Taliban’ı hangi ülkeler resmen tanıyor, bölgesel ve bölge dışı aktörlerle ilişkileri ne düzeyde?
İktidarda olduğu 1996-2001 yılları ortasında Afganistan’ın %90’ını denetim eden Taliban rejimi ya da temel ismiyle “Afganistan İslam Emirliği”, Birleşik Arap Emirlikleri, Pakistan ve Suudi Arabistan olmak üzere üç ülke tarafından resmen tanınmakta ve bu ülkelerden yüklü yardımlar görmekte.
Taliban, dünyanın geri kalanıyla ilgilerinde ‘izolasyon’ siyaseti izliyor. Kendi tabirleriyle, öteki ülkelerin iç işlerine karışmıyor ve benzeri formda iç işlerine yönelik müdahalelere de karşı çıkıyor.
Öte yandan, Taliban’ın tüm bölgesel ve global aktörlerle bağları bulunuyor.
HİNDİSTAN
Hindistan, Afganistan’daki Taliban rejimini tanımıyor, buna rağmen Afgan hükümeti ile yakın stratejik bağlara sahip. Hindistan, Taliban tarafından infaz edilene dek eski Afgan Cumhurbaşkanı Muhammed Necibullah‘ın en yakın müttefiklerinden biriydi ve infazını şiddetle kınamıştı.
Buna rağmen Taliban, 2012 yılında Hindistan ile iyi ve samimi alakalara sahip olmak istediğini duyurdu ve ülke yöneticilerini, ABD’nin Afganistan’daki askeri harekatlarına direndiği için kutladı.
İRAN
Taliban’ın tarihi manada düşman kabul ettiği ülkelerden biri olan İran, 1998 yılının ağustos ayında Mezar-ı Şerif‘e saldırınca, Taliban güçleri çok sayıda İranlı sivil ve İran konsolosluğunda vazifeli 11 diplomat ve istihbarat görevlisini infaz etti. Lakin bugün pek çok uzman İran İhtilal Muhafızları Kolordusunun bugünlerde Taliban’la iyi bağlantılara sahip olduğuna inanıyor. İran’ın, 2004/2005 yıllarından bu yana Taliban güçlerini eğitip donattığı öne sürülüyor.
Bir görüşe nazaran, Taliban içerisinde İran’a yakınlığıyla bilinen Şii Hazara Savaşçıları da bulunuyor. Taliban’ın, Şii azınlığına yönelik IŞİD temaslı hücumları kınamış olması da bu savı doğruluyor.
Ağustos 2019’da Washington Post’ta çıkan bir haberde, “İran-Taliban ilgisinin iktisat, güvenlik ve siyasi alanları kapsadığı ve Taliban varlığını hissettirdikçe büyüyeceği” tabir edildi.
ABD istihbarat yetkilileri, İran’ın 2019’da Afganistan’da Amerikalılar da dahil olmak üzere yabancı askerleri öldürmesi için Taliban kontaklı Hakkani ağına para teklif ettiğini öne sürdü.
Öte yandan Taliban, ABD’nin Ocak 2020’de İran Kudüs Gücü kumandanı Kasım Süleymani’yi öldürmesini kınadı ve Süleymani’yi “büyük bir savaşçı” olarak selamladı.
PAKİSTAN
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün argümanlarına nazaran, Pakistan istihbarat teşkilatı (ISI) ile üst seviye ordu yöneticileri, 2000 sonlarındaki muharebe operasyonları sırasında, Taliban’ın askeri operasyonlarının planlanma safhalarında etkin rol oynadı. Pakistan’ın bunun yanı sıra örgüte askeri teçhizat sağladığı, asker toplamasına yardım ettiği, eğitim ve taktik takviyesinde bulunduğu öne sürüldü. Buna rağmen Pakistan, Taliban’ı desteklediğini daima reddetti.
ABD Genelkurmay Lideri Amiral Mike Mullen 2011’de, Afgan Taliban’ının en yıkıcı ögesi Hakkani şebekesini, “Pakistan istihbarat servisinin bir kolu” olarak nitelendirdi. Amiral Mullen’ın açıklamalarını, İngiliz kapalı servislerinin raporları izledi. Pakistan istihbarat servisinin (ISI), Taliban için finansman ve eğitim takviyesi verdiği ve servisin, Taliban’ın liderlik kurulu olan Şura’da temsilcilerinin bulunduğu öne sürüldü.
Pakistan 2011 yılına kadar, Taliban ile olan tüm bağlarını şiddetle reddetti. 15 Haziran 2014’te Pakistan ordusu, Taliban’ı Pakistan’dan çıkarmak için Kuzey Veziristan’da geniş çaplı bir operasyon başlattı. Bu kapsamda, 327 Taliban militanı öldürülürken, teröristlere ilişkin 45 sığınak ve 2 bomba imalathanesi de imha edildi.
SUUDİ ARABİSTAN
Suudi Arabistan, kuruluşundan itibaren daima Taliban’ı desteklemekle suçlandı. ABD Dışişleri Bakanlığı raporlarına nazaran, “Suudi Arabistanlı bağışçılar, dünya çapında Sünni terörist kümelerin en kıymetli finansman kaynağını oluşturuyor ve Suudi Arabistan; El Esas, Taliban ve öbür cihatçı örgütler için kritik bir finansal dayanak üssü olmaya devam ediyor.”
KATAR
Katar, 2013 yılında, ABD ve Afgan hükümetinin onayı ile Taliban’ın ülke içinde diplomatik ve siyasi bir ofis kurmasına müsaade verdi. Bu karara, barış müzakerelerinin kolaylaştırılması ismine öteki ülkeler de dayanak verdi.
