“Senin sıran da geldi, doktor”
Mart 2011’de Arap ülkelerindeki hareketlilikten etkilenen lise öğrencilerinin Dera’da çizdiği bu duvar yazısı, asıl mesleği göz doktorluğu olduğu için ‘Doktor’ lakabıyla anılan Beşar Esad’ın değil lakin neredeyse 50 yıldır devam eden güçlü merkezi sistemin sonunu getirdi.
Öğrencilerinin gözaltına alınması ve ailelerine şiddet uygulanması üzerine, 15 Mart 2011’de, Cuma namazı çıkışı Şam ve Dera’da protesto şovları düzenlendi.
Devlet Lideri Esad sert karşılık verdi, onlarca sivil hayatını kaybetti. Protesto şovları ülke geneline yayıldığında 10 yıldır devam eden iç savaş başladı.
Bugün ülkede yaşadığı bölge bombalanmamış; bir yakınını kaybetmemiş; ailesinden uzak düşmemiş bir Suriyeli bulmak imkansız. 2011’de nüfusu 22 milyon olan ülkede, 10 yılda neredeyse 600 bin kişi hayatını kaybetti.
6,5 milyondan fazla Suriyeli ülke içinde yerinden edilmiş durumda. Birden fazla çadırlarda ya da sıhhatsiz şartlarda yaşıyor.
5,6 milyondan fazla sığınmacı da Suriye’yi terk etti. 3,6 milyonu Türkiye’de yaşıyor.
BBCİç savaş başladığında birden fazla cezaevinde olan El Esas üyeleri bugün Irak Şam İslam Devleti (IŞİD), Heyet Tahrir el Şam (HTŞ) yahut farklı muhalif kümelerle birlikte toprak modüllerini denetim eden örgütlerin modülü.
Savaş başladığında örgütlü bir silahlı gücü olmayan Demokratik Birlik Partisi (PYD), bugün ABD ve Rusya’dan takviye gören, Batı başşehirlerinde temsilciliği olan, ülkenin dörtte birinden fazlasını denetim eden bir güç.
Ülke fiilen üçe bölünmüş durumda. Kuzeybatıda İdlib-Afrin-Carablus çizgisini denetim eden muhaliflerin olduğu bölgede, kimileri HTŞ’nin elindeki denetim noktaları var.
PYD’nin omurgasını oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) denetimindeki bölgede yer yer Şam hükümetiyle işbirliği yapılıyor. PYD’nin merkezi pozisyonundaki Kamışlı ve Şam ortasında uçaklar çalışıyor.
Hükümetin denetimindeki bölgede de İran’a bağlı milis güçlerin hakimiyetinde yerleşim yerleri var.
BBCPekala 10 yılda bugüne nasıl gelindi?
Savaşın dönüm noktalarını ve kritik gelişmelerini inceledik:
1- 30 Temmuz 2011 – Muhalifler Özgür Suriye Ordusu’nu kurdu, ayaklanma iç savaşa dönüştü
Protestolara güvenlik güçlerinin müdahalesinde onlarca insan ölmüş, protestolar şiddetlenmişti.
Ordudan ayrılan subaylar yanlarına kimi askerleri de alarak silahlanmaya başlayan muhaliflere katıldığını duyurdu. 30 Temmuz’da, birden fazla ordudan ayrılan subaylardan oluşan Özgür Suriye Ordusu’nun (ÖSO) kurulduğu duyuruldu.
Bu tarihten sonra Suriye’deki olaylar için “iç savaş” tabiri kullanılmaya başlandı.
Türkiye, Katar ve başka Körfez ülkeleri başta olmak üzere muhaliflere dış yardım da geliyordu.
9 Ağustos 2011’de periyodun Türk Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, ayaklanmalar başlayana kadar Ankara ile çok yakın alakalar içinde olan Esad idaresiyle irtibata geçmek için Şam’a gitti.
Sekiz saat süren görüşme, Ankara-Şam ortasında yapılan son üst seviye görüşme oldu.
ReutersBu sırada Türkiye, Suriye’den kaçan Esad muhaliflerine ve sivillere açık kapı siyaseti uyguluyordu.
18 Ağustos’ta bu defa devrin ABD lideri Barack Obama, Esad’ı istifa etmeye çağırdı. Birçok Batılı ülke de, Esad idaresine ambargo uygulamaya başladı.
