Prof. Dr. Haluk Levent, Türkiye’deki ekonomik krizin derinleşeceğini vurguladı

İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haluk Levent, Yardımla ayakta kalan şahısların 17 milyonun üzerinde olduğuna işaret ederek “Çok değerli bir hayat pahalılığı ile karşı karşıyayız. Krizlerle yaşamaya alışkınız fakat daha evvel karşılaşmadığımız yıkıcı bir krizle karşı karşıya kalabiliriz” dedi.

Enflasyonun Türkiye’de mukadderat olarak algılandığını, fakat bunun mukadderat değil şuurlu bir tercih olduğunu vurgulayan Levent, “Kırsal bölgeler şu anda derin yoksulluğun içinde. Fakat onların bir avantajı var, kendi ürettiklerinden tükettikleri için açlık hissetmiyorlar. Artık kenttekiler açlık tehlikesi barındırır hale geldi” dedi. Prof. Dr. Haluk Levent ile işsizliği ve yoksulluğun boyutlarını konuştuk.

Prof. Dr. Haluk Levent

– Önemli işsizlikle karşı karşıyayız, TÜİK’in açıkladığı sayılar ne kadar gerçeği yansıtıyor?

15-20 yıldır TÜİK işsizlik datalarını yanlış ölçüyor deniliyor. Avrupa Birliği ahenk maddeleri çerçevesinde Eurostat tarafından sayılar denetleniyor. TÜİK’in ürettiği, gelir ve hayat şartları endeksi, işsizlik üzere datalarda bugün için bir çarpıtma olduğu söylenemez, lakin üretilen bilgilerin gerçeklikle ne ölçüde uyumlu olduğu tartışılabilir. Dar tarifli işsizlik, işgücü piyasasında olanları yansıtmaktan çok uzak. TÜİK sayıları çarpıtıyor da olabilir. Daima lider değişikliğine gidiliyor. Takımların değişmesi kuşkuları tamamen körüklüyor. İşgücü, Enflasyon Müracaat Şurası kurdular, ben de müracaat heyetindeydim. Ancak son lider değişikliğiyle müracaat konseyi da dağıtıldı. İşgücü datalarını berbat ölçtüğümüz konusunda herkes hemfikir. Enflasyonu da makus ölçüyoruz. Zira milletlerarası standartlar gelişmiş ekonomiler için tasarlanmıştır. Bunları ülkemize uyumlaştırıp data üretmemiz lazım.

– Şu anda işgücünde nasıl bir tabloyla karşı karşıyayız?

Çok önemli bir işsizlik sorunu var. Dar tarifli işsizlik bile çok yüksek. Biz tarım dışı işsizliğe bakıyoruz. Zira tarım işsizliği bu ortamı çok bulanık hale getiriyor. Bir hafta içinde bir saat bir işte çalıştın mı deniyor, çalıştım diyor, hem de tüm aile bireyleri. Biz yıllar evvel yaptığımız bir araştırmada tarım dışı işsizlik ve istihdam diye bir tarif geliştirdik. Birebir vakitte geniş tarifli işsizliğe de bakıyoruz. İşsizliğin kıyısında yer alan beşerler var. Biz buna eğreti istihdam diyoruz. Ya çalışıyor ya işgücü dışına çıkıyor. İşsizlik dışına çıktığında işsizlik verisine de girmiyor. O vakit demek ki TÜİK işsizlik oranını eksik yansıtıyor. Geniş tanımlıyı dikkate alsak da eksik. İstihdam kalitesi diye bir sorunumuz var. Yani istihdam dışındakilerin oranı. İşsizliğin muadili üzere. Bu oran Türkiye’de çok yüksek. Sonuçta istihdam edilenlerin dışındakilerin oranı yüzde 60-65 civarında. Bu kabul edilebilir bir sayı değil. Bu da içinde bulunduğumuz felaketi tanımlamak için yalnızca bir başlangıç adımı. Eğreti istihdamda kişinin işi var üzere görünüyor lakin süreklilik açısından soru işaretleri var. Eğreti olmayan istihdam yüzde 30-35’lerde, yarın da 6 ay sonra da işi olacağını bilen beşerler bunlar.

Asıl bütün ekonomiyi de kapsayan büyük sorun ise işgücü piyasasına da yansıyan bölgeler ortası büyük eşitsizlik.

AÇLIKLA KARŞI KARŞIYALAR

– Bölgeler ortası eşitsizliğin boyutu ne?

