Türkiye Barolar Birliği’nin “ulusal davamız” Kıbrıs hakkında 19-21 Eylül 2019’da düzenlediği panelde yaptığım ve daha sonra metni yayımlanmış olan konuşmada, Kıbrıs müzakere sürecine ait olgulara ve adadaki gerçeklere işaret etmiş ve Kıbrıs uyuşmazlığının tahlil formu hakkında görüş ve niyetimi şöyle tabir etmiştim:
“Bu gerçekler ışığında ve özellikle KKTC olgusu karşısında Türkiye’nin ve KKTC’nin üzerinde duracağı, savunacağı prensip ve parametre ‘hükümran eşitlik’ (sovereign equality) olmalıdır. Bu prensip BM Yasası’nda da yer alan bir temel unsurdur. (…) Tahlil biçimi adadaki iki bağımsız ve hükümran devletin siyasi eşitliği, ‘hükümran eşitlik’ unsuruna dayandırılmalıdır. (…) KKTC (…) adımlarını kararlılıkla atmaya ve Türkiye de KKTC’ye bu hususta art çıkmaya hazırlarsa kanaatimce, tıpkı vakitte bu tavırlarının memleketler arası planda yaratacağı yansıları ve baskıları da göğüslemeye hazır olmalıdırlar.”
Bilhassa bu son cümlemi vurgulayarak ve tekrarlayarak tabir etmiştim.
Memnuniyetle kaydediyorum ki Cumhurbaşkanı Erdoğan ve KKTC Cumhurbaşkanı Tatar, Lefkoşe’de, KKTC’nin 37. kuruluş yıldönümünde, Cumhuriyet Bayramı törenlerinde yaptıkları konuşmalarda “bugün Kıbrıs’ta iki başka halkın, iki farklı demokratik nizamın ve iki farklı devletin varlığına” işaret etmişler ve Kıbrıs uyuşmazlığı için “artık hükümran eşitlik temelinde iki devletli tahlilin müzakere edilmesi gerektiğini” kararlı tabir ve vurgularla açıklamıştırlar. Böylece, Kıbrıs “ulusal davamız”, adada mutabakata dayalı kalıcı tahlile ve barışa ulaşılması için on yıllardır takip edilen yolda tarihi bir makas başına gelmiş bulunmaktadır.
KKTC’nin varlığının BM çerçevesinde kabulünü gerektiren “hükümran eşitlik” unsurunun, barış odaklı iyi niyet hâkim olduğu takdirde, Kıbrıs uyuşmazlığı için iki halkın iradelerine dayalı uzlaşıdan kaynaklanan kalıcı bir tahlilin anahtarı olacağına inanmaktayım.
GERÇEKLERİ GÖRME VAKTİ
Kıbrıs’a yeni bir gözle bakmak ve gerçekleri görmek vakti gelmiş ve geçmektedir. Tahlil arayışı hem Kıbrıs sıkıntısındaki hem adadaki olgulardan ve gerçeklerden hareket edilerek yapılmalıdır. Halbuki 1968’den itibaren BM yerindeki müzakerelerde gerçekler değil, varsayımlar temel alınmıştır. Adada 1960’ta kurulmuş olan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, antlaşmalara ve anayasaya uygun biçimde devamı varsayılmıştır.
Adadaki gerçek böyle değildir. Adada var olan ve birbirinden, ırk, din, lisan, kültür, ulusal dava bakımından farklı iki halk yarım yüzyıla yakın bir vakittir adanın iki farklı kısmında kendi bağımsız ve hâkim devletlerinin çatısı altında yaşamaktadırlar.
“Kıbrıs Cumhuriyeti” 3 yıl, 4 ay, 5 gün yaşayabilmiştir. Rumların Kıbrıs Türk halkına uyguladığı şiddet hareketleri sonunda yıkılmıştır.
Dikkate alınması gerekir ki “Kıbrıs Cumhuriyeti” yalnızca üç buçuk yıl kadar yaşayabilmişken Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 38 yıldır bir barış, istikrar, demokrasi abidesi olarak adadaki varlığını sürdürmektedir.
FEDERAL TAHLİL OLMAYACAĞI KATILAŞTI
Tarihi olgular şunlardır:
Rumlar adadaki eşit iştirak devletini yıkmışlardır.
Rumlar ve Yunanistan, 1968’den 1974 ortasına kadar süren toplumlararası müzakerelerde, o dönemde Rumlarla iç içe ve çeşitli hallerde şiddete ve baskıya maruz kalarak yaşayan Kıbrıs Türk halkının yalnızca “lokal özerklik” elde etme talebini dahi kabul etmemişlerdir.
1980’den itibaren BMGK (Birleşmiş Milletler Güvelik Konseyi) tahlil için “iki toplumlu, iki kısımlı federasyon” maksadına yönelmiştir.
Kıbrıs Türk tarafı Türkiye’nin de takviyesiyle federal tahlil öngören BM teşebbüslerine takviye vermiştir. Rum tarafı bunu da reddetmiştir.
