Sivil toplum kuruluşları eylem planı kararlarının uygulanmasından kuşkulu
AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin AİHM’in Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş kararlarını ele alacağı oturum öncesinde sıklıkla eleştirilen adil yargılanma, niyet ve tabir özgürlüğü alanlarını içeren aksiyon planını geçen hafta açıkladı.
Kamuoyuna hükümet tarafından “reform” olarak lanse edilen insan hakları düzenlemelerini içeren İnsan Hakları Hareket Planı’na ait İnsan Hakları İzleme Örgütü Türkiye Raportörü Emma Sinclair Webb, Eşit Haklar İçin İzleme Derneği Genel Koordinatörü Nejat Taştan ve İnsan Hakları Derneği Eş Lideri Öztürk Türkdoğan değerlendirmelerde bulundu.
Emma Sinclair Webb, “İnsan hakları aksiyon planının başlangıç noktasının AİHM kararlarının uygulanması olması” gerektiğini vurgulayarak, “On binlerce kişi cezaevlerinde somut kanıt olmadan tutuklu kalıyor, lakin hareket planı onların durumuna yönelik somut bir tahlil sunmadı” dedi. Öztürk planda, “Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları kesin olarak uygulanacaktır” diye bir tabirin olmadığının altını çizdi. Taştan, Hareket Planı’nın ardında, “AİHM’de ihlal kararı verilmiş hadiselerin hepsini uygulamaya koyuyoruz ve yarın sabah tahliye ediyoruz” üzere bir güçlü siyasi iradenin olmadığına dikkat çekti.
“REFORM OLARAK PAZARLAMAK İNANDIRICI DEĞİL”
AİHM’in aldığı Demirtaş ve Kavala kararlarının uygulanmamasıyla bir arada İnsan Hakları Hareket Planı’nın açıklanmasını kıymetlendiren Emma, “Büyük bir tutarsızlık var. İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın başlangıç noktası AİHM kararlarının uygulanması olmalı, lakin o denli bir şey kelam konusu değil. Aksine, son periyotta Cumhurbaşkanı ve üst seviye yetkililer ‘AİHM kararları Türkiye için bağlayıcı değildir’ istikametinde sözler kullandı. Ayrıyeten Aksiyon Planı’nda, ‘kişi özgürlüğü hakkı ile ilgili mevzuat gözden geçirilecek’ tabiri yer aldı. Katalog kabahatlerden tutuklanmak için artık somut kanıt koşulu getirilecek denildi, o vakit mevcut olan tutuklamalar nasıl etkilenecek? O bahiste aksiyon planında bir düzenleme yok. On binlerce kişi cezaevlerinde somut kanıt olmadan tutuklu kalıyor, lakin aksiyon planı onların durumuna yönelik somut bir tahlil sunmadı. Tam da bu yüzden bu temel prensipleri bir ıslahat olarak pazarlamak inandırıcı değil” cevabını verdi.
Fotoğraf: Sivil Toplum Geliştirme Merkezi
HRW Türkiye Raportörü Emma Sinclair Webb
Neşat Taştan ise, “Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş’la ilgili AİHM kararları, 18’inci husus üzerinden Türkiye’ye bir hukuk devleti olmadığını söylemektedir. En azından bu 2 olay bakımından makul tutukluluk ve cezalandırma için somut kanıt olmadığı söylenmekte hukukun siyasi gayeyle kullanıldığı lisana getirilmektedir. AİHM’in aldığı kararlarda ‘makul tutukluluk ve cezalandırma için somut kanıt yok. Fakat siz bu insanları cezaevinde tutuyorsunuz ve yargıyı bunun için kullanıyorsunuz’ deniliyor. Cumhurbaşkanı, AİHM’de ihlal kararı verilmiş olayların hepsinde uygulamaya koyuyoruz ve yarın sabah tahliye ediyoruz diyebilirdi. O vakit biz kamu vazifelileri olarak ve toplumda anlardı ki bu planın ardında güçlü bir siyasal irade var.”
“Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları kesin olarak uygulanacaktır” diye bir cümlenin olmadığına” dikkat çekten Öztürk, “Yeni hareket planı bu bahiste belirsizlikler var. Yalnızca orada alınan bu kararlarda yer verilen prensiplere uyulacağı yer aldı. Artık bu prensipler nedir? Bu bahiste hukuk devleti prensipleri yine icat edilmeyecek ki. Yani o hususta aksiyon planında bir sertlik yok, hasebiyle bu mevzuda da hükümeti eleştiriyoruz” dedi.
