Düşünür, entelektüel, oyuncu, direktör, eleştirmen, öğretmen, eğitmen, perdeci… Çehov’un “Bir Evlenme Teklifi” piyesinde Çubukof’a sık sık söylettiği üzere “ve daha bir sürü” Muhsin Ertuğrul. Çektiği birinci sesli sinemamız, birinci renkli sinema, birinci ortak üretim sinema, kurdurduğu birinci sinema üretim şirketi ile sinemamızın birinci yıllarına büyük emek verenimiz olan Muhsin Ertuğrul, yurtdışında birinci sinema çekenimizdir de. Yeniden de bu kültür insanımızın varlık nedeninin “tiyatro” olduğu yaşamöyküsüne atılacak kısa bakışla bile anlaşılabilir. Hem köklerine sıkı sıkıya bağlı hem kozmik, işine tutkun bir hizmet insanıdır gördüğümüz.
İYİYİ, HOŞU VE DOĞRUYU GÖZETEN ADANMIŞLIK
Etik-estetik-adalet üçlüsünün en ete cana büründüğü yaşamöykülerinden biri de onunki desek, hiç de abartmış ol(a)mayız aslında. Tiyatronun meslek alanı olarak görülmediği, tiyatroya emek verenlerin toplumda hürmet görmediği bir çağda, “ya ailen ya tiyatro” baskısına, tiyatro diyerek cevap veren, elinde tek bir bavul, cebinde bir tiyatro bileti parası (Bunu, o parayı besin ya da barınak için değil de oyun seyretmek için harcadığını anlatan belgeselden biliyoruz) bir daha dönmemek üzere ayrılan genç Ertuğrul’dan, kılı kırk yararak yetiştirdiği (Ayla Algan gibi) kuşağın son temsilcileriyle hâlâ tiyatromuza ışığını tutan Muhsin Ertuğrul’a… Yaratıcı, bilimsel, üretken, iyiyi, hoşu ve doğruyu gözeterek yaşanmış, sahneye adanmış bir ömür.
Hikayesinin Atatürk’le -bize aktarılan iki kez- kesişmiş noktaları da çok değerli. Atatürk’ün yönergesiyle Müslüman Türk bayanı birinci defa sahneye Ertuğrul devrinde çıkar, (Afife Jale’den sonra devlet kararıyla) Bedia Muvahhit. Bunun öncesinde ise Ertuğrul, Türk bayanının neden sahneye çıkması gerektiğini, tiyatronun gerekleri açısından konuşma sanatına da bilimsel yaklaşımla daima lisana getiren yazılar yazmıştır. Başka anı ise Atatürk’ün haberli geldiği oyuna geç kalması, Ertuğrul’un da oyunu bekletmeyip tam vaktinde başlatması.
TÜRK TİYATRO KÜLTÜRÜNÜ GELİŞTİRMEK
Çağdaş Türk tiyatrosunun kurucusu Muhsin Ertuğrul, tiyatroyu hayat sanatını oluşturacak bir meslek olarak benimsetmenin yanında Türk tiyatro kültürünü geliştirmeyi hedeflemiştir.
Öncelikle bölge konservatuvarları kurarak tiyatro kültürünü yerelden genele yaymayı, lokal ömürden piyesler yazılmasını, mahallî kıymetlerden beslenen bir tiyatromuz olmasını istemiştir. Tiyatrolarda o bölgelerde doğup büyümüş insanların çalışmasını önermiştir ki mahallî öğeler sahiplerince araştırılarak yorumlanıp tiyatroya, ulusal kültürümüze katılabilsin. Klâsik tiyatromuzu yok saymamış, tam bilakis ortaoyununun özelliklerini çağdaş tiyatroda kullanmayı amaçlamıştır. (Peter Brook’un “boş alan” unsuru bizde zati vardı.) Okulların gidemediği yere tiyatro gitsin, kahvehanelerde bile tiyatro yapılsın istemiştir. Şayet bu amaçlar gerçekleşseydi salgın periyodunda düşünce çeken tiyatro insanlarının özlük hakları çoktan belirlenmiş, hatta başka sanat mesleklerinin özlük hakları da alınmış olurdu. Şu anki günlük yaşantımız bile farklı olabilirdi.
Tiyatroyu tüm öğeleriyle bütün görmüş, tenkit, tasarım, piyes yazımı vb. her öğeyi ihtimamla ele almıştır. Nâzım Hikmet’i, “Şairler çok iyi oyun müellifler, sana yüzlercesinin ismini verebilirim. Bir sefer dene, sonra bırakamazsın sahne eserini” diyerek piyes yazmaya yüreklendirendir de.
Shakespeare’in Hamlet’e söylettiği “Doğduğu gün de bugün de tiyatronun asıl maksadı nedir? Dünyaya bir ayna tutmak, iyilerin iyiliklerini, berbatların kötülüklerini göstermek, çağımızın ne olup ne olmadığını ortaya koymak” kelamının hayat bulmuş halidir Muhsin Ertuğrul.
Hürmetle… Sanata evet.
Cumhuriyet
