Prof. Dr. Ümit Özlale: Cumhurbaşkanı’nın ekonomiyle ilgili her konuşması Türkiye’nin dış borcunu 112 milyar TL artırdı

ÂLÂ Parti Kalkınma Siyasetleri Lideri Prof. Dr. Ümit Özlale, bu ayın sonunda sıkıntılı kredilerin ihtiyatlı bir yaklaşımla bile 650 milyar TL’ye ulaşacağını vurgulayarak “Sorunlu krediler nedeniyle bankaların ayırmaları gereken ziyan karşılığı da artacak. Bu da banka kârlarını azaltacak ve kredi verme alanlarını daraltacak” tabirini kullandı.

“Kur ve faizin birebir anda düşmeyeceğini garanti edebilirim” diyen Prof. Dr. Ümit Özlale ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

– Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz indirimiyle ilgili son açıklamasından sonra dolar 8.80 TL’yi görmüştü. Muhtemel bir faiz indirimi sonrası piyasada neler bekliyorsunuz?

Birinci evvel TCMB’den bir faiz indirimi beklemediğimi söz edeyim. Sonra da TCMB’nin siyaset faizlerini indirmesinin iş dünyası için daha kıymetli olan orta ve uzun vadeli faizler üzerinde olumsuz tesir yapacağını da ek edeyim. Bu açıdan gerçekleşme ihtimalini düşük gördüğüm faiz indirimi hem faizleri arttırır hem de Türk Lirası’na paha kaybettirir.

Bununla bir arada sayın Cumhurbaşkanı’nın haklı olduğu bir bahis var: Türkiye’de faizler çok yüksek. Kendisiyle anlaşamadığımız nokta ise bizim bu yüksek faiz ortamına şahsen kendisinin neden olduğunu düşünmemiz. Bugün Türkiye gelişmekte olan ülkeler ortasında en yüksek faiz oranlarından birine sahipse bunun nedeni yüksek enflasyonun yanı sıra ülke iktisadının taşıdığı yapısal risklerdir. Bu risklerin başında da Cumhurbaşkanı’nın ciddiyetten uzak keyfi tavrı ve alışılmış ki de bu idare sistemi geliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamalarının bu ülkeye maliyetini kolay bir tahlille anlatalım. Cumhurbaşkanı’nın iktisatla ilgili konuştuğu televizyon programları sonrasında TL’nin kıymet kaybına baktık. Son üç senede şahsının iktisatla ilgili her televizyon programından sonra Türk Lirası dolar karşısında ortalama 25 kuruş kıymet kaybetmiş. Çok kolay bir hesapla şahsının her konuşması Türkiye’nin dış borcunu yaklaşık 112 milyar TL arttırmış. Bir diğer deyişle Sayın Cumhurbaşkanı’nın iktisat programlarının dış borç maliyeti kişi başı 1.350 TL.

– Merkez Bankasındaki lider değişikliklerin birçoklarının gerisinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın her fırsatta dillendirdiği “faiz sebep, enflasyon neticedir” telaffuzunun yattığını görüyoruz. Bu telaffuz sahiden para siyasetiyle ya da iktisat siyasetleriyle örtüşecek bir telaffuz mi?

Son Lider değişikliğinin ardında Cumhurbaşkanı’nın kendisi dışında kimsenin inanmadığı “faiz sebep, enflasyon neticedir” telaffuzunun yattığını düşünmüyorum. TCMB’nin ülke iktisadına 128 milyar Dolarlık bir maliyeti olan şaibeli para siyaseti devrinin üstü kapalı da olsa “araştırılmak” istenmesinin son Lider değişikliğindeki en kıymetli değerli faktörlerinden biri olduğunu düşünüyorum. “Faiz sebep, enflasyon neticedir” safsatasını bu satırlara taşımak başlı başına vakit kaybı. Bunu AKP siyasetlerini karakterize eden “post-truth” kavramı çerçevesinde pahalandırmak gerekir. AKP somut bir dataya ya da bilimsel bir açıklamaya dayanmadan gerçekliği silikleştirmenin ve böylelikle de toplumu etkilemenin peşinde. Cumhurbaşkanı’nın faiz-enflasyon söylemi de bu örneklerden yalnızca biri.

KURUMSAL EROZYON ÖNLENMELİ

– TÜİK mayıs ayı enflasyon bilgilerinde kurum içi bir çalışmanın sehven yayınlandığını, bilgi tabanına aylık yüzde 0.89 yerine yüzde 1.44 artış yansıtıldığını duyurmuştu. Buradan da hareketle açıklanan resmi datalar halkın gerçeklerini yansıtıyor mu?

