John le Carré: Eski casusun gerçekle kurguyu buluşturan gizli dünyası
BBCJohn le Carré istihbarat örgütlerindeki faaliyetleriyle ilgili detayları ölene kadar sakladı
John le Carré mevtin akabinde, İngiltere’nin dış istihbarat örgütü MI6’nın liderinin, romanlarını “unutulmaz ve çok parlak” diyerek övdüğü tweeti görebilse, muhtemelen yüzünde alaycı bir biçimde gülümserdi.
Müellifin, kendisinin de bir vakitler içinde yer aldığı casusluk örgütüyle ve eski çalışma arkadaşlarıyla münasebetleri, onların müellife karşı tavrı da daima karmaşık oldu.
Le Carré’nin mesleği aslında bu bilinmeyen dünyada geçirdiği yıllar tarafından şekillendi lakin tam zıddı de oldu. Yani onun İngiliz istihbarat dünyası hakkında yazdığı romanlar, casusların kendilerinden bahsederken kullandıkları lisan de dahil olmak üzere bu örgütler üzerinde tesirli oldu.
Muharrirler ekseriyetle yaşadıklarından ilham alırlar ama le Carré’nin istihbarat örgütleri içinde yaşadıkları “gizli” idi ve bugün hala bu kapalılığını koruyor. Münasebetiyle romanlarında gerçeğin nerede bitip kurgunun nerede başladığını bilmek çok sıkıntı ve bunun yarattığı gizemin ne kadar değerli olduğunun da çok iyi farkındaydı.
İngiltere iç ve dış istihbarat servisleri MI5 ve MI6’da çalıştığı yıllar yazdıklarının ilham kaynağı olabilir ancak le Carré bu bahisteki gerçekleri sıkı bir biçimde gizlemeyi tercih etti.
Bir defasında bana, “Eski misyonumla, her iki kurumdaki hizmetimle ilgili o denli çelişkili anılarım ve o denli çelişkili hislerim var ki, gerçek fikrimin ne olduğunu hiçbir vakit anlayamıyorum” demiş sonra şöyle sürdürmüştü:
“Gerçeği bilen hiç kimsenin şimdiye kadar beni bilinmeyen şeyleri açıklamakla suçlamamış olması benim için bir gurur kaynağı.”
Asıl ismi David Cornwell olan muharririn İngiltere istihbarat örgütlerinde çalıştığı periyodun en temel özelliği kasvetli ve çalkantılı bir devir olması.
Getty ImagesKim Philby üzere İngiliz istihbaratının en üst düzeylerine yükselmiş bir kişinin Rus casusu olduğunun anlaşılması John le Carré’ye ilham verdi KARMAŞIK VE ETİK BELİRSİZLİKLERLE SOLU BİR DEVİR
İstihbarat örgütleri içerisinde gerisi arkasına köstebeklerin açığa çıkarıldığı bir periyottu bu.
John le Carré sonradan “İstihbarat örgütünün çok eski ve değer verilen bir mensubu olan George Blake’in Rus casusu olduğu açığa çıkarıldığında, eğitimimi yeni tamamlamıştım” diye anlatmıştı.
Dış istihbarat örgütü MI6 içinde hem de çok üst seviyede bir öteki “çürük elma”, Kim Philby’nin Rus casusu olduğunun ortaya çıkması le Carré’ye, en ünlü yapıtı olan “Tinker, Tailor, Soldier, Spy” (Tamirci, Terzi, Asker ve Casus) üçlemesi için ilham kaynağı olmuştu.
Soğuk savaş dünyasının tehlikelerle örülü istihbarat dünyasıyla, ihanet edenlerin ve ihanete uğrayanların insani hislerini, ferdî dramlarını birlikte anlatabilmeyi başarması bir müellif olarak büyük başarısıydı.
Bazıları istihbarat örgütleri içinde düşman için ajanlık yapan bireyler için kullanılan “köstebek” kavramını John le Carré’nin icat ettiğini söyler. Muharririn, bunun üzere kitaplarında kullandığı birçok kavram ve kalıp, casuslar tarafından bile benimsenip kullanılmaya başlandı.