Eylül ayında bir öteki ayaklanmanın yaşandığı ve idarenin devrildiği Mısır’a giden ve o devir başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan, Şam idaresini “halkına kurşun sıkan, tanklarla toplarla kentlere baskınlar düzenleyen” diye tasvir etti:
“Suriye halkı şu anda Esad’a inanmıyor; biz de inanmıyoruz.”
Muhaliflerin siyasi kanadı da Türkiye ve Katar’da toplanıyordu.
Esad, daha ayaklanmaların en başında, muhaliflere verilen dayanağın kesilmesi için Batı’nın endişeli düşü olan radikal İslamcıları cezaevlerinden salıverdi. Irak’tan gelen cihatçılarla birlikte bu savaşçılar, dağınık haldeki muhaliflerin safında yer aldı.
Esad’ın ordusu, Suriye’nin kuzeyinde çoğunlukla Kürt nüfusun yaşadığı bölgelerden çatışmasız çekildi. Yıllardır bir kısmına nüfus kağıdı bile verilmeyen, PKK ile kontakları olan PYD’nin silahlı üyeleri, Temmuz 2012’de Halk Savunma Birlikleri’ni (YPG) oluşturdu.
Esad’ın Türkiye’ye karşı yaptığı bu atılım sonrası YPG, Afrin, Kobani ve Kamışlı’da hakim güç olmuş, Türkiye hududunda YPG bayrakları asılmıştı.
2- 14 Şubat 2013 – İran’ın Suriye’deki varlığı resmen duyuruldu, savaşın seyri Esad lehine değişti
Bölgedeki en kıymetli müttefiklerinden biri olan Esad’ı kaybetmek istemeyen İran idaresi, Şam ordusuna silah, milis ve Kudüs Gücü üzerinden eğitim/komuta dayanağı veriyordu.
Kudüs Gücü’nün başkanı Kasım Süleymani’nin Suriye’de cephede görüldüğüne dair bilgiler geliyordu.
14 Şubat 2013’te İran İhtilal Muhafızları, bir kumandanının Suriye’de muhalifler tarafından öldürüldüğünü duyurdu.
Bu sırada muhalifler birçok yerleşim yerini ele geçirmişti.
İran’ın savaşa müdahil olduğunu kabul etmesinden birkaç ay sonra, 5 Haziran 2013’te, Lübnan sonundaki Kuseyr, Şam ordusunun denetimine geçti.
Kasım Süleymani önderliğinde Hizbullah ve İran’a bağlı milislerin dayanağıyla Esad’ın elde ettiği bu zafer, muhaliflerin iki yılda kazanımlar elde ettiği iç savaşın seyrini Esad lehine değiştiren dönüm noktası oldu.
Lakin bu sırada İran Cumhurbaşkanı Hasan Manevî, açıklamalarında çok temkinli davranıyordu. Eylül ayında Washington Post için bir makale kaleme alan Manevî “Bölgedeki insanların kendi mukadderatlarını tayin edebilecekleri bir ortam oluşturulması gerekiyor, Suriye’de diplomasi yollarına başvurulmalı.” sözlerine yer vermişti.
3- 21 Ağustos 2013 – Şam kırsalında sarin gazı kullanıldı
Şam idaresinin kimyasal gaz kullandığına yönelik tezler,n14 Haziran 2013’te ABD tarafından ‘teyit edildi.’ 21 Ağustos’ta da Guta’da sarin gazı saldırısı düzenlendi. Siviller de dahil yüzlerce kişi hayatını kaybetti.
Bu ataklar, Obama’nın 2012’deki açıklamasını hatırlattı:
“Kimyasal ya da biyolojik silah kullanımı kırmızı çizgimizdir.”
Getty ImagesFakat savaşın dönüm noktası sayılabilecek olay, sarin gazı kullanımı sonrasında Washington-Moskova sınırında yaşananlar ve nihayetinde ABD’nin Suriye iç savaşındaki tavrını değiştirmesiydi.
“Kırmızı çizgi aşılmıştır” dediği için Suriye’ye müdahale etmesi beklenen Obama, “Kongre’ye askeri yetki talebinde bulundu” ve topu Kongre’ye attı.
Çabucak akabinde da Esad idaresinin destekçisi Rusya’yla, Suriye’deki kimyasal silahların ülke dışına çıkarılması konusunda mutabakat yaptı.
Ankara tepkiliydi. Devrin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, “Bunu mutlak bir tahlil olarak görmek, Suriye rejimine kimyasal silah dışında hangi aracı kullanırsanız kullanın, ne kadar insan öldürürseniz öldürün üzere bir ileti iletmekse bu barışı getirmez” açıklaması yaptı.
