Değişiktir, “The Exorcist”, katolik inancındaki Şeytan’a dair bir sinema lakin ezan sesiyle açılıyor. Uzun vakittir izlemediğim için bu ayrıntıyı unutmuş olmalıyım lakin şu sıralar İKSV’nin düzenlediği İstanbul Sinema Festivali’nin çevrim içi gösterim programında izleyiciyle buluşan “Leap of Faith: William Friedkin on The Exorcist” (İnançlı Atlayış: William Friedkin Şeytan’ı Anlatıyor) isimli belgesel bu ayrıntıyı yine anımsattı; diğer birçok şeyle birlikte. Yine anımsattı demem boşuna değil aslında, çünkü bu belgeselde yer alan çabucak her şeyi daha evvel duymuştuk zati.
Belgesel için kamera karşısına geçen William Friedkin artık 85 yaşında lakin hâlâ dinç ve konuşkan.
BUNLARI ASLINDA BİLİYORDUK
Daha evvel “The People vs. George Lucas”, “Memory: The Origins of Alien” ve “78/52” üzere belgeselleriyle tanıdığımız Alexandre O. Phillippe yaklaşık 100 dakika boyunca William Friedkin’in konuşmasını kameraya kaydetmiş (ki eminim elinde çok daha uzun bir söyleşi vardır) ve ortaya girdiği imgelerle sinemanın kurgusunu tamamlamış. Dediğim üzere, bu sinemada Friedkin’in daha evvelki söyleşi, belgesel ve ses kayıtlarında söylemediği çok çok az şey var. Örneğin sinemanın çabucak en başında söylediği “The Exorcist inancın gizemine dair bir film” kelamlarını ve çabucak akabinde inanç ve yazgı hakkında sarf ettiği kelamları daha “The Exorcist”in birinci sinemalara çıktığı 1973 yılında yaptığı bir TV söyleşisinde de söylemişti ve sonradan birçok sefer neredeyse birebir sözlerle tekrar etmişti. 1998’de sinemanın 25. yılı için çıkarılan özel DVD’nin hem yorum kısmında (bir vakitler direktörler DEVD baskıları işçin sinema müddeti boyunca sesli yorumlar kaydederlerdi, artık çok daha az yapılıyor sanırım) hem de “The Fear of God: The Making of The Exorcist” belgeselinde de bu kelamlarına rastlamak mümkün. Keza sinemayla ilgili anılarının bir birçoklarını (oyuncuları nasıl seçtiği, senaryo üzerindeki çalışmaları, bir oyuncuyu tokatlaması, oyuncudan istediği tepkiyi alabilmek için yanında silah patlatması, vb.) yeniden tekraren anlatmıştı. Hatta diyebilirim ki Phillippe birçok şeyi de elemiş (örneğin sinemanın ‘uğursuz’ olduğuna dair söylentilere, yangınlara, ölümlere vb. hiç bulaşmamış, haklı olarak) ve “Leap of Faith”in tam bir ezber tekrarına dönüşmesinden kaçınmaya çalışmış.