Enflasyonun en temel belirleyicilerinden biri enflasyon beklentisidir. Merkez bankaları enflasyon beklentilerini iyi yönettikleri sürece başarılı olurlar. Vatandaş ve iş dünyası uzunca bir müddettir enflasyonla ilgili beklentilerini oluştururken TÜİK’in ya da ilgili başka kurumların yaptığı açıklamaları ve istatistikleri dikkate almıyorlar.

Öte yandan TÜİK’in sehven yaptığı bu kusur, açıklanan haliyle bile çok yüksek olan enflasyondan kadar tehlikeli. Türkiye’nin en değerli sorunlarından biri devlet kurumlarının prestijini kaybetmesi. Devlete prestijini tekrar kazandırmadan atılacak siyaset adımlarının tesirinin çok hudutlu olacağını düşünüyorum. Tam da bu yüzden iktisatta istikrarı sağlamak için birinci yapmamız gereken bu kurumsal erozyonu önleyip herkesin yine devlete inanç duymasını sağlamak olmalıdır.

HOŞNUTSUZLUK TEPEYE ÇIKTI

– Türkiye iktisadı bu noktaya nasıl geldi?

DÜZGÜN Parti Kalkınma Siyasetleri Başkanlığı olarak hayat pahalılığı ve işsizliğin neden olduğu bir hoşnutsuzluk endeksi geliştirip Türkiye’nin vakit içindeki seyrine baktık. AKP devrini de Sayın Cumhurbaşkanı’ndan referans alarak çıraklık, kalfalık, ustalık ve büyük ustalık devri olarak dörde böldük. Türkiye’de iktisattan hoşnutsuzluğun en yüksek olduğu periyot şahsının büyük usta damadının da çırak olduğu periyot. Türkiye’yi başka gelişmekte olan ülkelerle kıyasladığımızda ülkemizin son 10 sene içinde hoşnutsuzluğun en fazla arttığı ülke olduğunu görüyoruz. Bu üzücü olmakla birlikte şaşırtan değil.

Pekala biz bu noktaya geldik? Global kriz sonrasında ortaya saçılan paranın başka gelişmekte olan ülkeler üzere Türkiye’ye de gelmesiyle AKP kredi genişlemesine dayalı bir büyüme modeli uyguladı. Odağında inşaat bölümü ve artan borçluluk, uzağında ise verimlilik ve istihdam olan bu modelin sonuçları da şaşırtmadı. Çok elverişli şartlar olmasına karşın Türkiye’nin çözmesi gereken uzun devirli sorunlar es geçildi. Mesela kur ve enflasyon ortasındaki ilişkiyi kıracak bir üretim yapısı oluşturulamadı, ekonomik büyüme ve istihdam ortasındaki bağ iyice zayıfladı. Bütün dünya sürdürülebilir, kapsayıcı bir büyüme modeline nasıl geçebiliriz diye düşünürken biz yoksulluğu, fırsat eşitsizliğini, toplumsal çürümeyi ve etraf katliamlarını konuşur olduk.

Doğal ki gelinen bu noktanın tek sorumlusu AKP’nin beceriksizliği ya da devlet yönetme terbiyesinden nasibini almaması değil. Çabucak herkes hatalı. İş dünyasını ele alalım. 2018 Ağustos’unda Berat Albayrak lise öğrencisinin bile yapmayacağı amatörlükte bir iktisat sunumu yaptığında iş dünyasının anlı ulu temsilcileri programı övmek ve sonrasında da vergi cezalarının inmesini talep etmek için sıraya girmişlerdi. Daha geçenlerde Türkiye’de ticaretin durmasına neden olan skandal bir karar daha imzası kurumadan iş dünyasının en zirvesindeki yöneticiler tarafından sevinçle karşılandı. Pandemi sürecinde onca yıllık birikimini ve ruh sıhhatini kaybeden, iflas eden esnafın hakkını iş dünyasının çatı örgütlerinin koruyabildiğini söyleyebilir misiniz? İki aydır her Pazar sabah 7.30’da devletin prestiji biraz daha aşınırken iş dünyasından rüşvet ve yolsuzluğun önlenmesi, hukukun yine tesis edilmesiyle ilgili bir açıklama duyduk mu? Bu ülkede muhalif sesler hukuksuz bir biçimde susturulurken öbür istikamete bakıp ıslak çalanların sesi her geçen gün artmıyor mu? İşte bütün bu soruların yanıtlarını düşününce bu noktaya gelinmesinden yalnızca AKP’nin sorumlu tutulmaması gerektiğini düşünüyorum.