Obama idaresi, o tarihten sonra muhaliflere kısıtlı bir takviye verdi; Esad’a karşı açık müdahalede bulunmadı.
Bu durum, o devir İran’la nükleer muahedeye yakın olan Obama idaresinin Tahran’la tansiyonu artırmamak için Suriye’de çekimser davrandığı yorumlarına yol açtı.
Bu esnada muhalifler içinde Müslüman Kardeşler’in güçlenmesi, Suudi Arabistan ve Körfez ülkelerinde tedirginlik yarattı. Riyad, artık Türkiye değil Ürdün üzerinden güneydeki muhaliflere dayanak veriyordu. Nihayetinde ülkenin farklı bölgelerindeki muhalif kümeler bölündü.
4- Ocak 2014 – IŞİD Rakka’yı ele geçirdi
2013’te Irak’tan gelen Irak İslam Devleti önderi Ebubekir el Bağdadi ve örgüt üyeleri, Rakka’daki muhalif kümelere yönelik akın başlattı. Ocak 2014’te kentten bu kümeleri çıkararak “halifeliğin başşehrinin Rakka olduğunu” duyurdu.
Rakka’dan çıkarılan Ahrar-ı Şam, El Nusra üzere örgütler de çoğunlukla İdlib’e yöneldi. Böylelikle Türkiye hududunda radikal kümelerin sayısı arttı.
IŞİD gitgide güçlenerek savaşçı sayısını, Suriye İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne nazaran, 30 bine çıkardı. 2015’te IŞİD, birtakım Arap ülkelerinde, Türkiye ve Avrupa’da onlarca kişinin hayatını kaybettiği büyük ataklar düzenleyecek kapasiteye ulaşmıştı.
BBC5- Eylül 2014 – Kobani kuşatması ve ABD’nin IŞİD’e yönelik Suriye’deki birinci hava operasyonu
2014’ün Haziran ayında Irak’ın en büyük kentlerinden Musul’u ele geçiren IŞİD, Türkiye hududundaki PYD bölgelerinin bir kısmını kuşatmıştı.
Ağustos’ta Irak’ın Sincar bölgesindeki hava bombardımanıyla birinci kere IŞİD’i maksat alan ABD, 23 Eylül’de de Suriye’de örgüte karşı birinci hava bombardımanını gerçekleştirdi.
27 Eylül’de ise, PYD bölgelerine ilerleyişini engellemek için Kobani’de IŞİD’i bir defa daha vurdu.
Erdoğan Ekim ayı başında, Türkiye takviyeli muhalifleri kast ederek “Kara harekatında bu misyonu ifa edenlerle işbirliği kurulmadıkça hava harekatıyla bu iş bitmez. Şu anda Kobani de düştü, düşüyor” derken ABD’nin öbür planları vardı.
Barack Obama, 19 Ekim’de Erdoğan’ı arayarak YPG’ye direkt silah yardımı yapacağını söyledi ve yardımlar başladı.
Getty ImagesBu kere savaşın seyri YPG için değişti. Evvel Kobani’yi kuşatan IŞİD’i geri püskürten YPG, akabinde Türkiye hudut sınırı boyunca süratle ilerledi. Akabinde güneye dönerek Rakka’yı ele geçirdi.
YPG’nin Suriye’de ‘kanton’ ismi altında özerklik ilan edecek kadar güçlenmesi ve ABD öncülüğündeki IŞİD’e karşı milletlerarası koalisyonun takviyesini kazanması, Türkiye’de kırılgan formda yürüyen tahlil sürecinin önüne son taşı koydu.
Kobani olayları vakti büyük sarsıntı geçiren süreç, Türkiye’nin 24 Temmuz’da evvel Suriye’de IŞİD’i, akabinde Kuzey Irak’taki PKK amaçlarını vurmasıyla son buldu.
Tıpkı günlerde, ABD’nin IŞİD’e karşı operasyonlarda kullanmak istediği fakat Türkiye’nin “sadece inançlı bölge oluşturulması karşılığında onay vereceği” İncirlik Üssü de, bu kurallar oluşmadan açıldı.
Getty ImagesBBC Türkçe’ye konuşan üst seviye bir Türk yetkili; PKK gaye alınmadan evvel İncirlik Üssü’nün açılmasının ve IŞİD’in vurulmasının sebebini şu sözlerle açıkladı:
“Eğer yalnızca PKK’yı vursaydık, ne kadar yasal olursa olsun, IŞİD’le uğraşa ziyan veriyormuş üzere bir algı yaratılabilirdi. Zati Türkiye’nin IŞİD’e takviye verdiğine yönelik savlarla uğraş ediyorduk. Bu algının önüne geçmek için İncirlik Üssü’nü açtık, birinci operasyonu IŞİD’e yaptık. Akabinde PKK gayelerini vurduk.”
