‘OTOKRATİK‘ OLARAK TANIMLAMASI

Eski Lider Barack Obama idaresinde sekiz yıl boyunca ABD Lider Yardımcısı olarak misyon yapan Biden, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Obama ortasındaki diyalogun 2013’ten itibaren seyrelmesinin akabinde Türkiye ile ilgili evraklarla direkt muhatap olmuştu.

Ocak 2016’da Türkiye’ye yaptığı resmi ziyaret sırasında muhalif gazeteci, akademisyen ve sivil toplum aktivistleri ile görüşerek Ankara’nın yansısını çeken Biden, söz özgürlüğü başta olmak insan hakları ve demokrasi konusunda net iletiler vermişti.

Reuters

Biden, Ocak 2020’de New York Times editörleri ile yaptığı bir görüşme sırasında Erdoğan’ı “otokratik” bir başkan olarak suçlayarak, demokratik yollarla vazifeden uzaklaşması için Türk muhalefetini destekleyebileceklerini söz etmişti. Erdoğan ve başka yetkililer, Biden’ı Türkiye’nin iç işlerine müdahale etmekle suçlayıp sert bir lisanla eleştirmişlerdi.

ABD’nin yeni idaresinin Trump’tan farklı olarak demokrasi konusunu global bir sorun olarak görüp, dış siyasetin kıymetli bir kesimi haline getirmeyi planladığı biliniyor. Biden’ın ileriki periyotlarda global çapta bir “Demokrasi Zirvesi” gerçekleştirmek istediği, böylelikle popülist başkanların dünyada giderek artan biçimde demokrasiyi zayıflatma teşebbüslerine set çekmeyi amaçladığı kaydediliyor.

Bu kapsamda, demokrasi konusunun bilhassa gerileyen tabir ve basın özgürlüğü, muhalif gazeteci ve siyasetçilerin tutuklanması üzere uygulamalar üzerinden Ankara-Washington diyaloğunun değerli bir ögesi olacağı öngörülüyor.

Ankara, Biden’ın Erdoğan ile ilgili sözlerini seçim kampanyası sırasında yapılmış bir siyasi kıymetlendirme olarak görüyor ve ön plana çıkartmamaya çalışıyor. Lakin Washington’un Türkiye’de yaşanacak mümkün insan hakları ihlallerine reaksiyon vermeye devam edeceği, bunun da taraflar ortasında değerli problemler yaratabileceği öngörülüyor.

2. ABD İÇİN EN KIYMETLİ SORUN S-400’LER

Trump idaresinde olduğu üzere Joe Biden ve takımı de Türkiye ilgilerde en kıymetli sorun olarak Rusya Federasyonu’ndan alınan S-400 hava savunma sistemlerini görüyor.

Biden’ın Dışişleri Bakanlığına aday gösterdiği Anthony Blinken’ın Kongre’de Türkiye ile alakalar hakkında yaptığı değerlendirmeler bunu somut bir formda ortaya koydu.

Reuters

Blinken’ın Türkiye’den “sözde stratejik ortak” olarak bahsetmesi, bir müttefik üzere davranmamakla ve hatta Rusya ile tıpkı çizgide olmakla suçlaması, Ankara’ya dönük olumsuz bakış açısının S-400’leri topraklarında konuşlandırmasının da ötesinde bir çerçeveye dayandığını gösterdi.

Blinken, Trump idaresinin Aralık ayında açıkladığı S-400 yaptırımlarının yaratacağı tesire nazaran daha fazlasına gerek olup olmadığına karar vereceklerini belirterek, yaptırım kartının Biden idaresinin de masasında kalmaya devam edeceğini ortaya koymuş oldu.

Erdoğan’ın geçen hafta S-400 konusunda ikinci batarya için Rusya ile görüşmelerin devam edeceğini açıklaması ise Ankara’nın Washington’un bu bahisteki yaklaşımını çok önemsemediği ve geri adım atmayacağı değerlendirmelerine yol açtı. Taraflardan yapılan açıklamalar, S-400 konusunun Biden idaresi sırasında da Türkiye-ABD alakalarının en şiddetli başlıklarından biri olacağını gösteriyor.

3. ANKARA, ABD’NİN YPG İLE İŞTİRAKİNE DİKKAT ÇEKİYOR

Türkiye açısından ABD ile münasebetlerdeki en temel sorun, Washington’un IŞİD ile uğraşta YPG’yi alandaki silahlı ortağı olarak kullanmaya devam etmesi ve askeri-siyasi dayanağını sürdürmesi.

Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, bir demecinde, taraflar ortasındaki en kıymetli sorunun YPG olduğunu kaydetmiş ve sorunun çözülmemesi durumunda bağlardaki itimat buhranının devam edeceği iletisini vermişti.

Reuters

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da IŞİD’e karşı YPG’nin desteklenmesi siyasetinin Biden’ın da içinde yer aldığı Obama periyodunda oluşturulduğunu anımsatıp, Ankara’nın beklentisinin “Biden idaresinin bu yanlıştan dönmesi” olduğunu kayda geçirmişti.

