Köy Enstitüleri’nin kurucusu Hasan Ali Yücel ölüm yıldönümünde anılıyor

Öğretmen, eski Ulusal Eğitim Bakanı, Köy Enstitüleri’nin kurucusu Hasan Ali Yücel, 60 yıl evvel bugün, 26 Şubat 1961’de hayata veda etti. Cumhuriyet Periyodunun, çok taraflı kişiliğe sahip seçkin bir eğitim, kültür ve siyaset insanı olarak kabul edilen ve kurduğu Köy Enstitüleri ile bir ülkenin geleceğini değiştiren Hasan Ali Yücel, vefat yıldönümünde de unutulmadı.

Pekala Hasan Ali Yücel kimdir? İşte 63 yaşındayken hayatını kaybeden Yücel’in hayatı…

HASAN ALİ YÜCEL KİMDİR?

Hasan Âli Yücel, 17 Aralık 1897’de İstanbul’da doğdu. Baba tarafından posta nazırı Göreleli Hasan Ali Efendi’nin, anne tarafından ise Japon sularında batan Ertuğrul fırkateyni süvarisi deniz albay Ali Bey’in torunuydu. Babası Ali İstek Beyefendi, annesi Neyyire Hanım’dı.

Eğitim hayatı sırasıyla Mekteb-i Osmani, Vefa İdadisi, Cağaloğlu Darülmuallimin-i Aliye (Yüksek Öğretmen Okulu) okullarında geçer. 19 Aralık 1922 yılında öğretmenliğe başladı.

Bir küme meslektaşıyla Muallimler Birliği ve Türk Ocağını kurdu. 1924 yılında Kuleli Askeri Lisesine tayin edilen Yücel, burada edebiyat öğretmenliği yaptı. Ve çabucak gerisinden da İstanbul Erkek lisesi’ne ideoloji öğretmeni olarak atandı. 1926’dan itibaren İstanbul Erkek Lisesi’nde ideoloji ve içtimaiyat (Sosyoloji) öğretmenliği ile Galatasaray Lisesi malumat-ı vataniye öğretmenliği yaptı. 1927’de sona eren öğretmenlik yıllarında, “Felsefe Elifbası”, “Süri ve Tatbikî Mantık”, Hıfzı Tevfik ve Hamamizade İhsan ile birlikte yazdığı “Türk Edebiyatı Numuneleri” isimli yapıtlarını yayınladı.

1927 başında, Hasan-Âli, Reşat Şemsettin (Sirer) ile birlikte “Mıntıka Müfettişleri” unvanıyla İstanbul Maarif Buyrukluğuna verildi. Hasan-Âli, 1929 sonunda İkinci Sınıf Maarif Müfettiş Genelliğine yükseldi ve Maarif Emirlikleri kaldırılınca Maarif Vekaleti Teftiş Şurası Üyesi oldu. 1930’da Maarif Vekili Cemal Hüsnü (Toray), kendisini araştırma ve inceleme misyonuyla Paris’e gönderdi. 1930’un sonunda, geniş bir inceleme ve araştırma belgesiyle Türkiye’ye döndü.

ANKARA GAZİ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ’NÜN MÜDÜRÜ OLDU

1936’da bu incelemesini “Fransa’da Kültür İşleri” ismiyle yayındı. 1931 yılında kimi inceleme ve denetleme yapmak için Atatürk ile birlikte 3 ay sürecek bir yurt seyahatine çıktılar. Kelam konusuu denetleme gezisinden bir yıl sonra, lisan ihtilalim hakikat temeller üzerinde geliştirmek kanısıyla, 12 Temmuz 1932’de Türk Lisanı Tetkik Cemiyeti kuruldu. Hasan-Âli, Cemiyet’in Etimoloji Kolu Başkanlığına getirildi. 1932 yılında, Hasan-Âli, batıdaki benzerleri örnek alınarak kurulan, öğretim üyeleri yurtdışında okumuş bireylerden oluşan Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü’ne müdür olarak atandı.