Türkiye iki YPG bölgesi ortasında köprü kurulmasını engellemek ve hududundaki IŞİD tehdidine son vermek için 24 Ağustos 2016’da Fırat Kalkanı Operasyonu’nu başlattı. 2018’de Afrin’e ‘Zeytin Kısmı Operasyonu’ düzenledi.
Türkiye için artık Suriye’de en değerli öncelik YPG olmuştu.
Getty ImagesHem Zeytin Kısmı hem de Fırat Kalkanı operasyonları, artık Suriye’nin hava alanını denetim eden Rusya’nın yeşil ışık yakması sayesinde olmuştu.
6- 30 Eylül 2015 – Rusya savaşa direkt müdahil oldu
ABD, Türkiye ve İran’ın artık müdahil olduğu savaşın dördüncü yılında Rusya da Şam’a verdiği dayanağın formunu değiştirdi ve hava bombardımanıyla savaşa müdahil oldu.
Rus hava kuvvetlerinin devreye girmesiyle savaşın Esad lehine ilerlemesi sürat kazandı.
Putin, “Ülkedeki cihatçıların Rusya için tehdit olduğunu, savaşa bu kümeleri engellemek için girdiğini” 12 Ekim’de BBC’ye verdiği röportajda anlattı:
“Bizim yabancı topraklara gereksinimimiz yok. Sovyetler Birliği’ni yine inşa etmek üzere bir niyetimiz de yok. Ancak bağımsızlığımızı ve egemenliğimizi savunmalıyız.”
Rusya’nın müdahalesinin akabinde 21 Ekim’de Esad da birinci defa Suriye dışında; Moskova’da görüldü.
Getty ImagesEsad, Ekim 2015’te Moskova’ya giderek Putin’le görüştüBundan bir ay sonra, 24 Kasım’da Türk hava alanını ihlal ettiği belirtilen bir Rus savaş uçağı, Türk jetleri tarafından düşürüldü.
Moskova-Ankara ortasındaki yüksek tansiyonlu birkaç ayın akabinde Erdoğan, Rus mevkidaşı Vladimir Putin’e bir özür mektubu gönderdi. 9 Ağustos’ta Petersburg’da bir ortaya gelen iki önderin ortasındaki tansiyon, yerini yakın bir işbirliğine bıraktı. Türkiye’nin bu sırada ABD ile ortası, YPG’ye verilen dayanak sebebiyle gitgide açılıyordu.
Üzerinden bir ay geçmeden Türkiye’nin Fırat Kalkanı Operasyonu başladı.
Tıpkı yılın sonunda da, Halep’te ateşkes ilan edildi; muhalifler İdlib’e çekildi. Esad yıllar sonra bir Rus gazeteciye verdiği röportajda, savaşın dönüm noktası sorulduğunda “Halep’in geri alınması” diyecekti.
Bu sırada Türkiye’de büyük tesir yaratan iki olay meydana geldi. 19 Aralık’ta, Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Andrey Karlov, Ankara’da uğradığı bir suikast sonucu hayatını kaybetti.
22 Aralık’ta ise iki Türk askerinin IŞİD tarafından yakılarak öldürüldüğüne dair manzaralar internette paylaşıldı. İmajlara erişim pürüzü getirilirken askerlerden birinin ailesi, aylar sonra Türk basınına “Oğlumuza şehitlik verildiği bize söylendi” dedi.
Rusya, ABD ile karşı karşıya gelmemek için müdahalesinde büyük oranda YPG bölgelerine yanaşmadı. ABD de üç yıl boyunca yalnızca IŞİD bölgelerini gaye aldı.
Lakin Donald Trump lider olduktan sonra, Nisan 2017’de birinci kere bir Suriye ordu üssüne füze attı. Nisan 2018’de Trump, Esad’a ilişkin üsleri bir defa daha vurdu.
BBC7- Göçmen krizi
Çatışmalardan kaçan küçük bir kümenin birinci sefer Nisan 2011’de Türkiye hududuna gelmesinden yalnızca birkaç yıl sonra, Suriyeli sığınmacıların sayısı milyonları bulmuştu.