Sinemanın unutulmaz sahnelerinden biri…
Yeniden de kimi yenilikler var doğrusu. Örneğin ben Friedkin’in daha evvel Karl Dreyer’in “Ordet”inden bu kadar etkilendiğini anlattığını hatırlamıyorum. Çocukluğuna dair anlattığı ve annesinin onu 7 yaşındayken götürdüğü “None But the Lonely Heart” sinemasının onun anılarında tuttuğu yeri de birinci defa öğrendim bu sinemayla. Max Von Sydow’un çekimler sırasında çok zorlandığı bir sahne olduğunu ve Friedkin’in bunu Sydow’un inançsızlığıyla açıkladığını da birinci defa görmüş oldum bu belgeselde. Lakin daha da kıymetlisi Friedkin’in sinemaya bakışını, bir sineması çekerken nelere dikkat ettiğini birinci defa bu kadar net açıkladığını gördüm. Kurmaca sinemalara de bir belgesel sinema üzere yaklaştığını ve mükemmellikten fazla spontane olana inandığını anlattığı kısımlar çok iyi açıkçası. Daha evvel Küba İhtilali sırasında çekimler yapan kameramanla (Ricky Bravo) nasıl çalıştığını anlattığını kısımlar de… İşte burada William Friedkin’in dehasını görüyoruz. Yalnızca bu kısımlar için bile izlenebilir “Leap of Faith”. “Kubrick ya da Wyler 70-80 tekrar yapıyorlar lakin ben tek seferde çekmeye inanırım, ikinci tekrara inanmam” diyen Friedkin gerçi “The Exorcist”te bu kuralını bir epey bozmuş lakin en çok tekrar sayısı tekrar 10-15’i geçmemiş anladığım kadarıyla. Aslında sinemanın 100 gün civarında süren çekimleri ve fakat bir yıl sonra tamamlanabilmesi de biraz bunun göstergesi. Belgesel boyunca sık sık ‘Film Tanrısı’na atıfta bulunması ise sinemanın ismine da bulaşan ‘inanç’ ve ‘kader’ kavramlarıyla bütünleşen bir telaffuz elbette.
Belgeselin tanıtımlarında kullanılan bu fotoğraf sinemada Linda Blair sıkıntısının üstünün kapatıldığına dair bir ipucu mu yoksa?
LINDA BLAIR SORUNU NEDEN YOK?
Bu belgeselde eksik olduğunu düşündüğüm en kıymetli nokta ise Linda Blair ile ilgili kısımlar güya. Peter Biskind’in “Easy Riders Raging Bulls” kitabında “The Exorcist” ile ilgili kısımlarda geçen bir anısı var Friedkin’in (ki Biskind de aslında bunu Thomas D. Clagett’in Friedkin ile ilgili kitabından almış). Linda Blair ile birinci tanışmasında ona romanı okuyup okumadığını soran Friedkin bu anıyı o denli bir anlatıyor ki, güya 12 yaşındaki Blair mastürbasyonun ne olduğunu çok iyi biliyor (filmdeki o meşhur sahneye, yani Regan’ın haçla mastürbasyon yaptığı o kanlı sahneye atfen) ve hatta kendisine ‘sen yapıyor musun pekala?’ diye soran direktöre şöyle diyor; “Yapıyorum elbette, sen yapmıyor musun?”. Bu anıyı 2017’de Marc Maron’ın podcast’inde de tekrar ediyor Friedkin. Halbuki 1998’deki belgeselde Blair açıkça “O vakit mastürbasyonun ne olduğunu bilmiyordum ve bacaklarımın ortasında duran kanlı süngere mana verememiştim. Yıllar sonra kavradım” diyor. Yani bu durumda ya Friedkin ya da Blair palavra söylüyor yahut büsbütün yanlış hatırlıyor. Alexander O. Philippe’in bu mevzuya hiç girmemiş olması bana bilhassa enteresan geldi. Sanki Friedkin palavra söylediği için pişman mıydı? Ya da ne olursa olsun o kadar küçük bir çocukla bunları konuşmuş olması bile nihayet onu rahatsız mı etti? (Kaldı ki, her şeyin ötesinde, buz üzere sette tüm grup güya kutuplardaymışçasına kat kat giyinik çalışırken 12 yaşındaki bir çocuğun gecelikle çalıştırılması bile insan haklarına muhalif; bugün bunu yapmanız Hollywood’da mümkün değil) Bunu bilemeyeceğiz. Lakin merak ettim doğrusu.
Friedkin ve sinemanın takımı soğutulmuş odada kışlık giysilerle çalışırken…
Tüm bunlar bir yana, “Leap of Faith: William Friedkin on The Exorcist” bu hususta daha evvel yapılmış tüm belgesellerden daha derli toplu, tahminen kimi yerleri tekrara düşen, birtakım eksikleri de olan lakin son analizde sinefiller için izlenmesi kaçınılmaz bir sinema. 2017 imali “It”e kadar tüm vakitlerin en çok gişe yapmış dehşet sinemasına yakışır bir iş doğrusu.
Cumhuriyet
