Prof. Dr. Özgür Orhangazi, ‘Ağır bir toplumsal bunalıma sürükleniyoruz’

Kadir Has Üniversitesi İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi İktisat Kısmı Lideri Prof. Dr. Özgür Orhangazi, içinde bulunulan durumdan kolay bir çıkış görünmediğine dikkat çekerek iktisadın faiz-döviz kıskacına sıkışmış durumda olduğunu söyledi.

Orhangazi, “Yaz aylarında yeni bir faiz indirimi ve kredi genişlemesi periyodu ile büyüme desteklenmeye çalışılabilir, bu da büyük olasılıkla 2021’de ekonomik büyüme getirse de yeni bir döviz krizini tetikleyebilecek, faizlerin yine artmasını mecburi hale getirecek” dedi. Türkiye iktisadında temel kırılganlık ögesinin bir müddettir siyaset meçhullüğü olduğunu, bunun başka tüm problemleri da ağırlaştırdığını kaydeden Prof. Dr. Özgür Orhangazi ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

– TÜİK datalarına nazaran Türkiye iktisadı 2021’in birinci çeyreğinde yüzde 7 büyüdü. İnandırıcı mı bu, nasıl büyüdük?

TÜİK’in hem büyüme hesaplarının hem de enflasyon hesaplarının tartışmalı olduğu açık. Dikkat çeken birinci şey, bu kadar yüksek büyümenin dahi kıymetli bir istihdam yaratmamış olduğu. Epey eşitsiz bir büyüme olmuş. Geçen sene birebir periyotta çalışanların GSYH’den aldıkları hisse yüzde 39 iken bu sene yüzde 35.5’e düşmüş. Kârların hissesi ise yüzde 41.9’dan yüzde 45.8’e çıkmış. Olağanda bu oranlar bir yıldan ötekine bu kadar süratli değişmez. Ayrıyeten Merkez Bankası’na nazaran 2021’in birinci çeyreğinde yüksek faizler sayesinde 9.3 milyar dolarlık bir dış sermaye girişi görülmekte. Bunun da takviyesiyle yüzde 7’lik büyüme 7.8 milyar dolarlık bir cari açıkla birlikte gerçekleşmiş. Cari açık yaratan büyüme ise nihayetinde dış sermaye girişleri bilakis döndüğünde TL’nin kıymet kaybının hızlanmasına katkıda bulunuyor ki son haftalarda kurlardaki üst istikametli hareketleri kaygıyla izliyoruz zati.

– Türkiye iktisadı bu noktaya nasıl geldi?

2014-2017 periyodu hem büyümenin yavaşladığı hem de kurun arttığı bir devirdir. Biriken finansal kırılganlıklar ve ekonomik dengesizlikler en nihayetinde 2018’de bir kur krizine yol açtı. Bu noktadan itibaren de iktisat, bir faiz-kur kıskacına sıkışıp kaldı.

Faizleri yüksek tutmak kuru bir mühlet stabilize etse de bu sefer bir borç krizi mümkünlüğünü gündeme getiriyor ve bilhassa inşaat odaklı büyümeyi zora sokuyor. Faizleri aşağı çekip kredi genişlemesine müsaade verdiğinizde ise cari açık artıyor, dış sermaye girişleri ya yavaşlıyor ya da bilakis dönüyor, kur denetimden çıkıyor, dış borçların ödenmesi güçleşiyor, ithal girdiler kıymetleniyor, bu da enflasyonist tesirlere yol açıyor.

Her büyüme devrinde cari açıktaki artışın döviz talebini artırması ve kâfi dış sermaye girişi olmadığında da nihayetinde yeni bir döviz şoku ve mecburi faiz artışı olarak kendini gösterdi. Gerek ekonomik gerekse siyasi ve jeopolitik şoklara çok hassas ve kırılgan hale gelen bu ekonomik yapı, Covid-19 salgınının getirdiği iç ve dış ekonomik gelişmelerle birlikte bugün içinden geçtiğimiz yüksek döviz kuru, yüksek enflasyon, yüksek faiz ve yüksek işsizlik ortamına getirdi bizi.

KOLAY ÇIKIŞ GÖRÜNMÜYOR

– Türkiye için kurtuluş reçetesi ne olur?

İçinde bulunulan durumdan kolay bir çıkış görünmemekte. İktisat, bir faiz-döviz kıskacına sıkışmış durumda. Üretimin ithalata bağımlılığın yüksek olması ise her kur şokunun fiyat artışı olarak yansımasına yol açıyor. Bu cins krizlerin ortodoks tahlili çoklukla IMF’yi içerir. Türkiye iktisadı giderek daha da öngörülmez bir hal alıyor. Yüksek faiz, bedelsiz TL, yüksek enflasyon, yavaşlayan iktisat ve artan işsizlik temel makroekonomik sıkıntılar olarak gündemimizi meşgul etmeye devam edecektir. Yıl sonu büyümesi salgının gidişatına ve bilhassa de turizm maksatlarının gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine bağlı görünüyor. Lakin yaz aylarında yeni bir faiz indirimi ve kredi genişlemesi devri ile büyüme desteklenmeye çalışılabilir, bu da büyük olasılıkla 2021’de ekonomik büyüme getirse de yeni bir döviz krizini tetikleyebilecek, faizlerin yine artmasını mecburi hale getirecektir.

