‘Türkiye’nin en öncelikli ulusal güvenlik sorunu’ olarak tanım edilen zelzele tehlikesi, yıkıcı bir tehdit olmayı sürdürüyor. Uzmanlar artık muhtemel büyük İstanbul sarsıntısını beklemek yerine önlemlerin süratli bir formda hayata geçirilmesi gerektiğini savunuyor.
Bilhassa tarihi yapıların tamirat çalışmalarında dikkate alınması gereken sistemleri ve uygulamaları cumhuriyet.com.tr’ye anlatan İTÜ Mimarlık Fakültesi, Yapı ve Sarsıntı Mühendisliği Ünitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Oğuz Cem Çelik, yapıların özgünlüğünü bozmadan değerli bir sarsıntıda, göçmesine neden olabilecek noktaların giderilmesi gerektiğini söyledi.
13 Mart 2018 yılında yayımlanan ve 1 Ocak 2019’da yürürlüğe giren “Türkiye Bina Sarsıntı Yönetmeliği”ninin 1.1.8. Maddesi’nde, “Tarihi ve kültürel kıymeti olan tescilli yapıların ve anıtların, sarsıntı tesiri altında kıymetlendirilmesi ve güçlendirilmesi bu yönetmeliğin kapsamı dışındadır” deniliyor. Prof. Dr. Çelik bu hususun “Tarihi yapıların zelzele güvenliğinin olması gerekmiyor mu?” üzere yanlış bir yargıya düşürmemesi gerektiğinin altını çizerek, şunları kaydetti:
“Ayasofya ya da Saraçhane’deki Su Kemeri üzere tarihi yapıların 2018 Zelzele Yönetmeliğiyle değerlendirmesine pek akılcı bakılmıyor. Zira bin 500 yıl evvelki bir binanın imal şartları ile bugünkü binaların şartları tıpkı değil.“
1964 yılında Venedik’ te yapılan ICOMOS Kongresi’nin sonuç bildirgesi olarak kabul edilen bu tüzük eski yapıların korunması ve onarımı ile ilgili olarak milletlerarası standartları belirliyor. / Pixabay
Tarihi yapıların zelzeleden korunmasına ait bir yönetmeliğin olmadığını kaydeden Çelik, temel doküman olarak bedellendirilen kaynağın, Mayıs 1964’de yayımlanan Venedik Tüzüğü olduğunu söyledi.
Tarihi yapıların korunması ve onarımı hakkında milletlerarası bir çerçeve belirleyen ve Mayıs 1964’te kabul edilen bir mutabakat olan Venedik Tüzüğü’nün unsurlarının kimileri şu halde:
- Husus 2
“Kültür varlığının korunması ve tamiratı için, mimari mirasın incelenmesine ve korunmasına yardımcı olabilecek bütün bilim ve tekniklerden yararlanılmalıdır.”
- Husus 9
“Onarım uzmanlık gerektiren bir iştir. Emeli, kültür varlığının estetik ve tarihi bedelini korumak ve ortaya çıkarmaktır. Tamirat kendine temel olarak aldığı özgün materyal ile emniyetli dokümanlara hürmetle bağlıdır. Faraziyenin başladığı yerde tamirat durmalıdır; yapılması gerekli rastgele bir eklemenin mimari kompozisyondan farkı anlaşılabilmeli ve gününün damgasını taşımalıdır. Rastgele bir tamirat işine başlamadan evvel ve bittikten sonra, kültür varlığının arkeolojik ve tarihi bir incelemesi yapılmalıdır.”
“ONARIM ÇALIŞMALARINDA YALNIZCA MÜHENDİLERLE OLMAMALI”
Yalnızca mühendislik bakış açısı ile tarihi yapıların korunmasının ya da güçlendirilmesinin mümkün olmadığını vurgulayan Çelik, “Tarihi yapıların tamir çalışmalarında mimarlık tarihçisi, onarım uzmanı mimar ve yapı güvenliği hususlarında uzman yapı mühendisi yahut inşaat mühendisinin birlikte çalışması gerekiyor. Yalnızca mühendislerle ilerlendiği durumda ortada pek tarihi yapı da kalmıyor” dedi.
Tarihi yapıların mühendislik özellikleri bakımından iyi tarafları olduğu üzere zayıf tarafları da olabileceğini belirten Çelik, yapıtların birden fazla yığma/kargir/kâgir (taş, tuğla ya da karma) teknikleri ile inşa edildikleri için, zelzele yükleri altındaki davranışlarının meselelerle dolu olduğunu anlattı.