BORÇ YÜKÜ YURTTAŞA KALACAK

– Bankacılık bölümünün yakın izlemedeki kredi fiyatı ve batık kredi ölçüsü artıyor. Batık krediler açısından ne cins riskler görüyorsunuz? Bankaları, şirketleri ve vatandaşı bu manada nasıl günler bekliyor?

Bildiğiniz üzere, bankalar kredilerin takibe uğrama devirleri ve ödeme kapasitelerine nazaran ziyan karşılığı ayırıyorlar. Problemli kredilerin toplam krediler içindeki oranının bu derece yükseldiği bir periyotta bankaların ayırmaları gereken ziyan karşılığı da doğal olarak artacak. Tekrar ihtiyatlı bir yaklaşımla, Haziran ayında bankaların mevcut durumdan yaklaşık 30 Milyar TL daha karşılık ayırmalarını bekliyoruz. Bu da banka karlılıklarını değerli ölçüde azaltacak ve kredi verme alanlarını daraltacak bir gelişme. Pekala bu durumda bankaları elinde tutan holdingler ya da kamu sermaye arttırarak kredi genişlemesi için alan sağlar mı? Bunu mevcut durumda özel bankalardan beklemek çok iyimserlik olur. Kamu bankaları tarafını ise bilemiyoruz çünkü geçen sene üç kamu bankasına toplam 21 milyar TL’lik bir sermaye enjeksiyonu yapılmıştı. Yani işin özeti şu: mevcut durumda ekonomik büyümeyi bankacılık dalının kredi genişlemesiyle sağlamaya çalışmak neredeyse imkansız üzere. Bu imkansızı başarmanın yakın gelecekteki maliyeti ise büyük olur.

Pekala vergi mükelleflerini yani vatandaşı ne bekliyor? Vatandaşın durumu siyaset yapıcıların (böyle yazınca havalı oluyor lakin aslında tek bir karar vericiden bahsediyorum) üreteceği tahlile bağlı. Şayet bankaların borçları kamunun borcuna çevrilirse olan tekrar sadık vergi mükellefine olacak. Yani kapitalizm karın şahsileşip zararın kamusallaştırıldığı çarpık bir sistemden öteye tekrar gidemeyecek.

PANDEMİ BİTENE KADAR KÇÖ UZATILMALI

– Kısa çalışma ödeneği (KÇÖ) bu ay bitiyor. Fiyatsız izindekiler günlük 50 liraya geçinmek zorunda, işsizlik vahim boyutlara geldi. Bunun sonu nereye varır?

Pandemi periyodunda çalışana ya da esnafa yapılan hudutlu yardımların devletin cebinden değil de devleti yönetenlerin cebinden çıktığına dair bir algı oluştu. Bu yapılan yardımlar yıllardan beri maaşlarımızdan kesilen paraların ve ödediğimiz vergilerin çok ufak bir oranı ile yapıldı ve katiyen de yetersiz kaldı. An prestijiyle yaklaşık 1.2 milyon kişi kısa çalışma ödeneği alıyor. Fondan bu çalışanlarımıza ödenen para ise ortalama 1.562 TL. Öte yandan işsizlik ödemesinin ortalama aylık ölçüsü 1.403 TL. Hal bu türlü iken kısa çalışma ödeneği alamadığı için işsiz kalacak olan vatandaşlarımıza altı ay zati işsizlik maaşı ödenecek. Olan bu çalışanımızın iktisattan, üretimden elinin ayağının kesilmesi olacak. Bugün 1 milyon kişi kısa çalışma ödeneği kaldırıldığı için işsiz kalırsa bunun yol açacağı ulusal gelir kaybı 30 milyar TL’den az olmayacaktır. İşte tam da bu yüzden kısa çalışma ödeneğinin pandeminin olumsuz tesirleri tam olarak geçene kadar uzatılması gerektiğini düşünüyorum.