‘BASKINLARI ARTIK AZALTACAĞIZ’ MI DENİLMEYE ÇALIŞILIYOR?
Hareket planına yönelik genel değerlendirmede bulunan Webb, “Bu aksiyon planı övgüyle ilan edildi, lakin sivil toplum kuruluşlarının taleplerini karşıladığını söyleyemeyiz. Kimsenin tenkit ya da fikri nedeniyle tutuklanmayacağı söyleniyor, lakin hepimiz biliyoruz ki gerçek çok farklı. Bunu gösteren sayısız örnek var. Yeni olmayan genel prensiplerin yanında, Hareket Planı’nda çok teknik ve spesifik düzenlemeler bulunuyor. Aslında onların İnsan Hakları Aksiyon Planı’nda yer almaması lazım, zira insan haklarıyla direkt ilgili bir boyut taşımıyor. Plan, genel olarak meselelerin itirafı manasına geliyor. Örneğin, tabir almak hedefiyle mesai dışı gözaltı yapılmayacak deniliyor. Dolaylı bir biçimde ‘şafak baskınlarını çok fazla yaptık, artık azaltacağız’ mı denilmeye çalışılıyor?”
Eşit Haklar İçin İzleme Derneği Genel Koordinatörü Nejat Taştan
‘TUTUKLULAR İÇİN SOMUT BİR ŞEY YOK’
On binlerce kişi bu Sulh Ceza Hakimlikleri’nin kararlarından ötürü büyük mağduriyetler yaşadığının altını çizen Webb şunları söyledi:
“Onlara nasıl bir tahlil sunulacağını planda görmüyoruz. Mesela, insanların somut kanıt olmadan tutuklanmayacağı söyleniyor, fakat mevcut tutuklamaların gözden geçirileceği söylenmiyor. Yani aslında on binlerce kişinin somut kanıt olmadan cezaevinde tutuklu bulunması kabul ediliyor, lakin bu bahiste bir adım atılmıyor. Hakikaten bir İnsan Hakları Hareket Planı’nı hayata geçirmek kelam konusu ise o ikinci adımın da atılmış olması gerekirdi. Mesela, tutuklu şahısların durumunun değerlendirileceği ve tahliyelerin gündeme gelebileceği söylenmedi. Tıpkı formda, söz özgürlüğüyle ilgili olarak, kimsenin tenkitten ya da kanıdan ötürü cezaevinde olmaması gerektiği söyleniyor, ancak tutuklu gazeteciler, siyasetçiler ve öbür kesitlerle ilgili somut bir şey yok ortada. Bizim beklentimiz nitekim o temel prensipleri hayata geçirilmesidir. Ne takvim, ne de somut bir teklif kelam konusu.”
İnsan Hakları Derneği Eş Lideri Öztürk Türkdoğan
Planda, “Türkiye’nin İnsan Hakları standartları neden düşük ve neden bu kadar çok ihlal yaşanıyor diye bir sorun tahlili olmadığının görüldüğünü” vurgulayan Taştan, “Bütünsel bir bakış açıları yok. Birtakım hususlar var. Belli kümeler için iyileştirme yazılmış, lakin birebir sıkıntıdan mağdur olan diğer kümeler için zikredilmemiş. Dolasıyla bütünsel bir bakış açıları yok. Üçüncüsü, bir İnsan Hakları Aksiyon Planı’nda olmaması gereken çok fazla teknik detay planın içerisine yerleştirilmiş. Dördüncüsü ve değerli olan planı bir bütün olarak okuduğunuzda ardında bir siyasal iradenin olmadığını görüyorsunuz.”
AKSİYON PLANININ AÇIKLANDIĞI GÜN YARGITAY İNCELEMESİ
Aksiyon planının açıklandığı gün Yargıtay tarafından HDP’li milletvekillerine inceleme başlatılmasını kıymetlendiren Webb, “Burada da yeniden çelişki bir durum kelam konusu. Bir yandan insan haklarından bahsediyorsunuz, öbür yandan muhalifleri susturmak için elinizden geleni yapıyorsunuz. Parti kapatma davası açılacaksa yahut milletvekililerin dokunamazlığı kaldırılacaksa bir ‘İnsan Hakları Hareket Planı’ nasıl umut verebilir?” dedi.
