Osmanlı İmparatorluğu’nun, İtilaf Devletleri’ne karşı, Alman İmparatorluğu’nun da dahil olduğu İttifak Devletleri’ne katılmasıyla birlikte esasen makûs olan durum daha da kötüleşmişti. Almanya’nın Paris’ten yalnızca birkaç kilometre uzakta olduğu ve Rusların da alanda bütün ordularını kaybettiği gerçeğinin ortaya çıkmasıyla birlikte, İtilaf Devletleri uzun periyodik bir savaşa uzun bir müddet dayanamayacağını anlamıştı. Kafkaslar’da Ruslar, Mısır ve Mezopotamya’da ise İngiliz ve Fransızlar, Osmanlı hudutları boyunca birçok cepheye saldırdı. Bu eforlar başarılı olmasına olmuştu, fakat bir tesir yaratamayacak kadar da yavaştı. Osmanlılar Rusları açlıktan öldürmekle tehdit ediyordu; Rusların mevcut tek limanı Kırım’dı ve dış dünyaya tek erişimleri direkt İstanbul ve Çanakkale boğazlarından geçiyordu. Kraliyet Donanması 1. Kumandanı Winston Churchill, Rusya için suyollarını inançlı hale getirmek ve Türkiye’nin kalbine saldırmak için cüretkâr bir plan önerdi. İtilaf Devletleri, Çanakkale Boğazı’nda yer alan ve Osmanlı başşehri İstanbul ile Rusya’ya erişimi sağlayan Gelibolu ismindeki küçük bir bölgeyi işgal edeceklerdi.
24 NİSAN GECESİ
Hazırlıklar, İngiliz donanmasının mart ayında kıyıdaki kaleleri bombalamasıyla, işgal ise bir ay sonra başladı. Türkler, 24 Nisan gecesi ufukta İtilaf Devletleri filosu ile uyudular; şafakta uyandıklarında ise kıyıda ve daha da fazlası kıyıya ulaşmakta olan bir ordu buldular. Tüm harekâtın yazgısı adeta birinci birkaç saate bağlıydı. Tek bir yanlış adım muvaffakiyet yahut başarısızlığı getirebilirdi. Fakat baht Türklerden yanaydı. Çünkü parlak bir zekâ ve güçlü bir iradeye sahip ehil bir kumandanları vardı. 19. Tümen ve 5. Ordu bünyesindeki tüm yedek kuvvetlerin kumandanı olan Mustafa Kemal, Arı Burnu’ndaki çıkarmalara yedi kilometre uzaklıktaki Bigalı’da bulunuyordu. Hakikat vakitte gerçek donanımla hakikat yerdeydi, lakin bu tek başına zaferi garanti altına almıyordu. Bu noktada, önderlik, sevk ve yönetim kabiliyeti devreye girdi.
Mustafa Kemal, harekât sürecinde gerçekleştirilmesi gereken altı faaliyetten birinci beşini tesirli bir biçimde gerçekleştirdi ve birliklerini motive ederek düşmanı durdurdu. Mustafa Kemal’in komuta faaliyetine yönelik güçlü kavrayışı, Çanakkale Savaşı’nın birinci saatlerinde durumun Türkler lehine dönmesini sağladı. Mustafa Kemal, epeyce karmaşık bir durumu muvaffakiyetle teşhis etti, muvaffakiyet için gerekli olan şartları görselleştirdi ve bunları da astlarına anlattı, bu formda birliklerini ve savaşı yönetti; mert ancak hırpalanmış bir düşman karşısında kendi durumunu daima olarak gözden geçirdi.
‘GERİ ÇEKİLECEK BİR YER YOKTU’
Mustafa Kemal, işgale ait rastgele bir istihbarata sahip değildi. Çıkarmadan sonraki birinci iki saat boyunca kolordu kumandanından bu tarafta hiçbir kılavuzluk almamıştı; yalnızca 9. Tümen kumandanından aralıklı olarak raporlar almaktaydı. Halil Sami Bey’in tümeni, güneyde Cehennem Burnu boyunca savunma sınırını elinde tutmaktaydı. 27. Alay’dan bir bölük ise çizginin kuzey ucunda Arıburnu’nu savunmaktaydı. Sami Beyefendi, 27. Alay’ın, Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusundan (Anzak) bir taburla kuzeydoğuya, Conkbayırı sırtlarına hakikat hareket ettiğini bildirdi. Sami Beyefendi, bunun bir aldatmacanın modülü olduğuna inanıyordu, fakat yeniden de Mustafa Kemal’den, 9. Tümen’in kuzey sınırını güçlendirmek için taburlarından birini kaydırmasını talep etti. Mustafa Kemal, bu bölgenin bir ana çıkarma bölgesi olduğunu düşündü. Ayrıyeten araziyi o kadar iyi tanıyordu ki Conkbayırı boyunca uzanan üç sırtı kim denetim ederse civardaki en yakın yerleşim yeri ve Türk savunması için de kilit pozisyonda olan Eceabat’a erişimi denetim altına alabilirdi. Bu hamleyi Anzak güçleri yaparsa denizden gelerek kenti ele geçirebilir, 5. Ordu’yu ikiye bölebilir ve Türk savunmasını saf dışı bırakabilirdi. Mustafa Kemal ne kadar Anzak askeriyle karşılaşacağını bilmiyor, fakat onları durdurmak için ne kadar kuvvete sahip olması gerektiğini iyi biliyordu. Kısıtlı ölçüde istihbaratla kuvvetlerine hareket buyruğu verdi. Durum çok berbattı. Anzak güçleri, yarımadayı ikiye bölmek ve Conkbayırı’nın kilit bölgelerini ele geçirmek için birinci ve ikinci sırtlar boyunca saldırmaktaydı. Bu kıymetli arazinin kaybedilmesi, savunmanın başarısız olması ve Gelibolu’nun kaybedilmesi manasına gelecekti. Mustafa Kemal, son durumu gözünde canlandırdı. Türk kuvvetleri savunma çizgisini korumak zorundaydı; geri çekilecek bir yer ve verecek bir toprak yoktu…
‘CEPHANENİZ YOKSA SÜNGÜNÜZ VAR’
Düşman, kıyıya uzanan sırtların üzerinde yahut ötesinde bir mevzi oluşturamadı; o denli ki lakin hâkim bir zirve güçlü bir mevzi olabilir ve Anzakların çizgilerini genişletmesine müsaade vererek destek kuvvetlerin Türk savunmasına baskı yapmasına imkan tanıyabilirdi. Mustafa Kemal’in kuvvetleri Anzakları kıyıda tutmak zorundaydı. O da bu gaye doğrultusunda ve önemli bir süratle kuvvetlerini hâkim doruklara çıkardı.