Temmuz 2017’de, Suudi Arabistan, o sırada Katar ile şiddetli bir çatışma içindeyken, Katar’ın Taliban da dahil olmak üzere cihatçı terör kümelerini ağır biçimde desteklediği argüman edildi.
RUSYA
Rusya, ABD idaresi ve Afgan hükümeti de dahil olmak üzere pek çok taraf üzerinden Taliban’ı silahlandırmakla suçlanıyor. Lakin tarafların tezlerini doğrulayacak hiçbir kamuya açık ispat yok ve birçok bağımsız uzman, Rusya’nın Taliban’ı rastgele bir formda maddi olarak desteklediği fikrine kuşkuyla yaklaşıyor. BBC’ye nazaran, “Rusya bölgede İslamcı köktenciliğin yükselişinden derin telaş duyuyor.”
ABD istihbarat yetkilileri, Haziran 2020’de Rus GRU askeri-istihbarat teşkilatının Afganistan’daki koalisyon güçlerini öldürmeleri için Taliban militanlarına ödül teklif ettiğini argüman etti, lakin savları destekleyen somut bir kanıt şimdi ortaya konmadı.
ÇİN
Afganistan Dışişleri Bakanlığı’nın milletlerarası münasebetler danışmanı Malek Setiz‘e nazaran, “Çin, Kabil’deki yeni hükümeti hem mali hem de siyasi olarak desteklerken, Taliban Hükümeti ile de resmi olmayan ilgileri olduğuna inanılıyor.” Çin Dışişleri Bakanlığı bu cins etkileşimleri reddetmiyor.
İNGİLTERE
İngiltere, 11 Eylül hücumlarının çabucak akabinde, Taliban’ın Birleşik Krallık’taki yaklaşık 200 milyon dolar kıymetindeki tüm varlıklarını dondurdu. Birleşik Krallık ayrıyeten ABD’nin Taliban’ı hem siyasi hem de askeri olarak ortadan kaldırma kararını destekledi.
İngiliz hükümeti 2008 yılında, Taliban savaşçılarına taraf değiştirmeleri yahut silahlarını bırakmaları karşılığında ödeme yapmayı planladığını duyurdu; sonraki yıl ise Taliban ile müzakerelerin başlatılmasını destekledi.
ABD
Sovyetler Birliği’nin 1979’daki Afganistan müdahalesinin akabinde bölgedeki İslamcı mücahitler Sovyet güçleriyle sıkı bir savaşa girdi. Profesör Carole Hillenbrand‘a nazaran bu mücahitlerden kimileri daha sonra Taliban’a dönüşecekti. Münasebetiyle Batı koalisyonu, “Afganistan’ın Sovyetler tarafından ele geçirilmesini engellemek için Taliban’a yardım etti”.
Gazeteci, Muharrir Ahmed Rashid’e nazaran ABD, 1994 ve 1996 yılları ortasında Pakistan aracılığıyla Taliban’ı dolaylı olarak destekledi, çünkü Washington Taliban’ı, İran aykırısı ve Batı yanlısı olarak görmekteydi. Taliban 1995’te Herat’ı ele geçirip binlerce kızın eğitim hayatına son verdiğinde rastgele bir yorum ya da kınamada bulunmadı. Bu erken evrede, periyodun Güney ve Orta Asya İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Robin Raphel, Taliban ile bağlantı kurma eforlarını, hatta Taliban denetiminde bir boru sınırı projesini güçlü bir biçimde destekledi.
Raphel, Kabil’i ele geçirmesinden kısa bir mühlet sonra Taliban ile diplomatik bağlar kurulmasını koordine etmede tesirli oldu. Eylül 1996’da Kabil’i almalarını “olumlu bir adım” olarak karşıladı. Birinci vazife günlerinden itibaren Taliban’a verdiği dengeli dayanak, birtakım etraflarda ona “Leydi Taliban” ve “Taliban’ın Vaftiz Annesi” lakaplarını kazandırdı. 1997’nin sonlarında, Amerikan Dışişleri Bakanı Madeleine Albright, ABD’yi Taliban’dan uzaklaştırmaya başladı. Lakin ABD, Taliban hükümetini hiçbir vakit resmen tanımadı.
2001’deki 11 Eylül ataklarının akabinde George W. Bush, Afganistan’ın fiili yöneticisi olan Taliban’dan El Düstur başkanı Usame bin Ladin‘i teslim etmesini talep etti. Taliban, onu iade etmeyi reddedince ABD ordusu “Kalıcı Özgürlük Operasyonu”nu başlattı. Taliban ve El Kural müttefikleri, ABD liderliğindeki güçler ve 1996’dan beri Taliban ile savaşan Kuzey İttifakı tarafından mağlubiyete uğratıldı. Lakin hiçbir vakit kalıcı olarak yok edilemedi.
29 Şubat 2020’de ABD ve Taliban, Katar’ın Doha kentinde bir barış muahedesi imzaladı. Muahedenin kararları, tüm Amerikan ve NATO birliklerinin Afganistan’dan çekilmesini, El Esas’ın Taliban denetimi altındaki bölgelerde faaliyet göstermesini tedbire taahhüdünü ve Taliban ile Afgan hükümeti ortasındaki müzakereleri içeriyordu.
Muahede Çin, Rusya ve Pakistan tarafından desteklendi ve BM Güvenlik Kurulu tarafından oybirliğiyle onaylandı.
Cumhuriyet