Türkiye’yi kabaca beş işlevsel bölgeye ayırıyorum. En gelişmiş bölge Doğu Marmara, iktisadi, işgücü piyasasının yapısı bakımından Doğu Avrupa ülkeleriyle kıyaslanabilecek düzeyde. En berbat durumdaki bölge “Doğu” diye isimlendirdiğim, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden oluşuyor. Bünyesinde 33 vilayet var, örneğin, özel dalın üretebildiği “eğreti olmayan istihdam” yalnızca yüzde 11’i düzeyinde. İşgücü manasında asıl sorun burada. Zira burası yoksulluk üretiyor. Göçü tetikliyor ve büyük gelir eşitsizliği yaratıyor. Çalışabilecek nüfusun yüzde 25’i bu bölgede ve birçok da tarımda. Derin yoksulluk kelam konusu. Fırsat eşitliği yerle bir edilmiş. Onun kronik hale gelmesi kelam konusu.

– Kronikleşmiş bir yoksulluk var mı?

Natürel ki var. Kırsal kesim derin yoksulluğun içinde. Fakat onların bir avantajı var kendi ürettiklerinden tükettikleri için açlık hissetmiyorlar. Lakin kente göç edenlerin kırla olan teması da zayıfladı. Oradakiler açlık tehlikesi barındırır hale geldi.

– Türkiye’de 17 milyonun yardımlarla ayakta olduğu söyleniyor, bu oran hakikat mu?

Onun gerçek hesaplandığını düşünmüyorum. Muhtemelen 17 milyondan daha fazladır. Derin bir fakirleşme ve fakirleşmede yaygınlaşma var. Bilhassa son yapılan artırımlar bu fakirleşmenin derinleşmesine neden olacak. Kara bir kış bizi bekliyor. Bunun en büyük nedeni güç artırımları. Adım atılmadığı sürece yoksulluğun yaygınlığı ve derinliği artacak.

FAŞİZME KADAR MASRAF

– Derin yoksulluğun yaratacağı sonuçlar neler olur?

Kutuplaşma. Bu yönetilmez ise lümpenleşmeye, orta sınıfın ortadan kalkmasıyla faşizme kadar sarfiyat.

AKP’nin verdiği hasarın ölçülebilir bir hasar olmadığını düşünüyorum. En az iki jenerasyon ve gelecek iki-üç jenerasyonu yerle bir eden bir iktidar olarak hatırlanacak.

İşsizlik sıkıntısı gelecek yıllarda toplumsal dokuyu büsbütün dağıtabilecek bir yapıya evrilebilir. Geniş kitleler için görülen enflasyon ortalama fiyat artışının çok üzerinde. Çok değerli bir hayat pahalılığı ile karşı karşıyayız. Krizlerle yaşamaya alışkınız, ancak daha evvel karşılaşmadığımız yıkıcı bir krizle karşı karşıya kalabiliriz. Kurumsal açıdan da bu türlü. Toplumsal bağları çözecek nitelikte bir yıkım halinden bahsediyorum. Büyük bir yönetememe hali var.

– Buna karşı ne yapılabilir?

Tek bir tahlil var: temel gelir. Bunu çok acil devreye almak lazım. Pandemide tüketici teknolojik yaşama çok süratli adapte oldu. Bu, hizmet dalında büyük tahribata neden olacak. Bunun yaratacağı işsizlik büyük boyutlara ulaşacaktır. Bunun tabanı yok. Geniş tarifli işsizliğin daha fazla artacağı açık. Pandemide yüzde 30’a ulaştığını gördük, birinci adımda tekrar oraya gidebilir.

TRAVMATİK ÇÖKÜŞ

– Şu anda Türkiye’deki en temel sorun nedir?

Yoksulluk ve işsizlik toplumsal dokuyu parçalayacak düzeylerde bir tehdit barındırıyor. Bunun bu düzeylere gelmesinin nedenlerinden biri enflasyon. Enflasyon Türkiye’de mukadderat olarak algılanıyor lakin bu mukadderat değil, şuurlu bir tercih.

Bizim tek bir sorunumuz yok. Hepsi birbiriyle ilintili. Nasıl ve ne vakit çözeceğimize dair bir öncelik sıralaması gerekiyor. Bunun için stratejik bir plana gereksinim var. Evvelce kurumsal yapılar vardı, Devlet Planlama Teşkilatı vardı. Şu andaki büyük travmatik çöküşün nedenlerinden biri de bu kurumsal yapıların yok olmasından kaynaklanıyor.

– Bu travmatik çöküşün tabanı var mı?

Yok. Toplumsal çöküşün tabanı yoktur. Buradan çıkışın birinci adımı ise bu iktidarın gitmesidir. Siyasi, bürokratik takımıyla gitmesi gerekiyor. Lakin bu düzgünlük hali meseleleri çözebilir.

Cumhuriyet