Birinci basamakta Lübnan, Ürdün, Türkiye ve Irak üzere komşu ülkelere sığınan ve buralardaki çadır kentlere süreksiz olarak yerleştirilen Suriyeliler, savaşın yakın vakitte bitmeyeceğini gördü.
Zira artık iç savaş; Türkiye, Körfez ülkeleri, İran, Rusya ve ABD’nin girdiği bir vekalet savaşına dönmüştü. İsrail de, Suriye’de sonuna yakın bölgelerde İran’ın desteklediği Hizbullah ve öteki milisleri maksat alan füze ataklarına başlamıştı.
Artık meskenlerini temelli terk eden Suriyeliler, Avrupa’dan sığınma talep etti. Ege Denizi üzerinden Yunanistan’a göçmen akını başladı.
2015’te bu geçişler ve insan kaçakçılığı o denli bir noktaya ulaşmıştı ki; Suriyelilerin açtığı kapıdan yararlanmak isteyen çok sayıda Iraklı, Afgan ve başka Asya ülkelerinden gelen sığınmacılar, binlerce kilometrelik rotalar oluşturmuştu.
2015’te Milletlerarası Göç Örgütü’nün datalarına nazaran Türkiye üzerinden 821 binden fazla kişi Yunanistan’a kaçak geçiş yaptı; Ege Denizi’nde 706 kişi hayatını kaybetti.
Getty ImagesAilesiyle birlikte Ege Denizi’ni aşmaya çalışan üç yaşındaki Aylan Kurdi’nin cansız vücudu Bodrum kıyısına vurduOrtalarında, cansız vücudu Bodrum kıyılarına vuran üç yaşındaki Aylan Kurdi de vardı.
Avrupa, hudutlarında on binlerce göçmeni görünce Türkiye ile Mart 2016’da geri kabul mutabakatını yürürlüğe soktu. Mutabakatla Türkiye hudutlarda sert tedbirler aldı, kaçak geçişler büyük oranda azaldı.
Fakat Şubat 2020’de, Türkiye ile Avrupa Birliği ortasında tansiyonun yaşandığı bir periyotta Erdoğan, kapıları göçmenlere açtığını duyurdu:
“Ne dedik aylar evvel? ‘Böyle giderse kapıları açmak zorunda kalacağız.’ İnanmadılar. Biz dün ne yaptık? Kapıları açtık. Bu kapıları bundan sonraki süreçte de kapatmayacağız ve bu devam edecek”
Sonu geçmek üzere Edirne’ye giden çok sayıda göçmen, Yunan polisi tarafından sert müdahalelere maruz kalarak geri gönderildi.
8- 4 Mayıs 2017 – Çatışmasızlık bölgeleri ilan edildi ve muhalifler İdlib’e çekildi
2017’de Türkiye dayanaklı olan muhalifler büyük oranda İdlib ve Cerablus-Mare çizgisinde kalmıştı.
4 Mayıs’ta Rusya, İran ve Türkiye, Kazakistan’ın başşehri Astana’daki toplantıda muhaliflerin bulunduğu alanlarda “Dört çatışmasızlık bölgesi oluşturma” kararı aldı.
Birincisi geniş İdlib bölgesi; ikincisi 150 binden fazla sivilin yaşadığı Rastan ve Telbise; üçüncüsü 700 bin nüfuslu, radikal kümelerin da olduğu Doğu Guta ve sonuncusu da Dera ve Kuneytra’ydı.
Bu bölgeler için Mısır, Ürdün ve ABD’nin de devreye girmesiyle başka muahedeler imzalandı ve Temmuz 2018’e kadar Doğu Guta, Rastan-Telbise ve Kuneytra-Dera bölgelerinden binlerce savaşçı aileleriyle birlikte otobüslere bindirilip İdlib’e gönderildi.
Böylelikle 2011’de Esad’a karşı savaşmaya başlayan muhalifler ülkenin kuzeybatısına çekilmiş oldu.
İdlib’in nüfusu üç milyonun üzerine çıktı. Suriye ordusu ve Rusya, bu defa tarafını son “çatışmasızlık bölgesi” olan İdlib’e çevirdi.
Getty ImagesSuriye ve Rus ordularının operasyonları, aralıklı olarak bugüne kadar sürdü. Eylül 2018’de Rusya, Türkiye ve İran bir mutabakat imzalayarak İdlib’de muhalifler ve Suriye ordusu ortasında tampon bölge oluşturacak halde müşahede noktaları oluşturdu.