Adada, Annan Planı üzerinde tam 17 yıl önce, 24 Nisan 2004 tarihinde hem KKTC’de, hem GKRY’de farklı başka yapılan referandumun sonucu bunun tarihi en somut kanıtıdır.
Planın Rum tarafınca reddedilmesinden sonraki gelişmeler içinde BMGS (Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri) Annan, “Şayet Rumlar siyasi eşitliğe dayalı bir federal yapı içinde Kıbrıslı Türklerle gücü ve refahı paylaşmaya hazırlarsa bunu yalnızca sözle değil, hareketleriyle de ortaya koymalıdırlar” değerlendirmesini yapmıştır.
Ortadan geçen 17 yıl içinde de Rum ve Yunan tarafı federal tahlil çerçevesinde adada egemenlik yetkisini ve refahı Kıbrıs Türk halkıyla paylaşma istikametinde hiçbir vesileyle niyet, irade ve somut bir belirti ortaya koymuş değildir.
DEĞERLENDİRMELERİN İSABETSİZLİĞİ
BM’de temsil edilen milletlerarası toplum müzakere sürecinin çeşitli kademelerinde şu değerlendirmeleri yapmıştır:
•“Kıbrıs sıkıntısının adil ve kalıcı bir tahliline ulaşmanın umut veren en uygun yöntemi BM’nin himayesinde ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ‘iki toplumunun’ temsilcileri ortasındaki müzakerelerdir.”
•“Kıbrıs’ın AB’ye tam üyelik müzakerelerinin başlaması, Kıbrıs probleminin kapsamlı tahlilini kolaylaştıracak önemli bir yeni gelişmedir.” (BMGK kararlarında 1996’dan itibaren tekrarlanan klişe ifade)
•“11 Şubat 2014 müzakere çerçevesi, yenilenen görüşmeleri sonuç odaklı bir formda yapılandıran kıymet biçilmez pahada bir evraktır.”
•“Kıbrıs etrafında keşfedilen servetler her iki topluma da yarar sağlayacaktır. Bütün ilgili tarafları Kıbrıs problemine kalıcı bir tahlil bulunması yönünde uğraş sarfetmeye ve işbirliğinde bulunmaya teşvik edici gelişmedir.”
Bu değerlendirmelerin isabetsizliği, tahlil arayışında yaşanan başarısızlıklarla ortaya çıkmış bulunmaktadır.
Böylece BMGK’nin BMGS’ye verdiği “iyi niyet görevi” çerçevesinde ve belirlenen parametreler temelinde Kıbrıs uyuşmazlığı için yalnızca “federal çözümün” değil, kalıcı hiçbir tahlil biçiminin elde edilemeyeceği muhakkak olmuştur.
Kıbrıs problemine ait gelişmelerin 1954’deri bu yana 67 yıl boyunca akışı, sonuç itibariyle, tahlil için tek seçenek bırakmıştır.
Bu da adadaki iki başka “bağımsız ve hâkim devlet” ortasında “hükümran eşitlik” temelinde akdedilecek bir barış, iyi komşuluk, dostluk ve işbirliği antlaşmasıyla ortaya çıkacak tahlil halidir.
CENEVRE TOPLANTISI TARİHİ FIRSAT
27-29 Nisan ortasında Cenevre’de yapılacak olan toplantılar KKTC ve Türkiye’nin böyle bir tahlil biçimini kararlılıkla savunmaları için tarihi fırsat oluşturacaktır.
Cenevre Toplantısı, tıpkı vakitte, KKTC’nin ve Türkiye’nin üzerinde tek tahlil seçeneği olarak birleştiği ve açıkladığı “hükümran eşitlik temelinde iki devletli çözüm” tezi hakkındaki kararlılığı ve kararlı duruşunun inandırıcılığı bakımından bir imtihan niteliğinde olacaktır.
TARAFLARIN GÖRÜŞLERİ
BM Sekretaryası toplantının hedefini “Öngörülebilir bir ufukta Kıbrıs problemine kalıcı bir tahlili müzakere bakımından taraflar için ortak bir yer mevcut olup olmadığını belirlemektir” halinde açıklamıştır.
Bununla bir arada, BMGS 28 Ocak’taki basın toplantısında Cenevre Toplantısı’nın BMGK’nin 1975’te verdiği “iyi niyet görevi çerçevesinde düzenleneceğini ve iki bölümlü, iki toplumlu tahlil hakkında” olacağını vurgulamıştır.
GKRY’nin ve Yunanistan’ın tahlil biçimi hakkında resmi açıklamalarıyla bugüne kadar savunageldiği görüş ve duruşunda bir değişiklik yoktur. Tahlil formunun BM kararları temelinde ve AB kıymetleri ve prensipleri çerçevesinde “iki toplumlu ve iki kısımlı federasyon” olması gerektiğini söz etmektedirler.