19. Tümen, 5. Ordu’nun Çanakkale savunmasındaki tüm gücüydü ve harekete geçebilmeleri için 5. Ordu Kumandanı Orgeneral Liman von Sanders yahut en azından 3. Kolordu Kumandanı Esat Paşa tarafından hareket buyruğunun bildiri edilmesi gerekiyordu. Mustafa Kemal bu noktada, Anzak güçlerinin doruklara yaklaştığını görüyor ve buyrukları beklemeye vakit olmadığını biliyordu. Doğrusu, kurmaylarını toplamak için bile kâfi vakti yoktu; karargâhın onayını beklemeden akın buyruğunu verdi. Evvel 57. ve 77. alayların kumandanlarını bilgilendirdi ve 72. alayı yedekte bıraktı. Genelkurmay Lideri ise 77. Alay’ı bir ortaya getirme vazifesini üstlendi. 57. Alay esasen bir eğitim tatbikatı için alandaydı, Mustafa Kemal de onlara katıldı. Astlarını, Arı Burnu sırtına yönelik atak ve Anzakları denize itmeyi öngören vazife hakkında bilgilendirdi. Mustafa Kemal açık konuştu: “Düşmandan kaçış yok, düşmanla gayret vardır. Cephaneniz yoksa süngünüz var. Süngü tak!” Birinci müdahaleyi gerçekleştirenler onlardı ve Müttefik kuvvetlerin, sırtın rastgele bir kısmını almasına müsaade veremezlerdi. Bir dağ bataryası ile destek edilen alay, yarımadanın batısına hakikat ilerledi.
DAĞ BATARYASI KEMALYERİ’NDE
Mustafa Kemal, öncü birliklerle birlikte 180 Rakımlı Zirve (Baby 700) ve Muharebe Gemisi Tepesi’ne (Big 700) yanlışsız yola çıktı. Yaklaşma sırasında, geri çekilmekte olan 9. Tümen’in 27. Alayı’ndan askerlerle karşılaştılar. Mustafa Kemal adamlarına baskı yaptı. Alay kumandanı, şiddetli yerde kuvvetleriyle temasını yitirmişti, bu nedenle, Mustafa Kemal buyrukları tabur kumandanlarına verdi. Birinci tabur, Muharebe Gemisi Zirvesi ve Havan Tepe’nin güneybatısına, ikinci tabur ise Muharebe Gemisi Doruğu üzerinden kuzey-kuzeybatı istikametine ve Cesarettepe’den aşağıya hakikat saldıracaktı. Üçüncü tabur yedekti. Dağ bataryası, alayın ardındaki Kemalyeri’ne yerleştirildi. Mustafa Kemal, 27. Alay’ı bozulmuş halde gördükten sonra, 57. ve 27. alayların ortasındaki bölgeye 77. Alay’ı sevk etmek için Bigalı köyündeki karargâhıyla temas kurdu. Bu durumda, 5. Ordu bünyesinde yedek tek bir alay kalmıştı, öbürleri üst buyruk olmaksızın taarruz etti.
Mustafa Kemal, kolordu kumandanıyla görüşmek zorunda kalmıştı. Esat Paşa’yı bilgilendirmek ve karşı karşıya olduğu kuvvetin Müttefik ana kuvvetleri olduğuna dair kaygısını açıklığa kavuşturmak için Eceabat’a geri döndü. Esat Paşa günün birinci teyidinde Mustafa Kemal’in hareketlerini onayladı. Mustafa Kemal de 72. Alay’ı, nerede, ne vakit ve nasıl kullanacağına karar verinceye dek Bigalı’da tuttu. Savaşın birinci saatlerindeki açık ve net talimatları, Arıburnu’ndaki gayretin sürdürülmesini sağlamıştı. Eceabat’taki istişarelerin akabinde savaşı yönetmek için tekrar ve çabukla cepheye geri döndü.
Yazan: Binbaşı ErIc VendIttI
YARIN: MUSTAFA KEMAL’DEN HARP TARİHİNE MİRAS ÜÇ DERS
Cumhuriyet