Bunu söylemekle bir arada işsizliğin ve yoksulluğun pandemi öncesinde başladığını not etmek gerekiyor. Dünya Bankası Türkiye’de son 2 yılda mutlak fakir sayısının 3,2 milyon kişi artarak 10,1 milyon bireye yükseldiğini söylüyor. Sırf son 2 yılda Ankara, Bursa ve İzmir’in toplam nüfusu kadar insanımız yoksulluğun pençesine düşmüş. Sokaktan geçen her 100 bireyden 13’ü mutlak yoksulluk içinde. Bu olumsuz tablo sırf pandemi ile açıklanacak bir durum değil. Gerçekten TÜİK datalarına nazaran ortanca gelirin yüzde 60’ı olarak tanımlanan yoksulluk oranı 2019 yılında, yani pandemi başlamadan evvel yüzde 21,3 olmuş. Bu oran geniş ailelerde yüzde 27,7’ye kadar çıkıyor. Pandemi sürecinde izlenen berbat siyasetler bu derin bir yoksulluğu daha da arttırdı. Şahsının ve iktidar partisinin ise bütün bu yaşananlara karşı geliştirdiği tahlil inkar etmek, hatası olmayanları şeytanlaştırmak ve vatandaşları çaresiz olduklarına inandırmak. Yani 21. yüzyılda bu bereketli topraklar üzerinde yoksulluğa deva bulamamış, insanlara çaresizliği öğreterek, onlara yoksulluğun kabul etmeleri gereken bir sonuç olduğunu dayatarak iktidarda kalmaya çalışan bir anlayış var.

ÖNEMLİ BİR VERİMLİLİK SORUNU VAR

– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları en can yakıcı problemleri nelerdir?

Türkiye’nin en kıymetli sorununun devletin prestijini ve kurumların icraat kapasitesini yitirmesi olduğunu düşünüyorum. Siyaset üretme ve uygulama vasfını yitirmiş bir bürokrasi ve buna yol açan devlet yönetme anlayışı Türkiye’nin önündeki en büyük mahzur.

Bunun dışında Türkiye’nin global ölçekte değişen eğilimleri okuyamaması sonucu her geçen gün daha da fazla büyüyen sıkıntıları var. İklim değişikliğinin yol açacağı problemler yıllar öncesinden belirliyken hiçbir tedbir alınmadı ve tarımı en kıymetli ulusal güvenlik sorunu olarak konuşmaya başladık. Yeni bir sanayi ihtilaline berbat bir eğitim ve sanayi siyasetiyle yakalandığımız için hem gençlerimize gerekli olan hünerleri sağlayamıyoruz hem de şirketlerimizi ve dallarımızı dönüştüremiyoruz. Birbiriyle entegre siyasetler oluşturamıyoruz. Sonuç olarak da değerli bir verimlilik ve istihdam sorunu ortaya çıkıyor. Bugün kayıtlı istihdamın dörtte biri kamuda çalışıyor. Yani özel dal odaklı bir büyüme argümanıyla yola çıkan iktidar partisi bugün üniversiteleri işsizliği dört seneliğine erteleyen kurumlara, kamuyu da kendilerine yakın çevrelere niteliksiz istihdam garanti eden bir yapıya dönüştürdü. Bunun sonucu olarak da gençlerimizin yarısından fazlası bir fırsatını bulursa yurtdışında yaşamak istediğini söylüyor. Tekrarlamakta yarar var: bugün Türkiye’nin en kıymetli beka sorunu gençlerin kıymetli bir kısmının bu ülkede yaşamak istememesidir.

KUVVETLER AYRILIĞI KURAL

– Türkiye’nin bir kurtuluş reçetesi yok mu, acil olarak atılması gereken adımlar nelerdir?

Kurtuluş reçetesinde birinci sıraya kuvvetler ayrılığını ve hukukun üstünlüğünü tekrar tesis edecek bir idare sistemini ve anlayışını koymamız gerek. Daha sonra da devlete yitirdiği prestijini tekrar kazandırmamız lazım. Bu adımları atmadan hayata geçirilecek her siyaset sakat doğacaktır.

Sonrasında ise Türkiye’nin dünyada değişen istikrarları iyi okuyarak kapsayıcı ve kalkınmayı merkeze koyan bir iktisat modelini uygulaması gerekiyor. Örneğin, bu periyodun getirdiği teknolojik yenilikleri tarımda verimliliği arttırmak ve bölgesel kalkınmayı desteklemek için kullanmamız gerekiyor. Bu ülkede yeni işleri genç ve küçük şirketlerin sağladığını hatırlayarak sırtını devlete yaslamış hantal şirketleri yüzdürmek yerine genç şirketleri desteklememiz gerekiyor. Genç ve bayan istihdamını arttırmak için garantili esnek çalışma modellerini hayata geçirmemiz gerekiyor. Evvelki sanayi ihtilallerinin sunduğu fırsatları kaçıran bu ülkenin bu periyodu de es geçmemesi için eğitim kurumlarını ve şirketleri yeni periyodun gereksinimlerine nazaran dönüştürmemiz, verimliliği sağlamamız gerekiyor. Fırsat eşitsizliğiyle ve yoksullukla çaba etmek için toplumsal devlet anlayışına nazaran hareket etmemiz, toplumsal yardımları bu anlayışla yine düzenlememiz gerekiyor. Bilime yine hak ettiği saygıyı göstermemiz; eğitim kurumlarında, araştırma merkezlerinde üretilen bilimi toplumun faydasına artı bir kıymet yaratacak halde kullanacak arayüzleri kurgulamamız gerekiyor.