Amerikan Merkezi Haberalma Örgütü CIA’in Rusya’ya karşı casusluk faaliyetlerini yürüten koluna verilen “Rusya Evi” (Russia House) isminin muharririn 1989’da yayınlanan birebir isimli bir romanından geldiğini söyleyenler var.
JAMES BOND-GEORGE SMILEY ZITLIĞI
Ian Fleming’in James Bond’u ne kadar renkli ekrana yakışan eğlenceli bir hayal eseri ise, le Carré’nin casusları bir o kadar gri, sofistike ve etik belirsizlikler dünyasında yaşayan karakterlerdir.
Lakin bu da MI6 topluluğunun bir kısmının müellifi sevmemesinin sebebi olabilir.
John le Carré ile tıpkı devirde MI6’te çalışan Baroness Daphne Park, bir sohbetimizde bana, “Casusluğun ihanetler dünyası olduğunu söyler. Değildir. İnanç dünyasıdır. Karşılıklı inanç olmaksızın bir casusla çalışamazsınız” demişti.
MI6’in eski liderlerinden Sir Richard Dearlove da bir kaç yıl evvel Cliveden Edebiyat Şenliği’nde yaptığı bir konuşmada le Carré’yi istihbarat dünyasına çok kuşkucu yaklaşmakla eleştirmişti.
Muharrir, bu eleştiriyi, son romanının yayınlanması öncesinde, çok hoş bir zamanlama olduğunu söyleyerek yorumlamıştı.
Ama John le Carré casusların dünyasının gerçekliğiyle bağında ne kadar çelişkiler yaşıyorsa, casuslar da kendileri hakkındaki kurgularla ilgili bir o kadar çelişkili hislerle dolu.
Bir yandan dünyalarıyla ilgili algıların bu romanlarla oluşmasından rahatsız oluyor fakat bir yandan da etraflarında yaratılan efsanelerden keyif alıyorlar.
Soğuk savaşın sona erdiği bir periyotta, 2009 yılında konuştuğum MI6 Lideri Sir Colin McColl, “Kurumda yıllar içinde iki farklı his vardı” diyor ve sürdürüyor:
“Herkesi birbirine karşı komplolar kuran nahoş karakterler olarak çizdiği için John le Carré’ye öfkelenenler vardı. Lakin ben harikulade buluyordum zira onu takip eden iki jenerasyon istihbaratçıya bir biçimde özel oldukları hissini yarattı.”
BBCMuharrir, Alec Guinnes tarafından canlandırılan George Smiley üzere karmaşık, etik olarak sınıflandırılması güç karakterler yaratmasıyla tanınıyor CASUSLARLA İLGİLİ EFSANELER
Ancak son yıllarda İngiltere Haberalma Servisleri daha bir şeffaf olmaya ve kendileri hakkında, kurguda oluşmuş fotoğrafla ortalarına uzaklık koymaya çalışıyorlar.
Eski MI6 liderlerinden Sir John Scarlett, John le Carré’nin mevt haberi üzerine BBC’ye yorumunda onu sıradışı bir romancı olarak tanımladı fakat, “Benim deneyimime nazaran gerçek diğer, kurgu oburdur. Bunların birbirine karıştırılmaması lazım” diye konuştu.
Ne var ki gerçek ve kurgu birbirine sık sık karışma üzere bir özelliğe sahip. Özellikle da bilgi boşluğunu kurgunun doldurduğu saklılık yıllarında.
John le Carré yazdığı romanların casusluk dünyasını saran efsaneleri yaratıp teşvik ettiğini iyi biliyordu ve vakit zaman bu hususta da çelişkili hisler tabir ettiği olmuştu:
“Sorun şu ki, okuyucu, ilişkin olduğu genel kamuoyu üzere, bütün deliller kendisine aksini söylemesine karşın, casuslarına inanmak istiyor.”
Cumhuriyet