UNESCO TOPLANTISINDA TÜRKİYE’Yİ TEMSİL ETTİ

Hasan-Âli, 1933 yılı sonunda Maarif Vekaleti Orta Tedrisat Umum Müdürlüğü’ne atandı. Bu periyotta, üniversiteye geçişteki değeri nedeniyle liselerde ıslahat niyeti üzerine ağırlaştı. 1934’te Cumhuriyet Halk Partisi’ne dilekçe verdi ve Milletvekili adayı olarak önerildi; İzmir Milletvekili olarak Meclise girdi. 28 Aralık 1938’de, Hasan-Âli Yücel, 41 yaşında iken, Celal Bayar kabinesinde Maarif Vekili oldu. Bilhassa Cumhurbaşkanı l.İnönü’nün takviyesiyle, yakın çalışma ve dost kümesinin iştirakiyle büyük bir ıslahat hareketi başlattı ve gerçekleştirdi. Hasan-Âli Yücel, 1945’te, 4-20 Kasım ortasında Londra’da toplanan ve 43 ülkenin katıldığı UNESCO toplantısında Türkiye’yi temsil etti.

Yücel’in devrinde, Ankara Fen Fakültesi (1943), İstanbul Teknik Üniversitesi (1944.) ve Ankara Tıp Fakültesi (1945) kuruldu. Dört yıl üzere bir hazırlıktan sonra, 15 Haziran 1946’da 4936 sayılı Üniversiteler Yasası çıkarıldı. Hasan-Âli Yücel, 5 Ağustos 1946’da 7 yıl ve 7 ay sürdürdüğü Ulusal Eğitim Bakanlığı misyonundan istifa etti. İstifasından sonra gazetecilik misyonuna dönen Yücel, devrin aktif gazetelerinden Ulus’ta yazılar yayımladı. 1950 yılında hem Ulus gazetesinden hem de CHP’den ayrıldı.

1950-1960 ortası bu son devirde, Cumhuriyet’te “Köşemden” başlığı altında yazılar yazdı, yurtdışı seyahatlerine çıktı; Kıbrıs ve İngiltere seyahatlerinden sonra izlenimlerini, kanılarını “Kıbrıs Mektupları” ve “İngiltere Mektupları” ismiyle yayımladı.

Bir mühlet (1956’dan itibaren) İş Bankası Yayın İşlerini yönetti, 1960’ta bıraktı. Bu devirde sıhhati iyice bozulan Yücel 26 Şubat 1961 sabahı, İstanbul’da konuk olarak kaldığı Prof.Dr. Tevfik Sağlam’ın meskeninde enfarktüs (bir organın kan sızıntısıyla dolması) sebebiyle vefat etti. 2 Mart 1961 tarihinde Cebeci Asrî Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Hasan Âli Yücel, şair Can Yücel’in babasıdır. Oğlu şâir Can Yücel, babası için “Hayatta ben en çok babamı sevdim” başlıklı bir şiir yazmıştır.

Üniversite ıslahatı (Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nin kurulması, Yüksek Mühendis Okulu’nun İTÜ’ye dönüştürülmesi ve Ankara Tıp Fakültesi’nin kurulması), Köy Enstitüleri’nin kurulması, dünya klasiklerinin Türkçeye çeviri edilmesi ve birinci resmî ve telifli Türkçe ansiklopedi olan İnönü Ansiklopedisi’nin ön çalışmaları, daima onun bakanlığı devrinde gerçekleşmiştir. Devlet Konservatuvarının kurulması (20 Mayıs 1940), Türkiye’nin UNESCO’ya girişi onun gayretleri sonucunda olmuştur.

YAPITLARI

ŞİİR

“Dönen Ses”

“Sizin için”

“Dinle Benden”

DÜZYAZI

“Goethe, Bir Dehanın Romanı” (1932)

“Türk Edebiyatına Toplu Bir Bakış” (1932)

“Pazartesi Konuşmaları” (1937)

“İçten Dışa” (1938)

“Türkiye’de Ortaöğretim” (1938)

“Davalar ve Neticeleri” (1950)

“Hürriyete Doğru” (1955)

“İyi Vatandaş Düzgün İnsan” (1956-1971)

“Kıbrıs Mektupları” (1957)

“Edebiyat Tarihimizden” (1957)

“İngiltere Mektupları” (1958)

“Türkiye’de Maarif” (1959)

“Hürriyet Yeniden Hürriyet” (1960-1962, 2 cilt)

Cumhuriyet