Lakin ABD idaresinin mevcut politikayı değiştirmesi beklenmiyor. IŞİD’in hala bir terör ağına sahip olduğunu, hücum yeteneğinin büsbütün yok edilmediğini kaydeden ABD’ye nazaran, bilhassa doğu Suriye’de lokal Kürt idarelerini desteklenmesi IŞİD ve gibisi radikal örgütlerinin tekrar güç toplamasını engellemek için büyük ehemmiyet taşıyor.

ABD Savunma Bakanı olarak atanması beklenen Lloyd Austin’in de ABD Merkez Kuvvetler Kumandanı (CENTCOM) olduğu müddette YPG’nin mahallî ortak olarak desteklenmesi siyasetinin mimarlarından olması dikkat çekiyor. Tıpkı formda IŞİD ile uğraştan sorumlu temsilci olarak vazife yaptığı sırada Ankara’nın reaksiyonuna neden Brett McGurk’ün de yeni idarede vazife yapacak olması Washington’un siyasetinde büyük değişiklik olmayacağı olarak bedellendiriliyor.

4. LİBYA, DOĞU AKDENİZ, DAĞLIK-KARABAĞ ÜZERE BÖLGESEL MESELELER ÖNE ÇIKACAK

Yeni devirde Türk ve ABD diplomasilerini meşgul edecek değerli hususların başında bölgesel problemler geliyor. Trump idaresinin tersine Biden grubunun, başta NATO müttefikleri olmak üzere, bu sıkıntıları çok taraflı ortamlarda ele alması öngörülüyor.

Getty Images

Bakan Çavuşoğlu, yeni ABD idaresinden Türkiye giderek artan jeopolitik ehemmiyet ve rolünü görmesini beklediklerini, bu kapsamda bölgesel meseleleri konusunda işbirliği yapmaya hazır olduklarını kaydetmişti.

Suriye’de YPG konusu dışında benzeri siyasetlere sahip olan Türkiye ve ABD, Libya buhranından da kıymetli ölçüde örtüşüyorlar. Son periyotta tansiyon azalsa da ABD’nin Doğu Akdeniz buhranında Türkiye’yi daha fazla sorumlu tutuyor olması ileriki süreçte Türk-Yunan yumuşamasının bozulması durumunda Washington’u daha net konum almaya itebilir değerlendirmeleri yapılıyor.

Washington açısından bir öbür değerli süreç ise Kıbrıs sorunu. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ın iki devletli bir tahlile yönelmesi ve kapalı Maraş’ın statüsünün değiştirilmesi üzere adımların ABD’de rahatsızlık yaratacağı bedellendiriliyor. Türkiye’nin Azerbaycan-Ermenistan çatışması sırasında Bakü idaresinin yanından yer alması, askeri ve siyasi takviye vermesi de Washington tarafından olumsuz bir adım olarak not edildi.

Fakat bu problemlerin da ötesinde Türkiye’nin tüm bölgesel meselelerde süreçleri Rusya ile kurduğu işbirliği çerçevesinde yürütüyor olması, Ankara-Moskova ortasında savunma endüstrini de kapsayacak halde bağların güçlenmesi ABD’nin reaksiyonunu çekecek bir olgu olarak öne çıkıyor.

Blinken’ın Kongre onayı sürecinde Türkiye’nin Rusya çizgisinde olduğunu, bir müttefik üzere davranmadığını kayda geçirmesi bu noktada verilmiş kıymetli bir ileti olarak okunuyor.

5. HALKBANK DAVASI VE GÜLEN’İN DURUMU

Trump idaresinin misyondan ayrılmasının ikili bağlantılardaki en somut yansıması Halkbank davası kapsamında olabilir. Trump, Erdoğan’ın talebi üzerinde İran yaptırımlarını delmekle suçlanan Halkbank’a karşı izlenen idari ve isimli süreçleri yavaşlatmaya çalışmakla suçlanmıştı.

Yeni idarenin ise bu süreçte siyasi tesirini kullanmayacağı ve karar alıcıların daha rahat süreci sonlandıracağı yapılan değerlendirmeler ortasında. 2021 bahar aylarında sonlanması beklenen mahkeme sürecinde Halkbank’ın hatalı bulunması ve buna bağlı olarak değerli bir para cezasına çarptırılması Ankara-Washington diyalogunu olumsuz etkileyebilecek bir gelişme olarak görülüyor.

Yeni periyotta değerli bir ilerleme beklenmeyen hususların başında Fethullah Gülen’in iadesi geliyor. Türkiye, Gülen’in iadesiyle ilgili teşebbüslerini 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra Biden’ın da içinde olduğu Obama idaresine yapmış fakat cevap alamamıştı. Joe Biden idaresinin Gülen konusunda durum değiştireceği öngörülmüyor.

Cumhuriyet