Son olarak da kulağa kolay gelse de gerçekleştirmenin sıkıntı olduğunu düşündüğüm bir şey daha var. Bu toplumu vasatlık çukurundan çıkarmamız lazım. Son periyotta toplumun her alanında gördüğümüz yozlaşmayı aksine çevirmemiz ve üretmekten keyifli olmanın, yalnızca hak ettiğini almanın ve bölüşmenin bize en çok yakışan faziletler olduğunu hatırlatmamız lazım.

KUR VE FAİZ BİREBİR ANDA DÜŞMEZ

– Yıl sonu, büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz, kur öngörüleriniz nelerdir, bu alanlarda ne cins riskler görüyorsunuz?

Türkiye’de sağlıklı öngörülerde bulunmak uzunca bir müddettir imkansız. Bu açıdan kur ya da faiz kestirimi yapmanın hakikat olmadığını düşünüyorum. Bununla bir arada kur ve faizin birebir anda düşmeyeceğini garanti edebilirim. Türkiye’de bu iki değişkenin birebir anda düşmesi için gerekli olan ıslahat adımlarını atabilecek bir idare anlayışı yok maalesef.

Bunun yanı sıra enflasyonun TÜİK’in açıkladığı haliyle bile yüzde 20 düzeylerine gelebileceğini düşünüyorum. Bu artıştaki en kıymetli sebeplerden biri de besin enflasyonu. Dar gelirli vatandaşların bütçesinde besin harcamalarının hissesi yüksek olduğu için karşılaşacağımız enflasyon tablosu iktisatta gelir kümeleri ortasındaki uçurumu daha da arttıracak üzere duruyor.

Büyüme oranı pandemi sonrasındaki devirde baz tesiriyle yüksek gelecektir. Burada herkesin sorması gereken soru şu: Bu yılın birinci üç ayında geçen yılın birinci üç ayına nazaran yüzde 7 zenginleştiniz mi? Satın alma gücünüz bununla paralel olarak arttı mı? Eminim birçok okuyucu bu soruya hayır cevabını verecektir. O vakit bizler yüzde 7 zenginleşmediysek birileri çok daha fazla zenginleşmiş demektir. Bu da Türkiye’de büyümenin kapsayıcılığını ve kalitesini gösteriyor.

Açıklanan büyüme oranlarının güvenilirliği de öbür bir sorun. Şayet enflasyonun olduğundan daha düşük gösterildiğine dair kuvvetli kuşkularımız varsa, ki benim bir müddettir var, o vakit gerçek gayri safi yurtiçi hasılayı elde etmek için kullandığımız fiyat deflatörüne de birebir kuşkuyla yaklaşabiliriz. Bu da gerçek gelir artışını olduğundan daha yüksek gösterecektir.

Son olarak istihdam bilgileriyle de ilgili konuşmak gerekiyor. Burada da yorumlanması güç hareketler görüyoruz. Zati bir müddettir büyüme ve istihdam ortasındaki bağın koptuğunu gözlüyorduk. Bilhassa sanayi istihdamı kesime yönelik büyüme göstergeleriyle uyumsuz hareket ediyor. İstihdamın cinsiyet kompozisyonu da ayrıyeten düşünceli. Yani TÜİK’in özensizliği istihdam bilgilerinde de kendini gösteriyor. Bu yüzden istihdam ya da işsizlik ile ilgili bir öngörüde bulunmak çok sıkıntı. Bununla bir arada, Türkiye’de nüfusun üçte birinden daha azının çalıştığını, bu çalışanların da üçte birinin kayıt dışı istihdam edildiğini söyleyebiliriz. Genç nüfusun her fırsatta bir avantaj olduğunu dinlediğimiz bu devirde genç işsizlik oranın yüzde 25’in üstünde olduğunu, her 10 gençten 3’ünün okula ya da işe gitmediğini de ekleyelim. Bu türlü bir istatistiğin olduğu bir ülkede kabahati ülkeden umudunu kesen gençlerde değil onlara çaresizliği öğretmeye çalışan iktidarda aramak lazım.

Cumhuriyet