GKRY’nin, “iki toplumlu ve iki kısımlı federasyon” öngören Annan Planı’nı reddetmiş olduğu dikkate alındığında bunda samimi olmadıkları belirlidir. Onların savunduğu sözde “federal çözümün” Annan Planı’nda öngörülenden kendi lehlerine farklı bir tahlil formu olduğu aşikârdır.
BMGS Guterres’in 5+1 toplantısı için kendi iyi niyet görevine atıfta bulunması ve “iki toplumlu ve iki kısımlı çözüm” gayesini vurgulaması ve farklıca göreve başlamasından itibaren “1960 güvenlik ve garanti sisteminin günümüzde sürdürebilir olmadığını” tekrarlaması göz önüne alındığında BMGS ile GKRY ve Yunanistan ortasında tahlil biçimi hakkında temelde peşin bir anlayış birliği olduğu söylenebilir. BMGS Guterres’in AB üyesi bir devletin eski başbakanı olduğu da hatırda tutulmalıdır.
İngiltere Dışişleri Bakanı geçtiğimiz şubat ayında Kıbrıs’a yaptığı ziyaret sırasında Rum kısmında yaptığı açıklamada şunları söylemiştir: “Birleşik Krallık olarak adanın her tarafındaki Kıbrıs halkının uzun müddettir dostu olduğumuzu düşünüyoruz. (…) Uyuşmazlığın daimi, sağlam ve kalıcı bir sonuca ulaşmasını istiyoruz. Ve umuyorum ki bütün taraflar, 5+1 görüşmelerinin sunduğu fırsatları mevzu hakkındaki konuşmaların çocuklara, adanın gençlerine önümüzdeki yıllara parlak gelecek umutlarıyla bakmalarını sağlayacak biçimde değişmesi için kullanacaklardır.”
İngiliz Dışişleri Bakanı 5+1 toplantısı hakkında bu basamakta yuvarlak sözlerle temennide bulunmaktan öteye bir konum açıklamış değildir. Bununla birlikte, İngiltere’nin, BMGK’nin Kıbrıs uyuşmazlığının tahlil formuna, BMGS’nin iyi niyet görevine dair olanlar da dahil olmak üzere bütün kararlarının hazırlayıcısı ve birçoklarının sunucusu olduğunu hatırlamamız gerekir.
İngiltere AB’den ayrılmış olduğu için artık AB ile ortak bir konum takınma mecburiyetinde değildir. Bununla birlikte, bu durumun, Kıbrıs uyuşmazlığının tahlil hali ve tahlilin temel ögeleri bakımından İngiltere’nin bugüne kadar takip edegeldiği siyaset ve takındığı tavır bakımından asılda köklü bir değişikliğe yol açacağı beklenmemelidir. İngiltere’nin Kıbrıs konusuna gösterdiği yakın ilginin temel amacı adada 1960 antlaşmalarına göre kendi egemenliği altında sahip bulunduğu iki askeri üssünü orada koruma edebilmektir. İngiltere Kıbrıs konusunda her zamanki üzere ABD ile birlikte hareket etmeyi tercih edecektir.
TÜRKİYE VE KKTC’NİN KARARLILIĞI
Cenevre Toplantısı’nda KKTC’nin ve Türkiye’nin “hükümran eşitlik temelinde iki devletli çözüm” tezini ve kesin tahlil halinin içinde Türkiye’nin “aktif ve fiili garantisinin” bulunduğu bir güvenlik teminatına dayandırılması gerektiğini geri adım atmadan savunmaları beklenir.
Kanaatimce KKTC’nin ve Türkiye’nin kararlılığının birinci sınanması “AB’nin toplantıda gözlemci olarak bulunması” konusunda cereyan edecektir.
Türkiye ve KKTC “AB’nin Cenevre Toplantısı’na gözlemci olarak katılmasına karşı olduklarını” açıklamış bulunmaktadırlar. Bu görüş koruma edilmelidir.
Zira AB, Kıbrıs ve Doğu Akdeniz bahislerinde tarafsız değil, Yunanistan’dan ve GKRY’den yana taraftır. AB’nin Kıbrıs konusunun tahlil teşebbüslerinde “gözlemci” biçiminde de olsa “fiili” bir rol almasına imkân verilmemelidir. AB’nin Kıbrıs ve Doğu Akdeniz hususlarında GKRY’nin ve Yunanistan’ın tesiriyle Türkiye’ye ve KKTC’ye yapmakta olduğu dayatmalar ortadadır. 11 Aralık ve 25 Mart AB tepe bildirilerinin dayatmacı bahtsız içeriği bilinmektedir.
TBMM’NİN TAKVİYE VERMESİ
KKTC’nin ve Türkiye’nin Cenevre Toplantısı’na “hâkim eşitlik temelinde iki devletli çözüm” tezi için şanlı TBMM’nin mutlak takviyesini alarak gitmelerinin çok önemli ve gerekli olduğuna inanmaktayım.
TUGAY ULUÇEVİK
EMEKLİ BÜYÜKELÇİ
Cumhuriyet