Venedik Tüzüğü’ne bağlı kalarak, her yapının kendi içinde kıymetlendirilmesi gerektiğini belirten Çelik, yapının özgünlüğünü bozmadan kıymetli bir sarsıntıda, göçmesine neden olabilecek noktaların giderilmesi gerektiğini söyledi.
“GERGİLER YAPIYI SARSINTIDA KORUYAN ANA BİLEŞENLERDEN BİRİ”
Yerebatan Sarnıcı’nın ziyarete kapalı olan kısmında yaklaşık 4 yıldır süren onarım çalışmaları sırasında, sütunları birbirine bağlayan gergilerin sütunları tutmadığı ve çökme riskinin bulunduğu tespit edilmişti. Tespitin akabinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) çökme tehlikesi ile karşı karşıya olan Yerebatan Sarnıcı için Muhafaza Konseyi’ne güçlendirme projesi sunmuş lakin 52 gün bekletildikten sonra ret karşılığı almıştı.
Yerebatan Sarnıcı mevcut durumuna ait değerlendirmede bulunan Çelik, öncelik verilmesi gereken bir durum olduğunun altını çizerek, “Güçlendirme çalışması için sunulan projenin kıymetlendirilmesi ve uygun bulunduğu takdirde bir an evvel uygulamaya konulması gerekiyor. Gergiler tarihi yapıların bilhassa sarsıntı yükleri altında daha uygun davranmasına neden olan, onları koruyan ana bileşenlerden biridir. Bunlarda şayet bir sorun var ise yapı kıymetli bir sarsıntıda büyük bir meseleyle yüz yüze gelebilir. Bu durum; mescitler, sarnıçlar, tüm tarihi yapılar için geçerlidir” diye konuştu.
BEYOĞLU RİSK ALTINDA
Beyoğlu’ndaki yapı stokunun epeyce zayıf olduğuna dikkat çeken Çelik, şu sözleri kullandı:
“İstanbul’un tarihî bölgelerindeki yapıları yönetmeliğe nazaran değerlendirmeye kalktığınızda çok büyük zayıflıklar görüyoruz. Bilhassa Beyoğlu’nda 19’uncu yüzyıl mimarisi ve çok katlı yığma cinsindeki bir yapı stoku mevcut. Binalar, 8-9 katlı, üzerine sonradan kat ek edilmiş epeyce zayıf durumdalar. Rantın yüksek olduğu Beyoğlu üzere bir bölgede, bu binalar vakit içinde çok derecede müdahale görmüşler. Mimari özellikleri çok iyi olmakla birlikte güvenlik seviyeleri de maalesef çok düşük bir durumda. Sık kullanıcı değişikliği nedeniyle çok derecede müdahale görmüş pek çok binanın da güvenliği maalesef bizim istediğimiz seviyelerde değil. Bu yüzden bir an evvel bir program çerçevesinde bu cinsten yapı stokunun da gözden geçirilmesi ve bir sonraki zelzeleye hazırlıklı hale getirilmesi gerekiyor.“
ROMANYA ÖRNEĞİ
1977 yılında Bükreş’te meydana gelen sarsıntı üzerinden örnek veren Çelik:
“Ne yazık ki kent merkezine yakın bir bölgede (Vrancea) meydana gelen bir zelzele yaşandı. Bükreş sarsıntısında göçen binalar bilhassa 2’inci Dünya Savaşı sonrasında önemli derece hasar görmüş yapılardır. Savaş sonrası hasar gören binaların onarılmaması sarsıntı sırasında pek çok insanın hayatını yitirmesine neden oldu. O yapılarda oturan kesim İstanbul’da Beyoğlu, Cihangir bölgelerinde oturan çoğunlukla muharrir ve sanatkarlardan oluşan ve toplumun muhakkak bir kısmını temsil eden insanlardı.
Romanya’da zelzele için ülkenin kültür hayatını birden kesintiye uğratan bir afet olduğu söylenir. Kaybettikleri müellifler, bilim insanları, gazeteciler… İnsan insandır ayrım katiyetle yapılamaz. Lakin bilhassa o binalarda yaşamayı tercih eden bir kümenin sonunu maalesef ki o sarsıntı meydana getirdi.”
Cumhuriyet