BUHRANA SÜRÜKLENİYORUZ

– Kısa çalışma ödeneği bu ay bitiyor. Fiyatsız izindekiler günlük 50 liraya geçinmek zorunda, işsizlik vahim boyutlara geldi. Bunun sonu nereye varır?

Türkiye iktisadı yüksek büyüme devirlerinde dahi istihdam yaratma kapasitesi hudutlu bir yapıya evrilmişti. Salgın devrinde ise geniş tarifli işsizlik göstergeleri derin ekonomik buhran periyotlarında görülecek düzeylere yükseldi. Ne yazık ki bu düzeylerden aşağı inmesi de çok kolay olmayacak. Araştırmalara nazaran yüzde 26’sı “temel muhtaçlıklarını karşılayamıyor.” Bu bulgu, TÜİK’in yoksulluk sonu altında yaşayan nüfus varsayımıyla de çabucak hemen örtüşüyor. Tüm bunlar ağır bir toplumsal buhrana yanlışsız sürüklendiğimizi gösteriyor. Böylesine derinleşen bir yoksulluğun ve buna eşlik eden artan eşitsizliklerin doğuracağı kişisel ve toplumsal reaksiyonları öngörmek kolay değil.

– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları nelerdir?

İktisadi olarak daima dış sermaye girişlerine bağımlılık, yüksek döviz borçları ve ithal girdiler yüzünden yüksek cari açıklar temel kırılganlıklar olarak görüldü. Hala de o denli. Lakin hepsinin ötesine geçen temel kırılganlık ögesi bir müddettir siyaset meçhullüğü ve dengeli bir siyaset çerçevesinin ortada olmaması. Bu öteki tüm problemleri da ağırlaştırıyor. ABD’de enflasyon tasalarının arttığı bir ortamda Türkiye’nin tüm bu kırılganlıklarla birlikte çok fazla dış sermaye girişi çekmesi de mümkün görünmüyor. Bu bağlamda dış borçların çevrilebilmesi çok kıymetli sorun. Bu sene olmasa da 2022’de artık Fed’in ABD’de artan enflasyona müdahale edip nakdî genişlemeyi aksine çevirmesi ve faizleri yükseltmeye başlaması da bekleniyor ki bu olasılığın dillendirilmeye başlaması bile Türkiye ve gibisi ülkelere bırakın sermaye girişini, tekrar sert sermaye çıkışlarına yol açacaktır. Dünyada enflasyonda gözlenen artış, Türkiye üzere ithalata epeyce bağımlı bir ülkede esasen yüksek olan enflasyon açısından da büyük bir tehlike arz ediyor.

YERLİLER DE KAÇIYOR

– Covid-19 devrinde Türkiye, yurttaşına maddi olarak az dayanak veren ülkelerden biri. Nasıl değerlendiriyorsunuz?

Gelir dayanaklarının bu kadar düşük bir düzeyde olmasının hiçbir mantıklı münasebeti yok. Dayanakların büyük bir kısmı da İşsizlik Sigortası Fonu’ndan sağlandı. Dünya Bankası’na nazaran salgında kapanan işletme sayısı da benzeri ülkelerdeki sayıların hayli üzerinde. Yoksulluk oranı da 2018’de yüzde 8.5’ten 2020’de yüzde 12.2’ye çıkmış. Toplam fiyatların GSYH içerisindeki hissesi yüzde 31.4’ten yüzde 29.4’e gerilemiş. Direkt dayanakların bu kadar düşük olması talebi azaltarak ekonomik büyümeyi yavaşlatacak ve finansal kırılganlıkların da artmasına yol açacaktır.

– Rezervler tüketildi. Bu, TCMB’nin güvenilirliği açısından ne manaya geliyor?

Günü kurtaran siyasetler en nihayetinde çok daha büyük sıkıntılara yol açıyor. Şu anda net rezervleri ekside olan bir Merkez Bankası’nın yapabilecekleri zati çok kısıtlı ve ne TCMB’nin ne de başka kurumların güvenilirliği kalmış durumda. Yerli sermaye de fırsatını buldukça çıkıyor. 2017’den bu yana yerleşiklerin sermaye çıkışları çok yüksek seviyelerde seyrediyor.

– Yerlileri TL’ye dönüşe ikna etmek mümkün olmayacak yani?

Belirsizliklerin bu kadar yüksek olduğu bir ortamda dolarizasyon devam edecektir. Bundan sonra dış yatırımcıyı çekmek için çok daha yüksek getiriler sunmak gerekir.

Cumhuriyet