Öztürk ise durumu, “HDP ile ilgili yapılan soruşturmalar noktasında hükümetin, Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin Ek 1 No’lu protokolündeki “seçme ve seçilme hakkı ilkesine” uygun davranması gerekiyor. Demirtaş AİHM Büyük Daire Kararı; yalnızca Demirtaş’ı ilgilendiren bir karar değildir, bu 46’ıncı unsura nazaran alınmış bir pilot karardır, yani dokunulmazlığı kaldırılan milletvekillerinin tamamını ilgilendiren bir karardır. Türkiye’nin 2016’da yaptığı anayasa değişikliğinin mukaveleye ters olduğunu, milletvekillerinin dokunulmazlığının kaldırılıp tutuklanmasının kontrata alışılmamış olduğunu açık açık yazıyor, artık tıpkı yanılgının tekrar edilmemesi gerekir. Bakın yeniden tıpkı noktaya geldik; yani Türkiye hareket planı açıklamışsa, amasız fakatsız lakinsiz AİHM kararlarına uyma zaruriliği olduğunu bilmelidir” biçiminde kıymetlendirdi.
KOMİTELERİN BİRÇOĞU FONKSİYONSUZ KALDI
Ceza İnfaz Kurumları İnsan Hakları İzleme Komisyonu’nun kurulmasına ait değerlendirmede bulunan Webb, “Türkiye’de birçok emsal sistemler ve komiteler son 20 yıldır kuruldu. Yalnızca cezaevlerinde değil. Lakin bu tip şikayet düzeneklerinin birçoğu fonksiyonsuz oldu. Kağıt üzerinde bir şeyler yapmış olmak ve imaj vermek için kuruluyorlar, lakin temel olarak çok da tesirli olmuyorlar. Mesela zati mevcut olan İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu ve Kamu Denetçiliği Kurumu var. Bunlar temel insan hakları ihlallerini engellemek ve incelemek için bugüne kadar tesirli olmadı. Bu hususta çok umutlu değilim” dedi.
Öztürk ise “Aslında hükümet bir yandan mevcut sistemlerin ne kadar yetersiz olduğunu kabul ediyor fakat bir yandan da meselelerin varlığını biliyor. Bir kurul kuruldu, gittik incelemeleri yaptık, raporumuzu yazdık, tekliflerde bulunduk; pekala bu tekliflerimiz ne kadar hayata geçirilecek? Yani bu tekliflerin hayata geçirilmesi noktasında hükümet nasıl bir düzenleme yapacak? Şayet yalnızca teklifleri olarak kalacaksa, yeniden tesirli olmayacaktır” dedi.
“Bu zati TİHEK’in Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun misyonlarından bir tanesidir” diyen Taştan, “TİHEK’te bağımsız bir kurum olmadığı ve Paris İlkeleri’nin öteki kriterleriyle de uyumlu olmadığı için 2016’dan beri tesirli bir kurum olamadı. Evvelden vilayetlerde cezaevi izleme konseyleri vardı bir şey olmuyordu. Bağımsız bir cezaevi infaz kurumlarının izlenmesi konseyiyle ilgili olarak bir konsey kuracağız demek, olayı tahlil etmemiş olduklarını gösterir” dedi.
BAKANLAR KOMİTESİ’NİN KARARINI ETKİLEYECEK Mİ?
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin gerçekleştireceği toplantıyla ilgili değerlendirmede bulunan Webb, “Eylem Planı’nın zamanlaması değerli. Geçen hafta Hareket Planı’nın çıkması tesadüf değildir. Türkiye, Avrupa’ya hoş görünmek istiyor. Kimi bahislerde sahiden bir şey yapıyormuş, Avrupa Birliği’ne ‘pozitif gündem’ kelam mevzusuymuş üzere davranıyor. 9-11 Mart ortası Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi toplanacak ve hem Demirtaş hem de Kavala kararının orada tartışılacak olması, Türkiye’nin bu uğraşlarında değerli rol oynuyor” dedi.
Planın Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi toplantısı öncesi açıklanmış olmasının sebeplerinden bir adedinin orayı etkilemek gayesiyle yapıldığını tabir eden Taştan, “Eğer onlar planı Türkiye’deki insan hakları savunucuları üzere değerlendirirse çıkacak kararı etkilemeyecek fakat devletler ortası ilgilerin insan hakları dışında diğer birtakım dinamikleri de var ve vakit zaman bu karşımıza çıkabiliyor” dedi.
Öztürk ise, “AİHM’in kararlarını bir hükümetin uygulamaması insan haklarının korunmasında çok çok önemli bir zaaf içinde olduğunu gösterir. Bu nedenle ben zamanlamanın manidar olduğunu, orayı etkilemeye dönük olduğunu düşünüyorum. Fakat sonuç itibariyle bu en fazla 3-6 ay vakit kazandıracaktır” halinde kıymetlendirdi.
Cumhuriyet