Mutabakatın ‘geçici’ olduğunu belirten Beşar Esad ise “Hükümetimizin asıl hedefi Suriye’nin her bölgesinde denetimi sağlamaktır.” diyerek İdlib’den vazgeçmediğini duyurdu.
Son olarak 5 Mart 2020’de Rusya ile Türkiye’nin yeni bir mutabakata vardığı bölgede Esad’ın ordusu ilerlemiş, muhalifler daha dar bir alana sıkışmıştı. Hücumlarda onlarca askerini kaybeden Türkiye, Şam ordusunun denetiminde kalan bölgeden kimi müşahede noktalarını taşımak durumunda kaldı.
İdlib’in büyük bir kısmı bugün HTŞ’nin denetiminde.
BBC9- Aralık 2018 – ABD, IŞİD’in elinde toprak kalmadığını duyurdu
Devrin ABD Lideri Trump, Aralık 2018’de IŞİD’in denetiminde toprak kalmadığını ve Suriye’den çekileceğini duyurdu. Lakin reaksiyonlar sonucunda, yalnızca 1.000 askerini çekti.
Fırat’ın öteki yakasında ise Rusya’nın paralı asklerleri ve İran’a bağlı milislerle birlikte Suriye ordusu IŞİD’le savaşmaya devam ediyordu.
Trump, Obama’nın YPG’ye yardıma başlamasından beş yıl sonra, Ekim 2019’da Erdoğan’la yaptığı telefon konuşması sonrası bir kere daha Suriye’den çekileceğini açıkladı.
Bu açıklama, uzun müddettir Fırat’ın doğusunda YPG’ye yönelik askeri harekat düzenleme planları yapan Ankara için yeşil ışık niteliğindeydi. Erdoğan’ın “Kararı verilen ve süreci başlamış olan barış pınarlarının önünü açma vakti tahminen bugün, tahminen yarın denebilecek kadar yakındır” kelamlarının akabinde Türkiye, 9 Ekim’de YPG’ye yönelik ‘Barış Pınarı Harekatı’nı başlattı.
Harekat iki hafta içinde evvel ABD, akabinde Rusya’yla varılan mutabakatlarla sona erdi. YPG’nin sondan 30 kilometre derinliğe çekilmesi ve bu bölgede Rus ve Suriye ordularının bulunması kararlaştırıldı.
YPG bugüne kadar tam manasıyla geri çekilmedi. Bölgede birbirine yakın pozisyonlarda varlık sürdüren SDG ile Şam idaresi ortasında da, Rusya’nın aracılığında işbirliği görüşmeleri sürüyor.
Getty Imagesİdlib’de 1,5 milyon kişi sıhhatsiz şartlarda çadırlarda kalıyor10- Baas idaresini tanımayan ülkeler Esad’a yeşil ışık yakmaya başladı
Savaşın büyük bir kısmını domine eden IŞİD sorunu büyük oranda ortadan kalktığında, evvel Arap ülkelerinin akabinde da Avrupa ülkelerinin Esad’a ve Baas Partisi’ne yaklaşımında değişim sinyalleri gelmeye başladı.
Ankara ile Şam ortasında da “terör örgütlerine karşı” iki ülkenin işbirliği yapabileceği, “Suriyeliler demokratik seçimlerde kendisini tercih ederse” Esad’la çalışılabileceği bildirileri geldi. O denli ki; iki ülkenin istihbarat liderleri, Hakan Fidan ve Ali Memlük, Ocak 2020’de Moskova’da görüştü.
Bu sırada İran”ın tesir alanını kısıtlamak isteyen ve muhalifleri desteklemekten çoktan vazgeçmiş olan Umman, Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn üzere Arap ülkeleri de Şam’da diplomatik temsilciliklerini yine açtı, kimileri büyükelçi gönderdi.
Son olarak Beyaz Saray’da yine Demokrat Partili bir Lider, Joe Biden misyona geldi. Biden, birinci kere Şubat 2021’de Suriye’de Esad’a dayanak veren İran’a bağlı milis güçleri vurdu.
“Ordumuzun geliştirmeye iki yıl evvel karar verdik. Elbette ki bunu Rusya Savunma Bakanlığı’yla birlikte yapacağız.”
Savaşın 10. yılına yaklaşırken bu açıklamayı yapan Esad, artık Rusya ve İran’a bağımlı olsa da idarede kaldı.
Fiilen üç kesime bölünmüş olan Suriye ise 10 yılın sonunda uydu savaşın sahnesi olmaya devam ediyor.
Cumhuriyet
